Қўш хотинлик азобми, рохатми, гуноҳми, савоб?
Жуда муҳим бир иш билан Қўйлиқ улгуржи бозорига бориб келишимга тўғри келиб қолди. Агар бугуноқ бормасам, менга керак бўлган одам, бозорга келтирган юкларини тугатиб, уйига кетиб қолар эди. Уни қайта топиш учун кейинги сафар келишини пойлашим лозим. Қачон келиши эса ёлғиз Яратганга аён. Шу ўй-хаёллар билан йўлга чиқдим. Қўл кўтаришим ҳамоно бир «Жигули» «ғийқ» этиб олдимда тўхтади. Нархини келишиб, машинага ўтирдим. Ўтирганимдан кейин билсам, ҳайдовчи таниш экан. Куни кеча ишга шу ҳайдовчининг машинасида боргандим. Фақат унда автоулови бошқа— Ака кечаги машинангиз оқ эди, бугунгиси бошқа шекилли, — дея қизиқиб сўрадим.
У эса:
— Э, ука бу дунёда менинг ҳамма нарсам жуфт, — деди-да, кулиб ҳайратимга чек қўйди. — Машинам, уйим, хотиним, болам, ишхонам... Ҳамма-ҳаммаси иккитадан, — деб қўшимча қилди.
«Тўғри, кишининг ҳамма нарсаси жуфт бўлиши мумкиндир, лекин хотиннинг ҳам иккита бўлиши ғалати эмасми?»
Ҳайдовчи миямда кечаётган ўйларни уққандек, секин менга қаради.
— Ука, сезиб турибман, одам қўш оила билан ҳам яшаса бўладими, деб сўрамоқчисизу, лекин ботинолмаяпсиз, шундай эмасми?
— Ҳа, тўғри топдингиз. Бизнинг касбимиз қизиқувчанликни талаб қилади, шунга…
— Э, у қанақа касб экан?
Мен касбим ва иш жойимни айтдим.
— Ундай бўлса ука, сизга бир хизмат бор.
— Бажонидил, қўлдан келганча тайёрман.
— Ўамма мени, пичоғи мой устида бўлмаса, иккита хотин билан яшармиди, бойвачча-да, деб ўйлайди. Сиртдан қаралганда мен икки оилам билан ҳам гўё бой-бадавлат тотув ва бахтли яшаётгандекман. Аслида эса аҳвол бошқача. Сиз яхшиси қўшхотинлик оқибатида менинг бошимга тушаётган балоларни газетангизга ёзсангиз. Лекин асл исм-шарифимни очиқ бермайсиз. У ёғини ўзингиз тушунасиз. Таниш-билишлар бор, кўз кўзга тушади. Биронтаси ўқиб қолса...
Мен рози бўлдим.
— Ўаёт, шароит шуни тақозо этмаганда мен асло бундай йўл тутмаган бўлардим, — деди у. — Бу ишимдан минг бора пушаймонман, лекин энди ҳеч нарсани ўзгартириб бўлмайди, вақт ўтган. Келинг, яхшиси бир бошдан гапириб бера қолай.
Ўайдовчи оғир «уф» тортиб, бошидан ўтганларини ҳикоя қила бошламасидан мен манзилга етиб келдим. Оббо, вақтнинг бунчалик тез ўтиб кетишини ҳечам сезмаган эканман. Пулни бериб, машинадан тушдим.
— Ака, агар вақтингиз тиғиз бўлмаса, пойлаб туринг, мен тезда чиқаман, уйга ҳам ўзингиз обориб қўясиз, — дедим-да, югуриб бозорга кириб кетдим.
Ўн-ўн беш минутлар чамаси вақт ўтмай ишимни битириб чиқдим. Ўалиги киракаш киши кутиб турган экан. Унинг шунча пайт пойлаб турганига қараганда, айтмоқчи бўлган гапи жуда жиддийлигига ишонч ҳосил қилиб, тўғри олдига бордим. Мени кўриб хурсанд бўлиб кетди. «Энди, ака, кечгача вақтим бемалол» дедим-да, унга юзландим. У эса машина моторини ўт олдириб, равон йўлга тушиб олди. Ана шундан кейингина гапини тўхтаб қолган жойидан давом эттирди:
— Биринчи хотиним билан севишиб оила қурганмиз. Оиламиз аҳил-фаровон эди. Ота-онам ҳам хотинимни жонларидан ортиқ кўришарди, ҳозир ҳам шундай. Лекин ҳар тўкисда бир иллат деганларидек, бизнинг бахтимиз баркамол бўлолмади. Чунки эр-хотинни боғлаб турувчи асосий восита — ишқ-муҳаббат, молу-дунё эмас, балки оддийгина фарзанд экан.
Саккиз йил бирга яшадик. Бормаган табибимиз ҳам, ҳабибимиз ҳам қолмади. Бироқ, барча уринишларимиз зое кетаверди. Айб мендами, хотинимдами, сира англаб етолмадик. Ажралиб кетишга эса бир-биримизни сира кўзимиз қиймайди. Бирорта фарзанд тарбиялаб олиш учун роса икки йил югурдик. Аммо бу борада ҳам омадимиз юришмади. Хуллас, бундай фикрдан ҳам воз кечдик. Фақат сабр-тоқат билан кутишдан ўзга чорамиз қолмади.
Турмуш қурганимизнинг ўн иккинчи йилига бориб, хотиним бошқа бирор аёлга уйланишимни илтимос қилди. Мен иккиланиб юравердим, у эса шуни қатъий талаб қила бошлади. Унинг фикрларини ота-онамга етказдим. Улар келинлари тўғри айтаётганини тасдиқлаб, қўшхотинликка рози бўладиган жувонлар камдан-кам топилишини айтишди.
Мен ҳам бу фикр устида жиддий бош қотира бошладим. Эр-хотин тишимизнинг ковагида асраб юрган маблағимизга икки хонали уй сотиб олдик. Галдаги муаммо иккинчи хотин масаласи бўлиб қолди. Бунинг ечимини онам ва хотиним биргалашиб топишди.
Орадан бирор ойлар ўтгач, улар менга Ўабиба исмли жувонни тавсия этишди. Худо ҳусну-латофат, қадди-қоматдан қисмаган экан. Бундай соҳибжамол аёлнинг турмуши қандай бузилганига сира ақлим етмасди. Ўабибанинг айтишича, эри унга хиёнат қилганмиш. У буни пайқаб қолгач, эрининг ишхонасига шикоят қилибди. Охир-оқибат эр ишдан, Ўабиба эрдан ажралибди. У алоҳида турсагина менга турмушга чиқишга розилигини айтди. Унинг истаётган шароитини ҳозирлаб қўйганим учун кўнглим истаб-истамай тўйни бошлашга қарор қилдим. Келинни янги уйга тушириб олдим.
Тан олишим керак бу борада хотиним катта жасорат кўрсатаётганди. Чунки ҳеч бир хотин ўз устига кундош келишини асло ҳазм қилолмайди. Хотинимнинг бағрикенглиги, самимийлиги олдида ҳамиша бош эгаман.
Шундай қилиб, Ўабиба билан яшай бошладим. Бир ҳафта у билан турсам, кейин иккинчи хотинимнинг олдига келардим. Бироқ биринчи хотиним олдида икки-уч кун турмасдан у дарҳол Ўабибанинг олдига жўнатиб юборар, кундошим янги келин, у билан кўпроқ бирга бўлишингиз керак, деб таъкидларди. Мен ҳайратдан ёқа ушлаб, янги келиннинг олдига кетардим.
Ўабиба эса биринчи хотинимникига боришимни сира-сира истамасди. У ёққа бормоқчилигимни билиши ҳамоно қовоқ-тумшуғидан қор ёға бошларди. Сал қўйиб берсам, жанжал чиқаришгача бориб етарди. Шу алфозда бир йил ўтиб, ўғил кўрдик. Энди Ўабибанинг тили узун бўлиб, босар-тусарни билмай қолди. Имкониятим даражасидан ортиқ талаблар қўя бошлади.
Ота-онамнинг хизматини доим қош қайирмай қиладиган биринчи хотиним эса менинг тинч ва тотув яшашимни истарди. Шу боис бўлса керак, кундошининг гапига қулоқ солишимни таъкидлаб жони ҳалак эди.
Ўабиба ўғлимга машина олиб берасиз деб туриб олди. Бошим қотди. Ўзим уч рўзғорни амал-тақал юргизиб турган бўлсам, қандай қилиб машина олиб бераман, десам жанжал чиқарди. Мажбуран узоқ йиллар ишлаб келган касбимдан воз кечдим. Иккита ташкилотга тунги қоровулликка ишга жойлашдим-да, машинам билан кундузи киракашлик қила бошладим. Аввалига ишим бароридан келмай, бироз қийналиб юрдим. Кейинроқ фаолиятим юришиб кетди. Бир ярим йил деганда ўртача ҳолатдаги машина сотиб олиб, уни Ўабибанинг номига хатлаб бердим.
Энди қулоғим тинчиса керак, деб ўйлаган эдим, қаёқда дейсиз? «Дом»да яшаш у кишининг «мавқе»ларига тўғри келмай қолибди. Шунинг жағи тинсин, оилам бузилиб кетмасин, деган андишаларимни Ўабиба муттасил суистеъмол қила бошлади. Тишимни-тишимга қўйиб, яна киракашликка киришдим. Қисқаси уч йил умрим ҳовли-жой учун пул тўплашга кетди. Кўримсизроқ бўлса-да, шаҳар чеккароғидан битта «участка» сотиб олдим. Уни ҳам Ўабибанинг номига расмийлаштириб бердим.
Мен болаларим ва Ўабиба учун қанчалик елиб-югурмай, барибир унинг нафси ҳакалак отишдан тўхтамади. Биринчи хотиним орага совуқчилик тушмаслиги учун ҳамма нарсага тайёрлигини айтар, ота-онамни оқ ювиб, оқ тарашдан қолмасди. Ўабиба билан турмуш қурганимиздан бери у лоақал бир марта қайнона-қайнотасининг хизматини қилмади. Шундай бўлсада, мен болаларимни ўйлаб, муросаю мадора қилиб яшашимга тўғри келар эди.
Биринчи хотинимнинг мўмин-қобил, сермулоҳаза аёллигига тан бермай иложим йўқ. Умримнинг асосий қисми Ўабиба билан ўтаётганидан ич-ичимдан афсусланардим. Бир куни, «бўлди тамом, сабр косам тўлди, энди кундошинг билан яшамайман, сен билан тураман», деб Ўабибаникига бормайдиган бўлдим. Икки-уч кун тинч яшадим. Бироқ бир куни Ўабиба уйимизга бостириб келди. Кечирасизу, назаримда ўша куни оиламизда «қиёмат-қойим» бўлди.
У ўзбек тилида мавжуд бўлмаган ҳақоратомуз сўзлар билан мени ҳам, хотиниму ота-онамни ҳам роса олиб бориб, олиб келди. Қўни-қўшни, элу-юрт олдида юзимизни шувут қилди. Биринчи хотинимни гўрдан олиб, гўрга солгани етмагандек, бечорани роса калтаклади. Бет-қўлини юмдалаб, қонга ботирди.
Гўёки у мени Ўабибанинг олдига қўймаётган эмиш. Ота-онам ва мен қанчалик уринмайлик, уни асло тўхтатиб қололмадик. Шундан кейин қўни-қўшнилар олдида бош кўтариб юролмай қолдим. Яна икки боламнинг тақдирини ўйлаб, ўша куни Ўабибанинг олдига қайтишимга тўғри келди. Ахир нима ҳам қила олардим, яхшими-ёмонми, барибир хотиним, болаларимнинг онаси бўлгани учун муроса қилишга мажбур эдим-да. Худога оҳу-нола қилавериб, ўн уч йилда зўрға етишганим — зурриёдларимнинг тирик етим бўлиб қолишини сира-сира истамасдим.
Манзилга етиб келиб тўхтаганимиздан бир соатдан ошган бўлса-да, киракаш ҳайдовчининг ҳикояси тугамаётган эди. У яна бир дам ўйга толди-да, ҳикоясини давом эттирди:
— Ука, қўшхотинлик шароитида кечаётган ҳаётимнинг атиги бир куни билан танишдингиз, холос. Агар унинг ғам-алам билан кечаётган барча дақиқаларини ҳикоя қилиб берсам, бутун бошли роман ёзишингизга тўғри келади. Лекин ҳаётда юз берадиган айрим нарсалар борки, уларни ҳаммага ҳам бирдек айтиб беролмайсан, киши. Мен-ку, фарзандим йўқлиги, дунёда зурриёдсиз ўтиб кетмаслик, ота-онам ва хотинимнинг кўнгли учунгина устига хотин олишга мажбур бўлдим. Агар қўшхотинлик ортидан шунча изтироб чекишимни билганимда эди, асло бундай йўл тутмаган, бепушт деган тавқи лаънатни бир умр елкамда кўтариб юришга рози эдим.
Лекин шундай одамларни биламанки, улар тўқликка шўхлик, кўнгил майли ва бошқа арзимас сабабларга кўра қўшхотинли бўлиб олишади. Бироқ, бу билан нимага эришадилар, сира ақлим етмайди, лолу ҳайрон қоламан. Ахир кундошли оилада кун кўрмас бўлиб яшаётган болалар тақдири, келажаги қандай кечади? Қолаверса, кундошлар ўртасидаги низолар-тортишувлар оқибатида таранг тортилган асаб толалари бир кун келиб узилмаслигига ким кафолат бера олади? Касални даволагандан кўра, унинг олдини олган минг карра енгил кечмайдими?
Ёзинг ука, мана шуларни очиқ-ойдин ёзинг! Қўшхотинлик бир бало, унга барҳам бериш керак, — деб киракаш ҳайдовчи чуқур тин олди. Мана шунақа гаплар дегандек, ҳақини ҳам олмай, машинасини тезда юргизиб кетди.
Мени эса турфа ўй-хаёллар ўз гирдобига торта бошлади.
Мана, азиз замондош қўшхотинлик хусусида зикр этилган фикрлар билан қисқача бўлсада танишиб чиқдингиз. Бу борадаги холисона муносабатингизни кутиб қоламиз.
РАҲМОН ҚОДИР