Дуо олган келинчак. Эркин Малик

• 

Подробности

Бўлим: Турмуш сабоқлари

Чиққан санаси: 16 Сентябрь 2014

(Нашр қилинган санаси)

НАСИБА

Одам қариган чоғида тинчликни ҳохлаб қоларкан. Шунга чол-кампир икковимиз турардик. Ўша куни нафл рўзаси тутган эдим. Кампиримни мазаси қочиб, шифохонага тушиб қолди. Ифторликка, ўзимни олдиндан нон-чойга кўндириб қўяқолдим. Бироқ кечга яқин дастурхон бирдан ноз- неъматларга тўлиб тошди. Фарзандлар отамиз иссиқсиз қолмасин деб, бир-биридан беҳабар топганини кўтариб келишаверибди, денг... Шунда Аллохим менга хитобан: “Сен мендан умидвор бўлиб, нафл рўзаси тутасану, мен сени ўйламайми?” дегендек бўлди.

 ЎКИНИШГА ШОШОИЛМА

Яқин қариндошимизникига қўшнимнинг уловида тўй ошига бордим. Қўшнимнинг шошилинч иши бор экан уйга обориб қўяолмаслигини айтиб, узир сўради.
–Хижолат бўманг, – дедим мен кулиб, – ана жиянлар туришибди-ку, барининг тагида мошина.
Аммо жиянларим ош еб бўлгач, одатдагидек гапга тушиб кетишган, уларга бир нима сухбатдан айришга истихола қилардим. Ҳаёлимда улар атайлаб мени кўриб кўрмасликка олаётгандек ҳам бўларди... Тўй эгаси билан хайр-хушлашар эканман, у сўраб қолди:
–Маркаб борми, қадирдон, нимада келдингиз?
–Ташвишланмасинлар, мехмонларга қарасинлар, бир қадам нарида автобус бекати бор, шундоққина эшигим тагида тушириб кетади, шунга жиянларни ҳам овора қилгим йўқ, – деб ёлғон гапирдим. Аслида катта шаҳарнинг қаерига келиб қолганимни ўзим ҳам билмасдим. Нимагадир ичим оғриди. Жиянларимдан ҳафа бўлдим. Бундоқ зийрак бўлишса бўлмайдими? Бир аҳволда ўзим тўқиган йўқ бекатни излаб бораётсам, бир енгил машина шундоққина ёнимга келиб тўҳтади. Оббо жиянларимни маломат қилишга шошибман-да, шунақа, доим шошиб юраман ўзи деб ўзимни-ўзим койиган бўлдим. Йўқ, машинасини тўҳтатган одам бошқа – мен нафақага чиққан ишхонанинг мухандиси Бехзоджон экан. Ховлиси шу тарафда бўлиб, ишга кетаётган экан. Уйга ташалаб кетди барака топкур.

ХУДОНИ ТАНИГАН ОДАМ

Кўп қаватли бино ёнидаги майдончага ҳашар йўли билан кўчат экилди. Бахор серёғин келиб, бари амал олди. Кўриб кўзинг қувнайди. Аммо саратон кириши билан ишнинг чаласи чиқиб қолди. Ҳамиша бўлганидек, кўчатлар экилибдию суғориш масаласи эсдан чиқибди. Нихоллар сарғая бошлади. Бинода нафақага чиққан отахон бор эди. У холи қудрат челакда сув ташиб, кўчатларни суғоришга тушди.
–Хорманг отахон, яҳшигина эрмак топиб олибсиз-да, – деганлар бўлдию, аммо ёнига кирувчилар бўлмади. Отахон ўйлаб қараса челак билан иш битмайди, қўлдан берганга қуш тўймас... Анча нарида ариқда сув жилдираб оқарди. Аммо уни обкелиш учун анча-мунча ичак қувирлар керак. Ундан-мундан сўраб-суриштириб топди, бир-бирига улаб сув олиб келди. Ота ўз ишидан ёш боладек севинди. Бироқ ишнинг яна чаласи бор экан. Кўчатлар орасига ариқ тортилмапти. Ер заранг. Кетмон урса осмонга сапчийди. Шундоқ бўлса ҳам ҳар қалай сув келди-ку. Ота сув билан ерни юмшатиб, ариқ оча бошлади. Бу пайтда офтоб тиккага келиб, заптига олган ота терлаб- пишиб, қилтиллаб, тинмасди. Шу пайт “Ҳорманг, отахон” деган ўқдек овоздан бир чўчиб тушди. Қараса шундоққина тепасида шипдек бўлиб, давангидек бир йигит турибди. Ёнида ўғилчаси.
–Жуда астойдилсиз, – деди у, ачингандек бўлиб.
 –Ҳа, энди кўчатлар тутиб кетса, манабу асалтойларга боғ бўб қолатта, ўғлим, – деб ота кичкинтойни эркалаган бўлди.
 – Ҳудо хохласа, денг, – деди йигит оғзини тўлдириб, кейин иссиқдан бетоқат бўлиб, ўғилчасини сояга етаклади.
 – Вой Ҳудони таниган валломат-ей, – деб ота ғудраниб қўйди.

 ШУНАҚАСИ ҲАМ БЎЛАР ЭКАН-ДА!
 
 Оила пулдан қийналиб қолди. Эрининг сиқилаётганини кўрган хотин тилла занжирини сотмоқчи бўлди.
 –Сотма бир иложини қилармиз, – деди эр. Аммо иложини қила олмади. Занжирга ҳаридор топилди. Аммо у ғалатироқ ҳаридор экан. Эр-хотинни хузурига чақириб, “Мана сизларга занжирнинг пули, аммо занжир менга омонат, пулни топганингизда олиб келиб занжирни олиб кетишингиз мумкин” деб ёзиб-чизиб қўлларига хужжат ҳам қилиб берди.
 –Устмаси қанча бўлади? – сўради эр қўрқибгина.
 –Устамаси йўқ...
 
  ШОКАЛАД

 Оилага қўш келин тушди. Бир куни оила бошлиғи ота битта таҳта шокалад кўтариб келди.
 –Бундан кейин бир нарса олсангиз учта олинг, адажониси ахир оиламиз учта бўлди-ку, – деди хотини эрига дарс берган бўлиб.
 – Учта бўлдик, дейсанми, унда чақир “қўшнилар”ни ,– кулди ота. Барчалари стол атрофига жам бўлишди.
 –Онажонинглар битта тахта шокалад олиб келсам, учта обкемабсиз, деб мени уришди, дарҳақиқат нимага битта шокалад обкелдим, сабабини биласизларми, билсангиз айтинглар-чи? – деди ота фарзандларига қараб.
 –Пулингиз биттага етгандир-да, дадажон, – деди кичик ўғил, ҳаммадан олдин топқирлик қилиб, – учтага етганда учта олардингиз. “Сен нима дейсан” дегандек ота катта ўғилга қаради. У елка қисти. Келинчаклар ҳам бир нарса дея олмай ерга қарашди..
 Ота шокаладни учга бўлиб деди:
 –Бундан кейин оиламиздаги ҳамма нарса учга бўлинади, ҳатто, меҳр-оқибат ҳам, қани чойни олиб келинглар-чи, бир шокаладхўрлик қилайлик...

 КЎЧА ХАҚИ

Абдуғофир чўчиб уйғонди. Тушида машина минганда босар-тусарини билмай юрадиган қўшнисининг ўғли уларнинг дарвозахонасига “тойчоғи”ни уриб олганмиш. Абдуғофирнинг отаси дарвозахонада ўтирган экан, устидан босиб қолганмиш. Тумонат одам шувало уннармишу, отани қутқаришнинг ҳеч иложи йўқмиш. Абдуғофирнинг уйқиси ўчди, икки дунёси қоронғи бўлди. Отаси яқингинада оламдан ўтган, катта-кичик маъракаларини ўтказиб, эндигина тақдирга тан бера бошлаган эди. Бу қандай туш бўлди экан? У уйғондию, аммо, бақир-чақирлар ҳамон қулоғи тагида турибди. Ҳаёлига ростдан ҳам қўшниси машинасини уриб олган бўлсачи деган ўй келиб, вақт алламахал бўлишига қарамай, шошиб кўчага чиқди. Йўқ, дарвозахона жойида турибди. Ажабо, нима бўлиши мумкин? Ё кечаги ёмғирдан кейин отасининг қабри босиб қолдимикан-а? Қабр сал ҳалқаброқ жойга тушиб қолган эди. Ана шундай ўй - ҳаёллар билан тонг оттирди. Мозор бошига борди, бари жойида. Аммо кўрган туши-чи?. Онажонисига аябгина воқеани айтди. Онаси ҳам ҳайрон бўлдию, аммо:
– Тунов куни отин ойи шунга ўҳшашроқ бир воқеани айтган эди, нимаймиш бир ўғил отасининг гўрига қабр тоши қўйган экан. Отаси нуқул зартўнингни устимдан олиб ташла, нафасим сиқяпти, деб тушига кираверибди. Шунда бир илмли одам ўғилга қабртошини олиб ташлашни маслаҳат берибди. Олиб ташлаган экан, тинчибди, қопти, сенам бирон бир илимли одамни топиб гаплаш, болам – деди.
Абдуғофир шу куниёқ ўшандай одамни топди. Маълум бўлишича дарвозахона кўчага чиқиб кетган экан. Кимки кўчанинг ҳақига хиёнат қилса, ўлгандан кейин ўшанча ер кесиб олиниб, устига ташлаб қўйилармиш.
Бу гапларни эшитган Абдуғофир шу куниёқ устани чақириб, дарвозахонанинг кўчага чиққан қисмини олдириб ташлади.
 
 ЙЎЛДА

Киракаш машинада водийдан уйга қайтардик. Давондан ўтиш билан битта ғилдирак қўйиб юборди. “Запаска”си бор экан, ҳайдовчи дарровда алмаштирди. Бироқ кўп юрмай, ўша алмаштирилган ғилдирак ҳам панд берди.
–Оббо, – деди йўловчилардан бири хуноби ошиб, – мен самалётга шошаётган эдим, бу ёғи неча пулданга тушди энди?
–Сиқилманг ака, – деди ҳайдовчи, – қаранг ғилдирак ҳам “Автосервис”нинг рўпарасида қўйворибди. Ҳозир жазасига янгисини оламизу, кет-а-а-верамиз... Ҳайдовчи шошганича бу ғилдиракни ечиб, олдингисини ҳам олиб устахона томонга ўтиб кетди. Бекорчиликда унга биз ҳам эргашдик. Хайдовчи қўлида бир сиқим пулни ушлаб, дўкончига бир нималар дер эди. Дўкончи бош чайқаб, “йўқ” ишорасини қиларди. Янги ғилдиркка пул етмаётган экан.
–Ҳўп денг ука, етмаганини қайтишда ташлаб кетаман, деяпманку, — деб киракаш дўкончига ёлборарди.
–Йўқ, ака ундай қила олмайман...
Биз дарровда йўл кираларимизни йиғиб, унга тутдик.
-¬-Етадими?
–Э, нима қиляпсизлар, акалар, сизлар тек туринглар, – деди ҳайдовчи.
–Бари бир шу пуллар сизники-ку, оловринг-да иш битсин...
–Ўзийлар кўрдийлар, акалар, бир пасда иккита балон қўйворди. Ҳудо кўрсатмасин яна қўйворса, нима, мен сизларга ғилдиракни бўлиб бераманми? Масаланинг бу томонини биз ўйламаган эканмиз.
–Нима қил дейсиз бўлмаса, мен самалтдан кеч қоляпман, ахир, – деди бояги одам.
–Ҳозир, хов ука Тошканга қалайсиз? – деди у мошинаси олдида тишини кавлаб турган хайдовчига қараб.
–Гап йўқ, жони-таним, – дея шайланди у.
–Ана, ғуввида обориб қўяди, акалар аммо лекин мени кечиринглар, – деб узурланди киракаш.
–Ҳўп, шу ергачан ҳақингиз қанча бўлади? – дедим мен шошиб.
–Ҳеч қанча, бир сўмам бермайсизлар, бай манзилгача бўган эди, оборолмадимми, айиб менда оқ йўл, яхши боринглар, акалар.
–Э, сиз қизиқ одам экансиз-ку?
–Узир, мен шунақароқман...
–Э, – деди воқеани кузатиб турган дўкончи киракашни маҳкам қучиб, – бунақасини кўрмаганман, олинг, ана қанча ғилдирак керак.
Ғилдиракни алмаштириб, эскиларини, таъмирлшга қолдириб, кула-кула йўлга тушдик.
 
 АЖАБ САВДОЛАР...

Ориф ота табиатан тажанг, ичимдагини топ одамлардан эди. Бир куни уйдагиларни чақириб, томдан траша тушгандек “Ховлини сотамиз” деб қолди. Кампири, келини, яккаю ёлғиз ўғли хайрон бўлиб отага қараб қолишди. Нима бўлди дейишга тиллари айланмасди. Ахири кампири тилга кирди:
–Қўшнинг ёмон бўлса кўчиб қутиласан деганларини эшитган эдим, нима бало қўшни билан ораларингдан гап қочдими, отаси.
–Йўқ, қўшнилар яҳши, биззи Худо уриб қўйган, биззи...
–Нима бўлгандаям уйимиздан илон чиқмагандир, дада? – кесатди ўғил.
–Чиқди-да ўғлим, чиққандаям машундоғи чиқди, – деб қулочини ёзиб кўрсатди ота.
–Вой энди нима қиламиз? – чирқиллади содда келин болаларини ўйлаб..
–Гап бундай, – деди ота, – гапларимни яҳшилаб эшитиб олинглар, ҳеч қанақа қўни-қўшнининг, илон-пилоннинг ховлининг сотилишга алоқаси йўқ, мен бундан ўн беш йилча олдин домни сотиб, шу ховлини олганимда бир сахий одамдан қарз кўтарган эдим. Ана-мана деб орадан шунча йил ўтиб кетди. Пулини тўғрилаб бера олмадим. Бу ўртада у одам ўлиб ҳам кетди. Мениям кўпим кетиб озим қолди. Ўлганимдан кейин у одамнинг болалари ҳат-хужжат билан келиб қолса нима қиласизлар? Яҳшиси, бу ишни кўзимни очиғлигида бир ёқлик қилиб, гўримда тинч ётай. Ҳовлига ҳаридор ҳам топдим. Пулини олдиндан олдим ҳам. Қарздан қолганига арзонроқ ҳовли ёки дўм олса ҳам бўлади, ҳа, шунақа, уй қидир, – деб ўғлига қаради ота...
Ориф ота пулни олиб саҳий танишиникига борди. Уйида эркак киши йўқ экан, шундоққина сўрининг чеккасига ўтириб, тиловат қилди. Пулни танишининг кампирига берар экан: “ Эрингиз раҳматлик билан қарз олганимда ҳат-хужжат қилган эдик, ўшани топиб, йиртиб ташларсизлар” деди.
Оила пулга анчадан бери мухтожлик сезарди. Тўй бошлаб қўйишган эди...
–Бизни отанг рахматликни ўлигиям боқади, – деб ўғлини хуш кайфиятда кутиб олди она.
Ўғил отасининг ҳат ва хужжатларини қидириб, топдию, кулиб юборди.
–Ҳа, болам, нима бўлди? – сўради она ҳайрон бўлиб.
–Отам раҳматлик шу қарзни ўз қўллари билан “кечдим” деб ўчириб юборган эканлар.
–Вой-й, шунча пулни-я, энди нима қиламиз болам?
–Ҳеч нарса қилмаймиз, пулни иссиғида эгасига элтиб бераман.
Ориф отанинг тажанглиги тутиб, пулни олмайман деб туриб олди.
–Отам кечиб юборган пулни мен қандай қилиб олай, – деб ўғил ҳам унамади. Бу ҳангоманинг устига келиб қолган ҳаридор “ҳовлингиз ўзингизга буюрсин” деб савдони бузди ва пулини қайтариб олди. Ажаб савдолар, деганлари шу бўлса керак-да...
 
 НАВБАТ

Духтирга кўринишим керак эди, бориб, навбат олдим. Мендан кейин ҳам навбатга турганлар бўлди. Шу пайт кимнингдир чўнтак телефони қаттиқ жиринглади. Кексароқ одам экан. Қулоғи оғир бўлса керак-да шунга овозини баландлатиб қўйган. “Ҳа, ҳа. – деди у қаттиқ-қаттиқ гапириб,– бош духтирга учрадим, майли меҳмонакансиз кўриб қўямиз деб қўлимга қоғоз ҳам қилиб берди, барака топкур, ҳа, ҳавотир олманг... Нима... ҳа, йў-ў-қ, одам кам, мен бешинчиман”... Меҳмон худди биров катта бир издихомнинг тўрисига ўтирғизиб қўйгандек хурсанд эди. Унинг ҳаяжони менга ҳам кўчди. Поликлиниканинг бош врачини яҳши танирдим. Жуда хушфъл, камтарин аёл. Иш бошланишидан ярим соат олдин келиб, ходимларни ҳам, беморларни ҳам ховлида кутиб олади. Мехмон опага учраган бўлса, марҳамат кўрсатибди-да барака топкир... Ҳаёл билан бўлиб навбатим келганини ҳам билмай қолибман. Ёнимдаги аёл мени туртиб қўйди. Аммо меҳмондан олдин ўтишга кўнглим бўлмай ўрнимдан турдим-да беихтиёр:
–Марҳамат қилсинлар, меҳмон – дедим.
 Илтифотимдан боши осмонга етган мехмон, пилдиллаволиб ичкари кириб кетди. Яҳшиямки ҳамма иддао у кириб кетгандан кейин бошлпнди.
–Қнақа одамсиз, нимага навбатни бузасиз, ўзи жоним оғриб, зўрға турибман...
–Буёқда биз ишга кечикяпмиз.
Яна бирови бир нималар деб тўнғиллади.
–Ахир, ҳаммайлар эшитдийлар-ку, меҳмон экан, биз мезбон бўлсак, – деб ўзимни оқламоқчи бўлдим..
–Қанча меҳмондорчилигингиз бўлса уйда қилинг, беттамас...
Бирдан мехмонга илтифот кўрсатган ақлим яна ишлаб кетди.
–Мени маъзур тутинглар, – дедим-да шартта ўрнимдан туриб бешинчи ўринга бориб ўтирдим ва холатни юмшатиш учун, тошкентликлар росаям мехмондўст экан деган таъсуротда кетсин дегандим, – дедим.
Менинг ўрнимга жони оғриётган аёл кириб кетди. У чиққандан кейин мендан олдингилар “ўтингчи, ўтинг”лаб каминага мехривончилик қилиб қолишди... Бундай қарасам жони оғриган аёл рўпарамда турибди.
–Нима бўлди,тинчликми, синглим?
–Узур айтмоқчийдим...
 
 ОТА ЎГИТИ

Замонали бир эски дўсти ҳақидаги нохуш хабарни эшитиб, юраги туздек ачиди. Одамзод шу экан да, пешонаси деворга тегмагунча, кўзи очилмасакан. Ўшанда у дўсти билан чекка қишлоқларга бориб, ёзда хўл мева, қишда қуруқ мева тайёрлаб, шаҳарга жўнатарди. Қишлоқдагилар уларга, улар қишлоқдагиларга ўрганган, орада қарз-ҳавола, насия деган гаплар ҳам бўлаверар, энг кераги икки тараф бир-бирининг ишончига кирган эдилар.
 Бир куни дўсти уни чеккага тортиб, бир нарсани кўрсатди.
 –Нима бу? – хайрон бўлди Зомонали.
 –Мен ҳам олдинига сенга ўҳшаб хайрон бўлдим оғайни, кейин билсам тилла экан, – деди у.
 –Ҳўш?..
 –Биттаси эски ўчоқвошисини бузган экан, ўчоқнинг ўрнидан шу чиқиб қопти, азза базза пуллаб беринглар, деб қўймаяпти...
 –Бор-йўғи шуйканми?
 –Йўқ-да, – деб ўртоғининг кўзлари ёнди, – таги мўлга ўҳшайди, ҳар юзтадан йигирматтаси сизларники, ўнтадан бўлиб оласизлар, деяпти... Савдолашсак элликка-элликка ҳам рози бўладиёв, бошқа иложиям йўқ да. Ҳудо бериб қолди деявур оғайни, қачонгача олма ташиб, ёнғоқ шақиллатиб юрамиз?
 Замоналининг дили бир суст кетди-ю, бирдан отаси раҳматликни эслади. “Болам, дунёдаги ҳамма пуллар билан ошно бўл-у, аммо, сариқ шайтон билан ошно бўма, у борингни ҳам қуритиб, эрта кунда кафан гадо қилади”. Ҳа, ўртоғининг қўлида отаси айтган “сариқ шайтон” турарди. Ўзини бу мўмай ишдан тийди, аммо дўстини тия олмади. Ҳатто, ўша одам давлатга топширса учдан бири ҳаппа-ҳалол ўзиники бўлишини ҳам айтди. “Йўқ, – деди ўртоғи қатъий, – бу гапни мен сенга айтмадим, сен эшитмадинг, тамом, вассалом”. Дўстининг табиати азалдан шунақароқ эди. Замонали уни ҳар қадамда жиловини тортиб юрарди. Шу ерда дўстларнинг йўли айри тушди, бир-биридан ажрашди. Тангадан бошланган иш аста-секин, дўстини ўз гирдобига тортиб кетди. Ноқонуний кўчаларга кирди, қуйишқондан чиқди. Уй эмас бамисоли қаср қурди. Алламбало машиналар олди. Хуллас, дўпписи ерга тушса, пулга олдирадиган, кимсан, фалончи бойга айланди. Сариқ шайтон бу ишларнинг барини кўзига чиройли қилиб кўрсатди. Бир марта Зомоналини издихомда кўриб қолиб, “ха, оғайни чалиш, хали ҳам юрибсанми ёнғоғингни шақиллатиб” деб устидан кулишгача борди. Бир пайтлар бўлишиб еган нон-тузларнинг юзини ҳам қилмади. Мана энди нима бўпти, ноқонуний ишлари очилиб бор-йўғидан ажрабди, қочиб юрганмиш, қидирувдамиш... бола-чақаси бир бурда нонга зормиш... Замонали яна отаси раҳматликни эслади, у киши умрининг охирларида нуқул бир дуони қайтарар эдилар: “ Э, Ҳудоё, бу ёруғ дунёда сўраганларимни бердинг, оч қўймадинг, ялонғоч қўймадинг, бошпаналик қилдинг, ховдиратиб-шовдиратиб қўядиган бойлик бермадинг, ўзингга шукр”...

 МУХЛИСА ҚАҚАЖОН...

 Пешин пайти уйга бораётсам йўлак четида бир қизча чуғур-чуғур қилиб, мушиги билан гаплашиб, ўтирибди.
–Ол, е... бўлақол, бўсангчи, мен уйга кеч қоляпман, ахир, ойим урушадилар, қатларда сандироқлаб юрибсан, деб, – дея мушук жониворни шоширарди. Мушук ҳам олдидаги колбаса, пишлоқ бўлакларини у жағидан, бу жағига ўтказиб, шошиб-шошиб ерди. Оч қолгани кўриниб турарди. –Ўзингдан кўр, обкетаман десам, унамадинг, подвалларда ётиб юрибсанми, энди, мен бўлсам сени соғиняпман, – деб жониворни силаб қўйди. –Менам сени соғиняпман Мухлисажон, дейсанми, ёлғон айтяпсан, соғинсанг кетардинг мен билан...
Мен қизчани танидим. У яқиндагина домини ховлига алмаштириб, кўчиб кетган қўшнимизнинг қизчаси, мактабга ҳозирча шу ёққа қатнарди. Мен кўрганларимни уйдагиларга кула-кула айтиб берсам, улар: “Ҳа, Мухлиса қақажонми, ҳар куни ахвол шу, мактабидан чиқади-да бутербродни ўзи емай, азза-базза мушигини боқиб, ундан хабар олиб кетади” дейишди. Ичимдан бир нима узулгандек бўлди. Дарвоқе, биз қўшнилар шундоқ кўздек қўшнимизни ховли муборак қилиб, орқасидан излаб-истаб бордикми? Одамгарчилик қилдикми? Ёки улар соғиндик деб келишдими? Яша, Мухлиса қақажон, катталарнинг бир ақлини киритиб қўй...

  ХУРЛИК НЕЪМАТИ

Хурлик неъматини бугунги ёш авладдан кўра кекса авлод кўпроқ ва хўпроқ тушунадилар. Чунки кексалар қарамлик билан хурлик ўртасидаги рамзий бир кўприкка ўхшайдилар. Мустақллик Ватанимиз эшикларини бутун дунёга, дунё эшикларини эса Ватанимизга очди. Ҳалқаро анжуманлар, мусобақалар, фестиваллар ва ярмаркаларда қатнаша бошладик. Камина ҳам пойтаҳтимиздаги етакчи нашрётларнинг вакили сифатида бир гал Бирлашган Араб Амирликларида бўлдим. Бу ерда ҳалқаро китоб ярмаркаси ўтказиларди. Ер юзидаги мингдан ортиқ нашрёт иштирок этаётган ярмаркадан олаётган таъсуротим оламча. Бу хурлигимизнинг меваси эканини, қарамлик пайтларимизда бунақа чет ўлкаларга чиқишлар фақат Москов орқали ҳал қилинганини армон билан эслардим. Яна менда хурлик туфайли тасвирлашим қийин бўлган бир қувонч бор эдики, у ҳам бўлса Ҳаж сафарида бўлган эдим. Маккаи мукаррама, Мадинаи мунаввара ярмарка ўтаётган шаҳардан бор-йўғи минг чақирим нарида эди. Мен ҳар куни тонг билан денгиз бўйига чиқар, Аллоҳнинг уйи Кабатуллоҳ тарафга қараб, шунчалик яқин обкелиб қўйгани учун ҳам яратган Эгамга ҳамдлар айтардим. Ҳаёлим денгиз оша ўша муқаддас жойларда кезарди. Яқингинасига келиб қолиб етиша олмаётганимдан пинхона эзилардим. Лекин наилож? Масофа яқин бўлгани билан, давлатлар бошқа-бошқа, чегара деган гаплар бор. Бунинг учун қанотли қуш бўлишинг керак. Қани энди мўъжиза юз бериб икки қўлтиғингдан қанот ўсиб чиқса ю... Ана денгиз қушлари чағалайлар чарх уриб, устимда учиб ётибди. Улар учун чегара, деган гаплар чикора. Мен Қизил денгиз бўйида шуларни ўйлаб, юрагим орзиқиб, хаёлга толиб турган эканман шеклли:
–Ҳа, Хожака ёмон туш кўрдингизми, дейман? – деди ҳамхонам Суннатилла у ҳам сайрга чиққан экан.
У кишига кўнглимдан кечганларни айтиб берсам:
–Ҳафа бўманг, бугун сиззи бир зўр жойга обораман, – деди.
–Қайга?
– Жума масжидига.
– Тилингизга шакар, бомдодда Жумани қатта ўқиркинман деган ўй кўнглимдан ўтган эди, Ҳудо дилизга сопти-да.
–Ҳа-да, бугун Абу Дабийнинг олдинги пошшоси Шайх Зайдга атаб қурилган масжитнинг очилиши бўларкан, бунақаси дунёда йўқ дейишяпти, бунинг устига ярмарка ҳам бугун дам олади, хохлаганлар ўшаққа боради.
Қум барханлари устида барпо этилган масжит чиндан ҳам олисдан махобатли кўринарди. Атрофига хурмолар экилиб, боғ қилинаётган экан. Жума намозигача мириқиб томоша қилдик. Бу ерда Қуръон тиловати тўҳтамас экан. Қорилар йигирма тўрт соат мобайнида ҳар икки соатда алмашиниб Қуръон ўқишаркан. Деворлари ёқут, феруза, садаф тошлари билан безатилган. Мен Каъбатуллоҳга минг чақирим яқин обкелиб қўйиб, шундоқ янги масжитда Жума ўқитиб қўйган Аллоҳга ҳамдлар айтдим... Ўзининг уйи Кабатуллохга яна етказишини йиғлаб сўрадим.
Орадан бир йил ўтиб, тахминан ўша ой, ўша кунларда энди Саудиянинг пойтахти Ар-Риад шаҳрида худди шундай китоб ярмаркасида иштирок этадиган бўлдик. Бора-боргунча не-не орзулар кўнгилдан кечмади дейсиз. Энди Макка ҳам, Мадина ҳам Саудиянинг ўзида-да. Бироқ меҳмонмиз, мезбоннинг кўнглига қарашга мажбурмиз. Макка ва Мадина туристик шаҳар эмас, Ҳаж ва Умра шаҳри. Суриштирсам Ар-Риад билан Макканинг ораси минг чақирим экан. Оҳ, Аллохим, дедим яна юрагим эзилиб, икки йилдан бери минг чақирим масофада ўз уйинг атрофида айлантириб юрибсан, Каъбанинг, ҳазрати Пайғамбаримиз равзаларининг муаттар бўйлари шундоққина думоғимга келиб, турибди, бу ёғини ҳам ўзинг осон қил...
Бирдан ҳушҳабар тарқалди. Мусулмон мамлакатларидан келган меҳмонларни Умра қилдириш ярмарка режасига киритилибди. Демак, менга ўҳшаб орзулаган, юраги тошганлар кўп экан. Оҳ, қани энди томоқдан овқат ўтса? Йўлга туша қолсак, дейман. Нихоят кундизи билан йўл юриб, Мадинага келдик, аср намозини Пайғамбаримиз масжидларида, шом номозини Ухуд тоғида, хуфтон намозини яна Пайғамбаримиз масжидларида ўқиб, Мийқотда эхромга кириб, кечаси билан кўз юммай, лаббайка айтиб, тонг махали Маккаю мукаррамага кириб бордик. Буни қарангки бу Жума кунига тўғри келибди. Оҳ, қани энди ўзимни йиғидан тўҳтата олсам. Хотиралар жумбушга келган... Ўтган йили шу ойнинг биринчи Жумасида юракларим эзилиб денгиз бўйида Каъбатуллох тарафга термулиб турганларимни, Жума намозини янги масжидда ўқииб, Аллоҳдан ёлбориб сўраганларимни эсладим. Орадан роппа-роса бир йил ўтиб, ўша март ойининг биринчи Жумасида Умра амалларини бажариб, Жума намозини Каъбатуллохнинг ўзида ўқийман. Буни таърифлашга сўз қани, ёзишга қалам-чи? Ёзаман десам умр етармикан?..

 ҲАРАМДАГИ ҚУМРИЛАР

Баъзан истирохат боғларида бир-бирининг пинжига тиқилиб ўтирган ёшларни кўрсам, Аллоҳнинг уйи – Ҳарамда кўрганим бир воқеа ёдимга тушаверади. У ерда ҳам ёш бир келин-куёвнинг устинга суяниб худди шундай ўтиршганига кўзим тушган эди. Маккалик бўлишса керак. Икковлари ҳам эхромда бўлгани учун битта танага уҳшаб кўринар, фақат йигитнинг қоп-қора сочию, қизнинг бир бурда юзи уларни бир биридан ажратиб турарди. Аввало Аллохнинг уйи, масжиди Ҳарамда ҳам шунақа бир-бирига ёпишиб ўтириш мумкинми деган хаёлга бордим. Ёшларни ичимда айиблаган ҳам бўлдим. Бир нарса дей десам тил билмайман. Кейин тил билганлар ҳам индашмаяптику, балки, мумкиндир деган ўйга ҳам бордим. Мен Каъбани етти марта тавоб қилиб (бунинг учун бир соатдан мўлроқ вақт кетади) яна жойимга қайтдим. Не кўз билан кўрайки бояги ёшлар қандоқ ўтирган бўлса, ўшандоқ ўтиришибди. Йигит бир нуқтага тикилган, қиз унинг кўксига бош қўйган. Кўзлари эрининг нигохида. Эрининг кўзи эса Каъбада. Ҳудди Каъбапўштга тилла ҳарифлар билан ёзилган оятларни ўқиб охирига ета олмаётгандек. Субхан Аллох бу ёшларни биров сеҳирлаб қўйганми. Шу аҳволда яна қанча ўтириш мумкин? Ҳарамга нимага келганини ҳам эсларидан чиқариб қўйганми бу ёшлар, тавба? Нимага энди уларни ичимда бунчалик тергай бошлаганимни, ўзим ҳам тушунмасдим. Бошқалар бепарвоку, нимага энди мен уларга тирғалиб қолдим. Ундан кўра ибодатимни қилаверсам-чи, Ҳармда ўқилган икки ракат намоз ташқарида ўқилган беш юз ракат намознинг ўрнини босади, дейишади-ку. Диққат қилсам боланинг лаби қимирлаб, қимирлаб қўйяпти... Қизиқишим бари бир мени тинч қўймади. Одамзод ўзи шунақа,.. Аста бориб ёшлар суянган устунга мен ҳам орқа тарафдан суяндим. Гўё шу устинда бир сир бордек. Ҳа, сир бор экан, салдаёқ ўша сир ўзини кўрсатди. Йигит атрофдагиларга малолим тегмасин деб паст овозда Қуръон ўқир, йигит адашибми қолса келинчаги уни йўлга соларди. Билдимки ёш келин вакуёв Ҳарамда ўтириб, Қуръонни ҳатм қилишаётган экан...

  РИЗҚ

Ота кўчадан келса, кампири норинчи жияниникига йиғинга кетибди. Барака топкур ўша жияни норин деганини жуда боплайди-да. Унга етадигани йўқ. Шунгами қариндошлар тўй-тўркинларда унга норин буюришади. Сур гўшт билан ҳамирни кокил қилиб юборади. Азза-базза йиғинга айтгани келганда отапочча у ер бу ердан яна норин еб юрманг-а холлам пошшадан шўрваси билан бериб юбораман, маза қилиб, бир дуо қилинг деган эди, бояқиш. Ота кўчадан хўразқанд кутган боладек келини пешинга чақирса ҳам чиқмай норинга иштаҳа сақлаб, мутаолага берилиб, ўтираверди. Бир маҳал келини кириб, қўшниси тансиқ таом чиқарганини айтиб, иссиғида еб оласизми деб, қолди. Қраса қорин таталаяпти. Ҳўп деб ўрнидан турган эди, дарвоза очилиб, ховлида кампири кўринди. Бироқ, икки қўли бўш. Ана халос, у мийиғида кулиб, таомхонага қараб юрди. Маълум бўлишича кампири йўл-йўлакай бир беморни кўргани кириб, отага аталганини ўшанга илинибди.
–Кўп яхши иш қилибдилар, ўша таом аслида бизга эмас, беморингизга буюрган экан, ким билади у кўпдан шўртангина шўрвали норинни кўнгли тусаб ётгандир, сиз унга илинган бўлсангиз мана Аллоҳ таоло бизга бошқа ёқдан илиниб турибди-да, онаси, – дея кампирини хижолатдан қутқарди...

 ҲАДЯ

Қиш куни узоқроқ жойга тазияга боришга тўғри келди. Қиш ўчоғи тор—бор уйингга бор... Кўнгил сўраб, дувои фотиха қилиб орқага қайтамиз деб турсак хонадон эгаларининг яқинларидан бири, бир пасгина исиниб кетинглар деб қўшни хонадонга олиб кирди. У ерда тўқсон ёшларни қоралаб қолган бир отахон бор эканлар, бизни кўриб, дик этиб ўринларидан туриб, кутиб олдилар. Омонатини Аллохга топширган ён қўшни жон қўшниси билан кўп яҳши-ёмон кунларни бошларидан кечирганларини, бугунгидек тинч, тўкинчилик замонларда маза қилиб умр гузоронлик қилиб, келаётганларини гапириб:
–Бу кунларнинг садағаси кетсанг арзийди, чол-кампир напақа оламиз, ҳали олган напақамиз тугамасидан, эшик тақиллаб, кейингисини обкелиб туришади, барака топкурлар. Ким-киму биз напақахўрларнинг замони туғди...
Уйнинг иссиғига отахоннинг иссиқ-иссиқ гаплари ҳам қўшилиб, дилимиз яайрагандан яайраб, қайтишга қанот чиқаргандек бўлдик. Рухсат сўраб ўрнимиздан турар эканмиз, беихтиёр қўлим чўнтакка кетди ва илинганини олиб, дуо қилинг, ёшингизга етиб юрайлик деб хонтахта устига қўйдим. Шу захти қўлимни отахоннинг укпардек майин, юмшоқ қўллари босиб тушди.
–Ундай қилманг болам, ҳай-ҳай, айтдимку зорлигимиз йўқ, – деб.
– Зорликданмас бу ҳадя, ҳазрати Пайғамбаримиз хадядан қайтармаганлар, – дедим кулиб. Бу гапдан кейин ота дуо қилдилар, ҳайр-хушлашдик.
Йўлга тушдигу ичимни бир нарса таталай бошлади. Ҳадя, деб шунга яраша бердимми, ишқилиб? Чўғи камиди шекллигов. Чўғлик пуллар бошқа чўнтакда экан, кейин сезиб қолдим. Аттанг, олдиндан билганимдами, эхтиётини қилиб кирган бўлардим-а... Ҳай майли, бўлар иш бўлди, хадянинг оз-кўпи бўлмайди-ку, деб ўзимни овутиб бораётсам қўл телефоним чақириб қолди. Бир танишим менга пул бериши керак эди, у пулни ишхонага обкелиб, котиба қизга қолдириб кетибди. Шуни айтиб, қўнғироқ қилаётган экан. Шу пайт Пайғамбаримиз алайхиссаломнинг Аллоҳ йўлида хадя қилинглар Аллоҳдан ками билан ўн, кўпи билан юз, минг баробар бўлиб қайтади деган маънодаги ҳадисларини эсладим. Хисоблаб кўрсам Аллоҳ хадямни минг баробар қилиб қайтарган экан. Кўнглим бир таскин топди, бир хузур қилдим...
 
 ҚОРОВУЛ

Бир одам каттароқ қурилиш бошлаб, қоровул ёллади. Бироқ қоровул синашта бўлмаганига кўнгли хотиржам бўлмади. Ахир ҳамма жойда қоровул зотига кўп нарса боғлиқ-да. Инсофли бўлса берди Ҳудо, инсофсиз бўлса урди Ҳудо. Бир дўстини чақириб, қўлига пул берди-да, қоровулини йўлдан уриб, ўзининг қурилишдан бирон нарса сотиб олишни илтимос қилди.
У дўстини тушунди ва эл ётганда иккита мардикор билан юк машинасини ёллаб, қурилиш майдонига борди. Усти жилвирланган, ялтироқ ғишт зарурлигини айтиб, қоровулга пул тиқиштирди. Қоровул тайсаллаб, унамади. Ростданам нафси ўликмикан, деб қисталанг қилишга ўтди у:
–Сиздан нима кетди, ғишт устига ғишт тушиб ётибдику, бундоқ фойдаланиб қолсангизчи...
–Йўқ, омонатга хиёнат қилаолмайман, мени тинч қўйинг, ака, – деди қоровул яҳши гапириб. У қоровулни янаям синаш учун дўқ пўписага ўтди:
–Ҳов менга қара, овсар, яҳши гапга кўнмадингми, энди ўзингдан кўр, бир уриб, гумдон қиламан-да, айтганимни олиб кетаман...
–Ана энди ўзингга келдинг сен қароқчи, кисовур, – деди қоровул тикма-тик бўлиб.
–А, бу нима деганинг, бойникини қизғанган бойтеват?
–Бу шу деганимки, тирик эканман бу ердан на бир ғишт на бир чўп ололмайсан, битта ғиштни деб мени ўлдирмоқчимисан, ўлдирақол, хе Ҳудодан қўрқмаган, ноинсоф...
Бу воқеадан кейин қурилиш эгасининг қоровулга хурмати ошди, маошини киши билмас икки баробар кўтариб қўйди ва хотиржам бўлди.
Ох, омонатга содиқлик сен нақадар юксаксан! Хиёнат – сен-чи?...

 ҚАЛОВИ ТОПИЛДИ

Юртчилик, маҳалладаги уч-тўртта нобоб оиланинг фарзандлари топишиб қолиб, шумғиядек кўзга ташланиб қолди. Бу маҳалла оқсоқолини ҳам, тартиб назоратчиларини ҳам ташвишга солиб қўйди. Улар билан гаплашишди, спорт тўгаракларига йўллашди, ҳатто ишлар ҳам таклиф қилишди. Бўлмади, бўйинлари на унисига на бунисига ёр берди. Энди булар бир ишкал чиқарадию, кейин кўзлари мошдек очилади, деган ўйга бориб қолишди.
Аммо, маҳаллага бир янги оила кўчиб келдию... Янги оиланинг бир ўғли бор эди. У уйдан эрта чиқиб кетиб, кеч қайтарди. Демак, бирон ерда ишлайди. Буни шумғиялар дарровда пайқашди. Кўринишдан бўш-бўёвгина, бу болани бир дўқ-пўписа билан тайёр “гўшт”га айлантириб олмоқчи бўлишади. Унинг йўлини тўсишди.
–Ҳов келгинди, маҳалланинг кўзирларига салом бер...
–Кечирасизлар, қоронғида кўрмапман, ассалому алайкум, акалар, – деди у одоб билан.
–Ҳа, бу бошқа гап, энди Бўсга эгилиб, қуллиқ қил, – деб ундан икки бўй балон биттасига рўпара қилишди.
–Саломимни бердим-ку, эгилиш нимаси, акалар?
– Эгил деяпман, бўмаса шундоқ эгиб қўяманки, бу дунёдан эгилганингча ўтиб кетасан, – деди бўс тепадан келиб. Шотирлари хохолаб, кулишди.
–Менам олдинги маҳалламизда бўс бўганман, бироқ бунақа аҳмоқчилик қилмаганман, – деди у тап тортмай. Афтидан ўзига ишонарди.
–Нима? Бўс шу захоти қулочини ишга солди. Аммо мушти ҳавода қолди. Йигит унга чап берди-да:
–Тўҳта, шошма Бўс, муштлашмоқчига ўхшайсан, унда ҳаммаси қонун-қоидаси билан бўлиши керак, бир ерим синса, шикаст есам даъвойим йўқ деб ёзиб берасан, ана ундан кейин кўрамиз.
Бўснинг шотирлари бу гапни эшитиб, қотиб-қотиб кулишди. Бўс қаёқдаю, бу лелипут қаёқда. Ҳудди чимчиқ фил билан олишмоқчига ўҳшарди.
– Бунақа хатни олдин ўзинг учун ёз, – тиржайди бўс ҳам. Аммо қўлини ишга солмади. Боланинг дадиллиги, сал бўлсаям уни хавотирга солиб қўйди.
–Ёзаманам-да, – деди-да у қўйнидан блакнот чиқариб, тез-тез ёзиб, Бўсга тутди, – марҳамат энди ўзлари ёзсинлар, лекин айтиб қўяай, совуқ қурол ишлатиш йўқ, қўл ва оёқ, тамом.
–Матохингни анавунга бер, – деб шотирларидан бирини кўрсатди у, – мен қўл қўйиб бераман. Бўс шундай деб, бармоқларини қирсиллатиб, муштини –муштига уриб, қўйди. Ҳа, қўлининг қичиғини бир босвосин...
Йигит бўс қўл қўйиб берган ҳатни тахлаб, чўнтагига солди-да, марҳамат мен таёрман, бошла дегандек қулочини кенг ёзди. Бўс унга ташланди. Бироқ у найновнинг қўлтиқлари тагидан у ёққа, бу ёққа ўтиб, чап бера бошлади. Тепмоқчи бўлган оёқлари ҳам ҳавода қолаверди. Шу пайт Бўсга бир зарба тушди... у рақибига қуллиқ қилгандек эгилганича қолди. Шотирлари “воҳ” деб юборишди.
–Нима қиламиз, давом эттирамизми? – деб унинг устига борди йигит.
Бўс жон холатда “йўқ” деб бош чайқади. –Енгилдинми? Тасдиқлатиб олмоқчи бўлди у. “Ҳа” деб ихранди бўс. У ҳамон қаддини кўтара олмас, зарба нақ жигарга тушган эди. –Айтиб қўяай муштлашишда қастлашиш йўқ, дўстлашиш бор, буни эсингдан чиқарма, бўс, – деди ён атрофига хушёр қараб.
У шундай деб йўлига кета бошлади. Бироқ бўс сўзида турмади жон холатда орқадан келиб, унга мушт тушириб қолди. Муштки нақ ўтин ёргандек йигитнинг бошига тушди... Боши пачақланиб кетди деб ўйлашди шотирлари. Аммо бунақа зарбаларга ўрганиб қолган йигит орқасига ўгирилдию, бир зарб билан бўснинг афт-башарасини бежаб, сулайтириб ташлади. Кейин нима қилишини билмай бақа бўб турган унинг шотирларига:
–Бўсинглар номард экан, енгилдим деб туриб, қилган ишини қаранглар, шунақа бўснинг орқасидан юрган сизларга ҳам суф...
Бўс шифохонага тушди, ётган жойида ҳат-хужжат қилиб, йигитнинг устидан иш очмоқчи бўлди. Аммо у тегишли идорага воқеани тушинтириб, бўснинг, ҳатини кўрсатиб, ўзини оқлаб олди. Бироқ унинг шотирларини топиб, бўснинг иккинчи марта номардлик қилганини айтди.
–У энди бизга бўс эмас, – деб қўл силташди шериклари, – энди сен бўссан.
–Ҳазиллашмаяпсизларми?
–Йўқ.
–Бўснинг- айтгани айтган, дегани-деган-а, буёғини биласизларми?
–Биламиз...
 Йигит кигбоксингга қатнар, тренери матрас ишлаб чиқарадиган тадбиркор билан шартнома тузиб, шогирдларини ўша ерда ишлатар, ишдан кейин машғулот ўтказарди. Йўл бошида адашай деб турган ёшлар анашу соғлом оқимга келиб қўшилдилар. Махалла тинчиди. Ҳамма енгил тин олди. Қалови топилди, фалокат ариди.
 
 БУГУНГИ КУНЛАР...

У киши хикоясини шундай бошлади:
–Уйда эдим. Қўл телефоним чақириб қолди. Қулоқ тутиб, салом бердим. “ Бу Ҳудо раҳмати Абдураҳмон қорининг зурриётларими?” Гўшакдан хаста ва кекса одамнинг овози эшитилди. Падари бузрукворимнинг исми шарфини эшитиб юрагим бир арзиқиб тушди. Гапнинг қисқаси мени уйларига таклиф қилди. Менга заруратлари бор экан. Ҳўп дедиму сўраб-суриштириб, учиб-қўниб етиб бордим. Шол бўлиб, тўшакка михланиб қолган эканлар. Ёшлари етмишни қоралаб қолган бир киши ёнларида қараб ўтирарди. Билсам ўғиллари экан. Отанинг гап-сўзлари тетик, хонада “Ҳажар ул асвад” мойининг ёқимли хиди анқирди. Ота ётган жойларида менга бир ширин жилмайиб, анча тикилиб қолдилар. Бу билан отангиз рахматликка жудаям ўҳшар экансиз демоқчи бўлдилар шеклли. Отам рахматликни кўргандек, юзларига термулиб, шол бўлиб қолган оёқларини аста уқалашга тушдим... Ажабо, қоқ суяклардан танамга бир ажиб қувват югурарди. Отам рахматликни уқалаганимда ҳам шундай бўларди.
–Сиззи йўқлашимнинг боиси, болам... шу... менда Қоракамдан қолган бир нарса бор, ғаройиб деса ҳам бўлади, ҳозир камина иккам юз бўлсам нақ етмиш йилдан бери асрайман у муждани, ўшани сизга топширмоқчиман, нима дейсиз, болам?
Мен нима ҳам дейишим мумкин дегандек кулимсирадим ва дедим:
–Шунча йил сақлабсиз, бундан буёғигаям ўзингизда туроверсин-да, ота. Гапни очиғи юрагим қанчалик ижикиламасин нима деб сўрашга тилим бормасди. Отам раҳматлик билан боғлиқ ҳар бир хотира, ҳар бир нарса учун жон нисор қилишга тайёр эдим.
–Йўқ болам, – деди ота жилмайганича бош чайқаб, – бу ёғи оз қолди, надоматким уни ўзим билан олиб кетолмайман, ҳа...
– Фарзандларингизга қолар , – дедим ичим ғуримшаб. Ахир нима бўлганда ҳам ўша нарса отага қанчалик азиз бўлса, фарзандларига ҳам шунчалик азиз бўлиши керак-ку, қандай қилиб мен унга эга чиқай?
Ота ёш боладек қиқирлаб кулди-да:
–Бе... булар мендан кей    ин уни кўчага отворишар, – деб етмишни қоралаган ўғлига қараб қўйди. Ўғли бўлса “йўғей” дегандек жавдиради. Афтидан у ҳам бу ноёб нарсадан беҳабар кўринарди.
Отанинг айтиви билан ўғил бўлмиш жавоннинг энг юқори қутисидан бир тугунча олди. Уни отанинг ишораси билан менинг қўлимга тутди. Нималиги билан қизиқмаёқ отамдан қолган бир мужда сифатида кўзимга суртиб, бағримга босдим, отажонимнинг хидини туйгандек юрагим тўлиб кела қолди, қайноқ бир нимани ичимга ютиб, энтикдим.
–Балли, – деди ота, – энди тугунни очсинлар, ҳа, очинг...
Очдиму ҳангу-манг бўлиб, отага кейин у кишининг ўғлига қарадим. Ўғли ҳам тугундаги нарсага кўзи тушиб, хайрон бўлиб қолди. Афтидан бошқа бир нарса билан адаштириб қўйгандек жавон теппасига қаради. Қўлимда таглиги қалин, тумшиғи танқайган қадимги нўғай калиш турарди. Янги бўлсаям гўрга, ўкчаси эзилган, оёқнинг бош бармоқ , жимжилдоғи турадиган жойлари йиртилган, ранги ўнгиб, юзлари тарс-тарс ёрилиб кетган.
–Ўттиз еттинчи йили динимиз жуда қаттиқ талофатга учради. Ҳа, қатағон қилинди Эртасига Ҳайт деган куни бир кечада масжит имомлари қўлга олиниб, ўша кечасиёқ осилгани-осилди, отилгани-отилди, қолган-қутгани сибирга сургун қилинди. Масжидлар ёпилди. Навбат ёш, илимли қори болаларга келди. Уларни сўраб-суриштириш бир сўз билан айтганда овлаш бошланди. Биз беш олти қори болалар водийдан Тошканга қараб қочдик. Катта шахарлардагина жон сақлаб қолиш мумкин деган қарорга келиб, тўғри қилибмиз. Мардикор бозорининг кайвонийси лақаби “Йиртиқ калиш” деган одамга дуч келдик. Унинг росдан ҳам калиши йиртиқ эди. У бизга туғишганимиздек мехрибончилик қилди. Ўзига тўқ бадавлат хонадонларга дастёр, хизматкор қилиб тарқатди. Қорилигингларни зинхорба зинхор биров билмасин, Бисмиллохни ҳам, оминни ҳам оми одамларга ўҳшаб айтинглар, “Қуръон”ни каримни битта қўймай териб олиб, ёқишди, сувга оқизишди, ерга кўмишди, энди сизлар тирик “Қуръон”сизлар ўзингизни асранг, эхтиёт қилинг деб тайинлади. Кайвоний ҳар уч кун ва бир ҳафтада биздан ҳабар олар, “овчи”ларни чалғитиш учун ўринларимизни тез-тез алмаштириб турарди. Бир хонадонда узоқ қолиб кетмасдик. Мен бу мехрибон ҳаласкоримизга мехрим жўшиб, бирон бир нарса хадя қилмоқчи бўлдим. Кўз олдимга оёғидаги йиртиқ калиш келиб, бозордан шартта янгисини олдим. У киши хурсанд бўлиб, дуо қилиб кийиб олди. Эскиси қолди. Ташлаб юборишга кўзим қиймади, у кишининг йиртиқ калиши ҳам кўзимга азиз ва мўътабар кўриниб кетди. Ювиб, тараб бисотларим ичига қўшиб қўйдим. Кейин билсам у киши... – деб ота жим бўлиб қолди, тўлиқиб кўзини юмди. Мижжаларидан тўҳтамай ёш оқа бошлади. Мен қўлимдаги йиртиқ калишни бағримга махкамроқ босар, у худди эту-тирноқдек вужудимга сингиб борар, юрагим тўлиб, кўз ёшларимни тўхтата олмай қолган эдим. Ота обдан кўнгилни бўшатиб олди шеклли гапида давом этди:
–Ҳа, кейин билсам у киши хофизи “Қуръон”, қориларнинг устози, динимизнинг жон фидойиси, ҳаласкори сизнинг отангиз Абдурахмон қори эканлар.
Мен отамдан қолган йиртиқ калишни олиб уйга қайтдим. Вох қоранғи ўтмиш, ох бугунги ёруғ кунлар дея нара тортгим келарди...

 БАҚИРОҚ ВА МУЛОЙИМ

Бақироқ рахбарнинг сўзи коптокка ўҳшайди, деворга тегади-ю яна ўзига қайтади. Тадбирли, мулойим рахбарнинг сўзи эса деворни тешиб ўтади.

 ИККИ ХИЛ ЎҒИРЛИК

 Ўғирланган нарсани жойига қайтариш ёки жарима билан ўрнини қоплаш мумкиндир. Аммо бировга ваъда бериб, келмаслик ўша одамнинг умрини ўғирлаш билан баробар. Унинг ўрнини жарима билан ҳам умрдан озроғини бериб ҳам қоплаб бўлмайди. Умрнинг эгаси Аллох савол-жавоби оҳиратга қолади я.

 ОБОД ВАТАН

Ёмғир ёғиб, кўча четидаги йўлакка сув ҳалқобланган, йўловчилар ўтишга қийналарди. Башанг кийинган бир аёл қўлига чўпак олиб, ҳазонларни нари-бери суриб, сув йўлини очмоқчи бўлди. Иккита эркак унинг ёнидан бефарқ ўтди кетди. Аммо учинчиси ўтиб кетмади, аёлнинг қўлидан ишни олди. Сув оқиб, йўлак очилди. Қани энди, аёлдир, эркакдир ақалли ҳар учтамиздан биттамиз ана шундай эътиборли бўлсак?

 ЎЗИНГИЗДАН СЎРАНГ

Эй, Ҳудо мен сенга нима ёмонлик қилдим? Савол ўрнига тушмади, қадрдон уни Ҳудоданмас, ўзингиздан сўранг...

 ТЕАТР
 
У актёр эди. Театрни ҳаёт деб биларди. Театрда яшаб, театрда жони узилди. Аслида ҳаёт ҳам бир театр. Фарқи – униси кичикроғу буниси каттароқ.

 ҚАРС ИККИ ҚЎЛДАН

–Ҳудодан кечаси-ю кундузи сўраб ётибман, бермаса нима қилай?
–Сиздан ҳам бир нарса сўрасам майлими, қадрдон?
–Сўранг...
–Ўзингиз Ҳудонинг айтганини қиляпсизми?

 ХУШЁРХОНАДА

 Ичкичи, безориларни тутиб келишди. Ҳаммасининг афти-башараси қон, кийм-боши вайрон.
–Ўртоқ бошлиқ, – деди улардан бири, – мени қўйворинг, уйдагилар хавотир олишади, мен буларни ажратаман деб шу ахволга тушиб қолдим.
–Жим бўлинг, хозир ҳамма шунақа деб сувдан қуруқ чиқмоқчи бўлади, сизларни билмасам экан.
–Худо ҳақи, рост айтяпман.
–Худони тинч қўйинг.
Безориларнинг чўнтагидаги нарсалар олиниб, хатланаётганда, “мени қўйворинг” деган одамнинг чўнтагидан тасбех чиқиб қолди.
Бошлиқ хушёр тортиб, “пуфланг-чи” деб унга шиша идиш тутди. Бир зумда важи исбот бўлиб, уйига жавоб берилди.
Иттифақо, оёғида зўрға турган биттасининг ҳам чўнтагидан тасбех чиқиб қолди.
–Бу нима?
–Т-а-а-сбех, ҳиқ, – деди у чайқалиб.
–Нимага уни кўтариб юрибсиз?
– Н-намозам ўқиб турамиз, шу...
–Бошқалар бир кун кўча супурганда, сиз роппа-роса ўнбеш кун кўча супирасиз.
–И-и... н-нимага, ў-ўртоқ б-бошлиқ?
–Ҳудони алдаганингиз учун...

 БОЙЛИК

Булоқ оқиб туриши керак, бўлмаса кўзи беркилиб қолади. Бойлик ҳам шундай...

 ЯНА БОЙЛИК ҲАҚИДА

 Бойлик қўлнинг кири дейишади. Бу кирнинг совуни – закот, парашоги – силаий рахм, эхсон, хадя ва тиланчининг қўлини қуриқ қўймасликдир.

 СУПУРГИ ВА ХАСИС

Супурги ахлат йиғади, хасис эса бойлик... Иккови ҳам бир гўр.

 ВАҚТ

 Унинг бозори йўқ. Аммо мозори бор. У – бехуда ўтган ҳар бир дақиқадир.

 УЧИНЧИ ОДАМ
 (ривоят)

Икки киши йўлда кетиб борардилар. Бирлари ҳазрати Ҳизиру, иккинчилари мўлтони бир одам. Хуржунда учта нонлари бор эди. Бир жойга борганда қоринлари очиб, тамадди қилиб олмоқчи бўлдилар. Хуржунни очиб қарашса битта нон йўқмиш. Нонни ким еб қўйганини ҳазрати Хизир билсалар ҳам атайлаб сўрабдилар:
–Нонни сен емадингми?
– Йўғ-а, нималар деяпсиз, мени унақа одатим йўқ, очимдан ўлсамам омонатга хиёнат қилмайман, – дебди мўлтони. У йўлдоши ҳазрати Хизир эканини билмас экан.
Ҳазрати Хизир уни бари бир ўз тилидан илинтираман деб йўлда давом этаверибдилар. Иттифақо олдиларидан катта бир дарё чиқиб қопти. На бир кўприги, на бир кечув жойи бормиш.
–Энди нима қилдик? – деб ҳазрати Хизирга қарабди мўлтони.
–Ҳазрати Хозир бир иложини қиламиз, – деб хассасини шундоқ сувга теккизган экан, бирдан дарё суви икки ёққа чекиниб, йўл очилибди. Бу мўжизани кўриб мўлтони бақа бўб қопти ва жон-жахти билан Хизирнинг этагига ёпишибди. Дарёнинг ўртасига борганда хазрати Ҳизир яна сўрабдилар:
– Нонни сен емадингми?
–Нималар деяпсиз хазрат, шундоқ қудратингизни кўриб туриб ҳам сизга ёлғон гапираманми? – деб кўз ёши қилган бўпти мўлтони.
Ҳазрати Хизир яна хайрон бўлиб йўлда давом этибдилар. Нахотки адашган бўлсам деган ўй кўнгилларидан ўтибди? Йўл юриб бир жарлик устидан чиқишибди. Бундоқ қарашса жарликнинг таги жаханнаммиш, оловлари гуриллаб ёниб турганмиш. Нарироқда унинг устига бир хода ташланган бўлиб у ҳам чириб кетган, бир кишини зўрға кўтарар экан.
–Олдин сен ўтиб ол, – дебдилар ҳазрати Хизир шеригига қараб.
–Илло-билло, ўзингиз олиб ўтмасангиз мен ҳалок бўламан, – деб Хизирнинг этагига махкамроқ ёпишибди мўлтони.
Энди тавбангга таянарсан деган ўйда ҳазрати Хизир йўл бошлабдилар. Ходанинг ўртасига борганда у қирсиллаб, лопиллай бошлабди. Пастда жаҳаннам аждарходек оғзини очиб турганмиш. Шунда ҳазрати Хизир яна сўрабдилар:
– Нонни сен емадингми, билиб қўй ёлғон гапирсанг иккаламизам жаҳаннамга тушиб кетамиз-а.
–Ох тақсирим, вох тақсирим ҳеч жахонда сиздек одамни ҳам алдаб бўладими-я, мен емаганман, ўлай агар, – деб ёлборибди мўлтони.
Шундай қилиб жаханнамнинг устидан ҳам эсон-омон ўтиб олишибди. Ҳазрати Хизир ўйлармишлар, бу одамни бир эмас икки мартта ўлим билан юзма-юз қилдим. Айибини бўйнига олмадим. Нонни ростдан ҳам у емаган, унда ким ейди? Балки орамизда учинчи одам ҳам бордир. Кўзимизга кўринмаётгандир... Улар йўл юриб, йўл юрсалар ҳам мўл юриб бир қудуқнинг олдидан чиқибдилар. Чарчаган, сувсаган... Челакни қудуққа ташлашса челак сувгамас олтинга тўлиб чиқибди. Вох... бу хол иккинчи ва учинчи бор ҳам такрорланибди-ю, тўртинчисида челак тўлиб сув чиқибди. Тўйиб-тўйиб ичишибди. Шундан кейин икковларининг ҳам кўзлари олтинларга тушибди.
–Буни нима қиламиз? – сўрабдилар хазрати Ҳизир шеригидан.
–Нима қилардик, Худо берган бу бойликни, иккига бўлиб оламиз, ярми сизга, ярми менга, – депти мўлтони кўзлари ўйнаб.
–Йўқ, – дептилар хазрати Хизир, – учга бўламиз, бир бўлаги сенга, бир бўлаги менга, қолгани нонни еган учинчи одамга, шундоқ қилсак адолатдан бўлади.
Бир махал мўлтони қўшиқ айтиб, ўйинга тушиб кетибди.
–Ҳа, – дебдилар ҳазрати Хизир хайрон бўлиб, – нима бўлди?
–Сиз айтган учинчи одам менман, – деб кўкрагига урибди у, – нонни мен еган эдим, энди тилланинг учинчи бўлагини ҳам менга берасиз, сўздан қайтиш йўқ...
Эй, нафси амвора, гунохингдан тондинг, ҳатто, ҳазрати Ҳизирни ҳам хаёлга толдирдинг, охир оқибат ўзингни-ўзинг фош қилдинг, нимасан, ўзинг?

 ЛЎЛИГИНА ҚИЗИМ
 
Бозор растасида қарқўноқдек ҳаридор чақираётган лўли аёлнинг овози эътиборимни тортди. Пештаҳтага сархил писта, бодам, майиз ва туршакларни ёйиб олиб:
–Кеп қолинг, мен жойидан обкеган, арзон сотади, кетади – дер эди.
Вой барака топкур-ей, фол очиб, тиланчилик қилгандан бу ишинг минг марта яхши-ку, лўлигина қизим деб ичимда уни алқаб қўйдим. Шугинанинг бозори юриша қолсин деб у томон бурилдим. Менга қолса ҳамма шундан харид қилсаю, кўчама-кўча юрган бошқа лўлилар ҳам унинг йўлини тутса. Тиланчилик хорлик, тижорат бойлик келтиради деганларини эшитганман.
–Келинг отажоним, келинг, нима чикин берайин сизгинага, бари сархил мол, олинг еб кўринг, еганга пул йўқ, мана-мана, – деб молини кўз-кўз қиларди у.
Воҳ, лўлигина қизимей дедим ичимда , муомаласини қаранг буни, аслида, олди-соттига шуларни қўйиш керак экан-да, ҳаридорнинг ўтидан кириб кулидан чиқади-я.
Чақ-чуқларидан ярим кило, бир килодан олдим. Торозини кўзимга кўрсатиб, чирйли қилиб тортиб берди, барака топкур. Пулни санаб қўлига бердим-да кетмоқчи бўлдим.
–Шошмаб турсунлар отажоним, мен оллингизда манови чикинни санаб олай, кейин майли, рафтем қилосиз. Лўлигина қизимнинг бу гаплари ҳам менга ёғдек ёқди. Савдо-сотиқнинг қоидаси шундоқ бўлиши керак-да, ўзи.
– Иби отажоним кам-ку бу, – деб пулимни дарровда қўлимга тутқазди лўлигина қизим, – ўзлари бошқаттан санаб кўрсунлар. Санасам пулим ростданам кам . Ҳарид қилган нарсамдан биттасини қолдиришга тўғри келди, қаричилик қизим деб камига кечирим ҳам сўраб қўйдим.
–Хижолат бўлмасунлар отажоним, кампир энам олган-де... айтуб қўйиш хаёлларидан фаромуш бўган...
Уйга келиб чўнтагимдан пул обсан, бундоқ, айтиб қўймайсанми деб кампиримни бир қовуриб олдим. Кампирим шу ёшга кириб пул ўғриси бўлдимми, деб қасам ичиб, ҳамма ёқни тасир-тусир қилиб ташлади. Бу ёқда келиним, бўйсари-бўйсари набираларим хайрон. Худди мен уларни ҳам ўғри қилаётгандек. Бир зумда хотин-халач, ота-бола бир-биримизга тескари бўлдик, қолдик. Ўйламай қилиб қўйган ишимдан хижолат чекдим. Ахир кампиримга ана чўнтакдан пул, олақол десам, жамокоримни кўтариб келарди, ўзингиз оберинг, аёл кишининг қўли эркак кишининг чўнтагига тушса барака кетади деб. Мен бўлсам... бу ишни охирига етишим, оиламдаги ҳижолатпазликни қандай бўлмасин кўтаришим керак эди. Нафақа пулимни олгандан то бозорга боргунча бўлган ҳаражтларни хисоблаб чиқдим. Кўнглим бозорга қараб чопаверди. Ҳа, пул ўша ерда йўқолгани аниқ. Ҳаёлим лўлигина қизимда. У қарқўнаққа эмас – олашақшаққа, сипоришлари эса мўлтонига ўҳшаб кетди... Бозорга бордим. Лўлигина қизим кечаги жойда савдо қиларди. Киши билмас уни аста кузата бошладим. Менга ўҳшаган ахвол бўладими, йўқми? Ҳа орадан кўп ўтмай ёши каттароқ бир аёл худди мени аҳволимга тушиб қолди. Кейинги ҳаридорларда бундай бўлмади. Аммо бир эркак харидорда халиги ахвол яна такрорланди. Мен бу юришда бирон иш чиқаришга кўзим етмади. Пулим лўлигина қизимда қолгани аниқ бўлди. Пул санаганда унинг қўллари шунақанги чаққон бўб кетар экан-ки, қаёқларга кириб, қаёқлардан чиқаётганини билмай ҳам қоларкансан одам... Лекин уни нима деб айиблашни билмасдим. Қўлга тушмаган ўғри ўғри эмас. Аммо қоним қайнаб уйга ҳам кетолмасдим. Ҳаёлимда анови аёлнинг ҳам, эрканинг ҳам уйида худди бизникидек ахвол юз беаётгандек. Лўлигина қизим оилаларга атайлаб ёмонлик уруғини экаётгандек. Хеч бўлмаса гумонларимни айтиб, енгил тортай деб миршабхонага кирдим.
–Яҳши, отахон, биз сизга пул берамиз, ўғрини ўзингиз ушлаб берасиз, – деди миршаб боши.
–Кечагина нарса олганман мени таниб қолсачи? – дедим унамай.
–Қайтага яхши бўлади, молинг яхшийкан, қизим энди издихомга олмоқчиман, дейсиз. Яна кечаги қилиғини қилса қўрқмай тўполон кўтарасиз, нима гап деб биззи йигитлар олдингизда пайдо бўлишади...
–Агарда анови қилиғини қилмасачи, унда олган нарсаларимни нима қиламан?
–Бизга топшириб кетоврасиз, биз уни кузатувга оламиз...
Хуллас, тузоқ иш берди. Миршабхонанинг рақамланган ўнта сўлкавойи лўлигина қизимнинг пуллари орасидан чиқиб келди. Фирибгар, ўғри тумшиғидан илинди.
Уйдагиларни хижолатпазликдан қутқарай деб шошяпман-у кўнглимдан шу ўйлар ўтади: Воҳ, лўлигина қизим-а, ҳалол ишга ҳаром аралаштириб, бошингга бало орттириб олдинг-а, ўрганган кўнгил ўртанса қўймас деганлари шу экан-да...

  ЭШИТГАНЛАРИМ...

Омади келса кишининг ҳар сўзи хикмат эрур, омади кетса кишининг хикмати туҳмат эрур...
Боланинг бир қўлига нон берсангиз, иккинчи қўлига китоб беринг.
Эслаган – эсланар, эсламаган – кесакка айланар.
Ховли жойнинг ободлиги гулу райхон билан,
Кўнгилларнинг ободлиги ширин калом билан.
Қорин тўйди – ғам кетди, кўзлардан ҳам нам кетди.
Дехқоннинг бир куни йилни боқади.
Бараканинг боши бирликда, исрофнинг боши кирликда. Хонадонларни
озода тутинг, қизларим...
Дунё матохлари икки ҳил бўларкан. Бахоли ва бахосиз! Бахолисини сотиб олса ва сотиб юборса бўларкан. Бахосизини сотиб ҳам, сотиб юбориб ҳам бўлмас экан. У хусни – одоб экан.
Пичоқнинг сопи ўзидан чиқса ўткир бўлади.
Амал курсиси айтар экан: Менга кўб муҳаббат қўйманг, қулимга айланиб қоласиз, шунчаки бир курси деб қаранг, кўтарилиб бораверасиз.

 ТЕСТ

Қўл уч хил бўлади:
Биринчиси – очиқ.
Иккинчиси – ҳам очиқ, ҳам ёпиқ.
Учинчиси – умуман ёпиқ.
Ўзингизни бир шу тестга солиб кўрингчи?

 ОШИҚ-МОШИҚ

Нафси амворага ошиқ бўлсангиз у сизга жон деб машуқ бўларкан-у оғиз эшиклари очилиб, ёпилмай қоларкан. Шунисидан Худо асрасин а!
 
 Аҳборот нима?
 Заминда бўй кўрсата бошлаган гиёх у қиш тугаб, бахорнинг бошланаётганидан ҳабар бермоқда.
 Ҳақиқат нима?
 Ўша гиёхни ҳабарчи қилиб қўйган Эгасини таниш.
Эски мошина эшак, янгиси отдир бешак.
 
 ЎҚИГАНЛАРИМ

Бурхониддин Марғилоний ҳазратлари одам зотини учга бўладилар: Бутун одам – ўйлайди, фкирлайди, бировга маслаҳат солади ва унга амал қилади. Чала одам – у ҳам ўйлайди, фкирлайди, бировга маслахат солади бироқ ўз билганидан қолмайди. Одаммас – ўйламайди, фкирламайди, бировга маслаҳат ҳам солмайди, ўз билганини ҳам қилмайди.
Ғаззолий ҳазратлари одамзод учун учта нарса керак: овқат, либос, бошпана, дейдилар. Дарҳақиқат, жамият ва тараққиётнинг пойдевори шу учта нарсанинг устига қурилади.


 КЎРГАНЛАРИМ

 Чоррахаларидаги тиланчиларни йўлтўсар қароқчиларга ўхшатиб юбордим.
 Бир издихомда қўли югурик, нафси бузуқ билан ёнма-ён ўтириб қолиб, уятдан ерга кирай, дедим.

 КУЗАТГАНЛАРИМ

Қадимги замонда жарчилар “Одамлару, одамлар боғда битган бодамлар, эшитмадим деманглар” деб жар чақирганларини китоблардан ўқиган эдим. “Одам”га “бодам”ни шунчаки қофия қилишган бўлса керак деб юрардим. Унақа эмас экан. Бодамлар ҳам одамларга ўҳшаб: юмшоқ, қаттиқ ва тош бўлар экан.

Ёнғоқнинг сирти қора қура бўлса мағзи ҳам шунақа қора қура, пучқоқ бўларкан. Одамни чи?..

Яна ёнғоқ ҳақида: ёпишқоқ ёнғоқни ўғлини келинидан қизғанган қайинонага ўҳшатиб юбордим.

Бир тур чумолилар кўпинча иккита иккита, учта учта бўлиб юради. Бу бежиз эмас. Иккита иккита юрганда олдиндагиси рўпарасидан келган чумоли билан “саломлашади” орқадагиси саломлашмайди, бу билан улар вақтдан ютишса керак.
Дангаса, ишёқмас, шошқалоқларини иккитаси ўртага олволади. Ўртадаги чумоли шошса олдиндагисини оёғини босиб олади, судралса орқасидаги унинг оёғини босиб олади. Хуллас буни сабр тоқат, йўл юриш дарслари дегим келди.

Уч киши кўчада кетиб борардилар. Ёши улуғ бир киши дарвозаси тагига чиқиб турган эди. Салам беришди. У нимагадир алик ҳам олмади, эътибор ҳам қилмади.
 Сатқайи салом кет, деди биттаси.
 Мусулмон одам ҳам шунақа бўладими, деди иккинчиси.
 Бечоранинг, бошига бир иш тушгандир, бунақа пайтда одамнинг на кўзи кўради, на қулоғи эшитади, деди учунчиси. Шуниси кўзимга чин мусурмон бўлиб кўринди.
 
 ТУШ ҲАМ БИР ИШОРА

Бир куни замонамизнинг улуғ адибларидан бирини туш кўрдим. У киши тўртта устинни тиклаб, манашу уй бўлади дермишлар. Мен қадимги синчли уйлардан бўларканда дейишимни биламан устунлардан бири қулаб тушди. Орадан икки кун отиб Омон Мухтор оламдан ўтди. У чиндан ҳам адабиётимизнинг устунларидан эди. Омон Мухтор 9 май, 2013 йил Жума куни дафн этилди.

 УЗУК

Қўшнилар қулупнай экиб, дехқончилик қилишарди. Бу йилги мавсумда Сарвихонга Худо бериб қолди. Бировлар эгатидан бир тоғора, ярим тоғора қулупнай териб олганда бу кишим икки, уч тоғоралаб териб оларди. Хосили ҳам нақ тухумдек-тухумдек, бозорнинг олди. Қўли-қўлига тегмайди.
–Сарвихон мана мен деган тадбиркорларни ҳам орқада қолдириб кетди, – деб кулиб қўйишарди қўшнилар. Бу хайрихохликдан кўра кўпроқ кинояга ўҳшаб кетарди. Гап шундаки ўтган йилги мавсумда Сарвихон қулупнай териб юриб, қиммат бахо узугини йўқотиб қўйган эди. У етти пуштидан ўтиб келаётган феруза кўзли ноёб буюм эди. Ҳатто ҳамр қорганда ҳам қўлидан ечмасди. Ўғиллари билан пушталарни элак-элак қилиб қидирди, топилмади. Ахири умидни узишди.
–Топган-топалоқники бўлса, бизам қидириб кўрардик, – деганлар бўлди.
–Ерда қолиб, чириб кетгандан кўра ҳалолингиз бўлсин, пақат кўчатларга эхтиёт бўлсангиз, бўлди, – деди у.
Қидирувчилар ҳам эринмай пушталарни бир-бир сим тўрдан ўтказишди. Аммо йқолган матох тлпилмади-ю, бироқ меҳнатнинг натижаси бу йилги хосилда ўзини кўрсатди. Бир эмас ўнталаб узукнинг пули кўзга кўриниб қолди. Киноянинг боиси йўқолмаган узукни йўқолди деб олдинига ўғилларини, кейинига бошқаларни ҳам лақиллатди демоқчи бўлишарди қўшниси тушмагурлар. Аммо бу гапларни Сарвинисо кўнглига олмади. Бу бежизга эмас, узук бахонасида ерга қандоқ қилиб ишлов бериш кераклигини Ҳудойимнинг ўзи кўзимизга кўрсатиб қўйди-ку шунинг ўзи бир мўъжиза эмасми, деб ўзига-ўзи таскин берди.
Хосил териб олиниб, ҳазанаги қолганда муроббочиларга ҳадя қилиб, юборди. Шунда мўъжиза юз берди. Ҳа, узук топилди. Бир кун олдин роса жала қуйган эди. Тупроқни ювиб, юзага чиқариб қўйибди. Бироқ Сарвихон “Топган –топалоқники” деб лавз қилиб қўйгани учун, узукни қайтадан нақд пулга сотиб олди. Бунисига нима дейсиз, азизлар?

 ФАРЗАНД

Унинг бошига мусибат тушди. Ёлғизгина ўғли автохалокатга учраб, хаётдан кўз юмди. Келин тушурмоқчи эди, орзуси етим қолди. Ўзи ҳам ёлғиз ўғил эди, отасининг чироғини ёқиб ўтирарди. Энди унинг чироғини ким ёқади?
Гўрковга хабарга борганлар уни баттар ғам-андухга ботирди, қабристон тўлиб қопти, майт қўйилмаяпти экан. Аммо, ўн беш, йигирма йил нари-берисида биронта қариндоши ўтган бўлса, қабрини очиб, қўйса бўларкан. Унгаям рози-ризолик ҳат-хужжат керак экан. Шу ўғли туғилганда отаси рахматлик дунёдан ўлган эди. Шунга ҳам йигирма икки йил бўпти ох, дунёнинг ишлари-я, буванинг қабрига энди набира кириб борса-я...
Бунинг учун у қабристонга бориши, отасининг қабрини гўрковга кўрсатиши керак эди. Шунда унинг юраги бир музлади-ю, кўнглидан нималар ўтганини ёлғиз ўзи билди, қабристонга қараб кетди.
 Хуллас у қабристонда гўрковни орқасидан эргаштириб у ёққа юрди, бу ёққа юрди, отасининг қабрини мана шу деб кўрсатиб бера олмади.
–Бизда қабристоннинг қартаси бўлади, қабр тошидаги рақамини эсласангиз, дарровда топиб оламиз, – деди гўрков уни хижолатдан қутқармоқчи бўлиб.
–Эслолмаяпман-да, – деб у кутилмаганда гўрковга бақириб берди, гўё тополмаганига гўрков айибдордек. Гўрков индамай нари кетди...
 
 ЙИГИТ

Улар тўртинчи қаватдан жой сотиб олиб, илк бора айвонга чиқиб нонушта қилишларди. Йигитнинг кўзи рўпарадаги худди шундай айвонда кир ёяётган қизга тушиб қолди. У илгари ховлида яшаганигами бундай холни кўрмагани учунми ғалати бўлиб кетди. Дарровда орқа ўгириб, нонуштани қилаверди. Ота-онаси эътибор қилмади ҳам. Йигитнинг юраги бир турланди-ю кўнглидан бир нималар ўтди. Шу бир нималар уни ишга отланган жойидан орқага қайтарди. Истихолага бориб, сустлик қилишни ҳохламади. Бояги хонадонга чиқиб борди. Эшикни онаси тенги бир аёл очди. Салом берди, ўзини танитди. Хозиргина кўрганларини ва айвонга парда тутсалар яхши бўлишини қийналиб бўлса ҳам айтди. Ўғли тенги боланинг ақил ўргатиши аёлга ёқмади. Хойнахой ота-онасининг гапи билан чиққананов деган ҳаёлга борди.
– Айвон биззики, мабода кўзийларга кўзтўғаноқ бўлаётган бўлсак, ўзийлар парда тутвалоқолийлар, айланай, – деди кесатиб.
–Биз-ку парда тутволамиз-а, бошқалар-чи, бошқалар тамоша қил-е-б ўтираверишса, қизингизми, келинингизми уларнинг шаънига яхшимас-да, опоқи.
Бу гапдан кейин аёл жимиб қолди. Йигит кўзига бир сўзли, мулоҳазали кўринди. Йигит кечки пайт ишдан келиб, айвонга чиқиб, яна рўпарага кўзи тушди-ю хурсанд бўлиб кетди. Ҳайрият ҳаракти бекор кетмапти. Гапни тушинадиган одамлар экан. Аммо иш бу билан тугамади. Кечқурун эрта билан кўрган аёли, эри билан уларникига кириб келди. Уй муборак деб танишган бўлишди. Шу пайт мехмон эркак чапанироқ эканми йигитнинг отасини сўроққа тутиб қолди:
–Ўғлингиз уйланганми?
–Йўқ.
–Унаштирганмисиз?
–Йўқ.
–Унда биз ўғлингизга совч...
–Совчи?
–Мени бир мастура қизим бор, бозори қизиб, совчи устига совчи келиб ётибди, хаёлимда униси, ўпоқ, буниси сўпоқ. Менга худди сизнинг ўғлингизга ўҳшаган танишми-нотанишми ишқилиб, аёлларнинг шаънини ўйлайдиган, химоя қиладиган куёв тўра керак, ҳўп десангиз қуда бўлсак... Камига меҳмон аёл йигитнинг эрталабки гапларни айтиб берди. Шундан кейингина йигитнинг ота-онаси нима гаплигини тушиниб, етдилар.
Ҳуллас, тўй бўлди. Тўйнинг таърифи оғиздан-оғизга ўтиб, мана сизларга ҳам етиб келди, азизлар...

 ЗИЁРАТ
 
 Отанинг кампири оламдан ўтиб қолди. Таъзия ю маъракаларидан кейин, ота фарзандлари билан қабристон зиёратига борди. Ичкари киргач нимагадир у киши йўлни бошқа ёққа қараб солди.
 Адажон, ойим бу ёқдалар, деди катта ўғил, адашиб қолдилармикан деган хаёлда. Ота адашмаган эди. Орқамдан юринглар дегандек ишора қилди. Бир жойга борганда фарзандлар отанинг ниятини пайқаб қолишди. Оналари тириклигида шу ердиги қабр бошига келиб, сим сим йиғлаб, тиловат қилардилар. Бу ерда мархуманинг ота онаси ётарди. Ота Қуръон тушириб бўлгач, охиста деди:
 Онамни рухи шод бўлсин десангиз, олдин у кишини дунёга келтириб, катта қилган ота онасини зиёрат қилинглар, қабрга қарайдиган бўлсангиз ҳам худди шундай. Шундагина онажонинглар қабрида бехижолат, сизлардан рози бўлган холда ётадилар. Энди юринглар, у кишининг зиёратига борайлик...

 ЛУҚМАИЙ ҲАЛОЛ

Қиш кунлари ҳам тоғдаги боғ ховлига борадиган одатим бор. Шаҳарга қайтишдан олдин, навбатдаги боришимизга сандал учун тараша ўтинлар тайёрлаб қўяман. Чўғи сандалга солинади ю ўтириш билан одамнинг танаси яайраб кетади. Бўғинлар юмшайди, Шуларни орзулаб, борсак тайёрлаб қўйган ўтиним йўқ. Ҳа, унга ўғри тушибди. Атрофга аланглаб, симдевор оша қўшни томонга кўзим тушиб қолди. Ховли бесаранжом, ҳаммаёқ қора куя, куллар сочилган. Хойнахой темир ўчоқда овқат қилишган, ортиб қолган бир – иккита тараша кўзимга иссиқ босилди. Қўшним яхши йигит, аммо, кўнгли бўш, ўртоқлари тоққа чиқиб чанғи учиб келамиз деган бўлса, калитни бериб юборган...
 Дунёда қанақа одамлар бор а бировникини сўрамай нетмай ҳам оладими, хеч жахонда? – деб кампирим жиғиллади.
 Зап гапирасанда, кимдан сўрайди, биз шаҳарда бўлсак? – дедим кулиб.
 Йўғакан деб, бировнинг ховлисига тушоврадими, ахир бу ҳаром ку?
 Кампиримнинг бир оғиз “ҳаром ку” деган сўзидан кейин миямга бир фкир урилди ю, шошиб қолдим. Қўлтелефонимдан, дарровда, қўшнимга қўнғироқ қилдим. Боғховлидалигимни, айтиб, дачасига кимлар келганини сўрадим. Нозикроқ ўртоқларим эди, тинчликми, деб хавотир олди.
 –Тинчлик, лекин ўша ўртоқларинг ховлимга тушиб, ўтин ўғирлашибди, ўғирлик ўтинга пишган овқат ҳаром бўб қолади, шундан кейин зурриёд бўб қолса, борми, у катта бўганда биласанми ким бўлади, қўли эгри, ўғри бўлади...
У гапимни охиригача эшитмай, хўп десам пул ёки бир мошина ўтин тушириб берадиган бўлди.
 Гапимни охиригача эшит, болам, дедим жахлим чиқиб, менга сени пулинг ҳам, ўтининг ҳам керакмас, мен ўша ўтинни қўлимдан бергандек розиман, ҳа, мингдан минг розиман шуни уларга айтиб қўйсанг бўлди, олам гулистон, ҳалқуми тозаради, дедим.
 Ҳ а а, гап бу ёқда денг, деди у енгил хўрсиниб, бўпти, айтиб қўяман, албатта, айтаман.
Мен хотиржам бўлиб, қуруқ ўтин қидиришга тушдим.

 ШАҲАРЛИК КЕЛИН

Шаҳардан қишлоққа келин тушди. Орадан бир ой ўтказиб, дугоналари келинпошшани йўқлаб келмоқчи бўлдилар. Йўлда бора туриб, у ҳақда гап кетди:
 Шундоқ илимли қиз қишлоққа увол бўлди де, увол, деди биттаси юракдан ачиниб.
 Ҳа, биз тўрт йилда битта ажнабий тилни зўрға ўрганганда, у қанчасини ўрганиб ташлади я вох... иқтидорига домлалар ҳам там берарди. Институтда обқомақчиям бўлишди я...
 Севгининг кўзи кўр бўлади, деганлари шу экан да...
 Қишлоқда нима қиляптийкан, билдиларингми?
 Ойисининг айтишича мактабда жой йўғакан, аммо, куёв бола бир ҳафта, ўн кунда дехқончилигимиздан деб, асалдан тортиб, сарёқ, сут қатиқ, тухумгача ташлаб кетишидан эри билан фермерлик қиляпти шеклли.
 Эссиз ўрганган инглиз, олман, форс, япон, рус, малай тиллари, бари савил қопди да шуғулланмагандан кейин бари эсдан чиқиб кетади. Сайёҳларга гит бўламан деб орзу қиларди, бечора.
 Фермерлик қивотган бўса, энди хайвонлар тилини ўрганаётган бўлса керак, у тил жинниси...
Улар келинпошшаникига келиб, ҳангу манг бўб қолдилар. Уни, товуқхонаданми, молхонаданми топсак керак деб ўйлашган эди. Аксинча, келинпошша бир уйда тўрт беш болага олмончадан дарс берарди. Келганларини билдириб, уни ишдан қолдирмадилар. Қайинонанинг қистови билан ичкари уйга кирдилар.
 Ўрисчани ўрганаётган болалар хозиргина келиб кетишди, деди қайнонаси, келинидан мамнун бўлиб, хозиргилари немс тилига қизиқадиганлари, хали инглизчасига келишади, малайзияга бориб ишлайман деган икки бирдек йигитам бор, уларга малазия тилини ўргатади, барака топгур, яна денглар, деб кулди қайнона, туманимизда учта ишбиларман япон боракан уларга ўзбек тилини ўргатади, келинимни бош қашишга вақти йўқ, шу форс тилисигина етим бўб турибди да, ана шунақа ховлимиз институтга ўҳшаб қоган, қоқиндиқлар...
 Биз бўлсак уни фермерлик қиляпти деб юрибмиз, опоқи.
 Фермердан қолишадиган жойимиз йўқ, айланайлар, кулди қайнона, товуқ боқмаймиз лекин тухимимиз тайин, сигир, бузоғимиз йўқ, бироқ, сут қатиқ, қаймоқ узулмайди. Келинимиз барака топкур тил ўргатганига пул олмайди, кимнинг хонадонида қанақа имконияти бўлса шунга кўнаверади. Қассоп гўштдан, асаларичи асалдан, дехқон деҳқончиликдан дегандек... Бу келинмас эртакдаги “очил дастурхон”, деди қайинона. Ҳаммалари яайраб кулишди. Дугоналар кўришиб, бир бирларининг мехрига қонишиб, меҳмон бўлиб, шаҳарга қайтишди.

 АКА ВА УКА

 Аканинг ишлари юришгандан юришарди. У қишлоқда гўшт, сут етиштирадиган фермалар ташкил қилган, уларни тайёр махсулотга айлантириб сотиш учун турли туман цехлар очган, цехларнинг ишга тушиши қишлоқда байрам бўб кетарди. Ош берилар, ёши улуғларга тўнлар кийдириларди. Бахор кезлари, илик узулди пайитларда дошқозонларда халим пиширилиб, хонадонларга тарқатиларди. Салдаёқ ака кимсан – сахий, фалончи тадбиркор бўлиб эл оғзига тушди. Кўрган одам икки букилиб салом берадиган бўлди.
Ука бўлмиш ойликчи эди, камтарона яшар, акасининг ютуқларидан бехад қуванар, у уюштирган издихомларда оёқ қўл бўлиб хизмат қиларди. Баъзилар акангни бирорта цехини юргазссанг чи, ойликка қараб ўтиргунча, деб ақл ўргатган бўларди. Ука бўлса бунақа ишларга менда уқув йўқдир да, кейин ака ука бир жойда ишлаш ноқулай бўлса керак да, деб ўз аравасини ўзи тортиб юраверарди. Лекин бир эмас, икки ўғли мактабни битириб, шартнома билан ўқишга кирди ю, дўпписи тор келиб қолди. Аммо ичида акасига ишонди. Етти ёт бегоналарга хомийлик қиляптилар ку ўз жигарларига бефарқ бўлмаслар? Хотини:
 Тортинчоғликни ташланг, муллакамдан ёрдам сўранг, бола йиғламаса она сут бермайди, деб қистади.
 Бу гап мендан олдин акамнинг қулоғига етиб борган, иложи йўқдирки, индамаяпдилар, деб ука истихола қилиб, аканинг олдига бормади.
 Шу бошим кал – кўнглим нозиклардансиз да, деб хотини ачитди. Ахири бировдан узоқроқ муддатга қарз олиб, шартнома пулларини тўлади. Ука ўйлаб қараса, ойликдан ошириб, айтган муддатда қарзини тўлай олмас экан. Ҳали ўқишнинг кейинги йиллари ҳам бор. Ишончли фирма билан келишиб, четга ўрмон кесгани борадиган бўлди. Бундан ҳам аканинг ҳабари бўлди, аммо, “қўй ука” демади. “Бир қориндан талшиб тушган жигарига қайишмаган, бунақа сахий акадан ўргилдим, юртга ош бериб, тўн кийдириб, ҳалим тарқатгунча жигаринга қарашмайсанми, номард”, дегувчилар бўлди. “Ҳа, олдин хеш – кейин дарвеш”! “Мабода ўгаймасмисизлар” деб хотини ҳам ачитиб олди. Баъзилар: “ Тўғри қилади, бу дунёда ҳамма ўз бошига тушган қорни ўзи кураши керак” дерди. Ҳуллас, ака кимсан фалончи деб оғизга тушмаганда бу гаплар урчимаган ҳам бўларди?
Шундай қилиб, ука фарзандлари ўқишни битиргунча ўрмон кесиб, пул жўнатиб турди. Бу пайтда нимагадир аканинг ишлари орқага кетди. Атрофда янги заводчалар қурилиб, унинг махсулотлари ўтмай қолди. Сехлари бир уйим, бир уйим темир–терсакка айланди, қолди. Бир айлантирганни чир айлантирар деб, бола чақали ўғли авто халокатга учраб, учта невараси етим қолди. Бу ташвишни хотини кўтара олмай, тузалмас, оғир дардга чалинди. Ука шундоқ гуриллаб турган акасининг бирдан ўчиб қолганига ачинди, лекин қўлидан нима ҳам келарди.
Бир куни аканинг кичик ўғли унга қўнғироқ қилди. Адаси қон қусиб ётганмиш. У ишини ташлаб, етиб келди. Духтирлар билан гаплашди. Жигар кетяпти экан. Жаррохлик амалиётигина акани олиб қолиши мумкин экан. Амалиётнинг энг арзони Хиндистондамиш. У ҳам кўкидан бир юз олтмиш минг тураркан. Пулга чақиладиган бор нарсани сотиб, амалиётга яраша заҳира тўплашди. Лекин яна муаммо чиқди, дўнўрнинг нархи ҳам жаррохлик амалиёти билан бир хил нархда экан. Энди нима қиламиз? Ука ҳеч иккиланмай, жигаргўшаси акажонисига жигарини берадиган бўлди... Эшитганлар ох, деб юборди... Айтинг айтинг амалиёт ўрнига тушсин, ука ҳам ногирон бўб қолмасин...

 ҚАБРИСТОНДА ЎҒРИ

 Опа ука Фотима билан Хусан қабристонга оналарининг зиёратига боришди. Қабр тошига ўтирган чангни артиб суртиб, Қуръон ўқиб, қабр бошидан кетгилари келмай, ўтириб қолишди.
 Онажоним олти фарзанд катта қилган бўлсалар жудаям адолатли, эдилар, биримизни ортиқ, биримизни кам кўрмасдилар, жойлари жаннатдан бўлсин, деди Хусан хўрсиниб.
 Гўдаклигимизда қизиқ бўганакан, деди Фотима, иккаламиз ўртаси бўлинган битта беланчакда ётар эканмиз, сен ювош экансан, йиғламасакансан, мени бўлса тез тез қорним очиб, йиғлайверарканман. Охири овозимдан сенам уйғониб кетиб, йиғлашга тушаркансан. Шундан кейингина онамлар келиб эмизарканлар. Йиғлаяпти деб мени бир марта бўлса ҳам ортиқ эмизмасаканлар. Буни мен сезиб, қолиб, юзингга уриб, йиғлатадиган бўпман. Буни онам кўриб қолиб беланчагимизни ўша куниёқ ажратган эканлар...
Улар беозоргина кулишди. Онажонларининг кўплаб, меҳрибонликларини эслашди. Ҳа, қабристон эслайдиган, эслатадиган жой. Бошқа пайитда иш, турмуш ташвишлари дегандек... Нихоят, эгизаклар биз яхшимиз, сизам яҳши ётинг онажон деб, кетишга чоғландилар. Шу пайт Фотима сумкасини қўйган жойидан тополмай қолди. Укам уёқ, буёққа олиб қўйдимикан деб ундан сўради.
 Сумкангни кўрмадим, яхшилаб қара, деди Ҳасан.
 Йўқ да манави ерга қўйган эдим, деб йўлакнинг четини кўрсатди Фотима.
Ҳусан хайрон бўлиб, атрофга кўз югуртирди. Нари –берида ўзларига ўҳшаган зиёратчилар кўринди.
 Ичида паспортим, қўл телефоним, олтмиш минг сўм, пластик картичкам бориди, ука, биров обкетган бўлса я? – капалаги учди Фотиманинг.
 Нималар деяпсиз, бу ер қабристон а, опа?
 Шунга ҳайрон бўляпман да, укажон.
 Тавба, бировдан сўрашам ноқулай бу ерда, бошлари қотди уларнинг.
Нима қилишларини, билмай, йўлак чеккасидаги ўриндиққа ўтириб қолишди. Уларни қийнаётган нарса паспорт масаласи эди. Қўл телефон у, пуллар сатқий сар. Шу пайт Фотиманинг кўзига онажониси ташвишли бир ахволда кўриниб: “Вой болажонларим а, энди нима қиласизлар? – дегандек бўлди.
Шу пайт анча наридан биров: “Ҳов эркаклар, ким бор, бу ёққа келинглар” деб ташвишли овоз бериб қолди. Хусан тура солиб, ўша ёққа шошилди. Фотима яна бошқатдан атрофни қараган бўлди. Қайдадир ит хуриди. Нахотки ит кўтариб кетган бўлса?
Бироздан кейин Хусан қайтиб келди. Қўлида Фотиманинг сумкаси.
 Вой мени сўмкамми, укажон хозиргина кўнглимдан ўтиб туровди, ит кўтариб кетган эканми?
 Қанийди шундай бўлса. кўрингчи нарсаларингиз жойидамикан?
Фотима севиниб, дарровда сўмкасини титиб чиқди. Ҳаммаси Жойида.
 Қаттан топтинг, укажон?
 Сўмкани ростданам ўғри урган экан у қабристоннинг орқа тарафидан чиқиб кетмоқчи бўлганми, ишқилиб гўр ўпирилиб тузоққа тушиб, камига ўпирилган жойнинг қабр тоши сурилиб, нақ кўкрагидан сиқиб қопти. Тошни кўплашиб кўтариб, чиқариб олдик. Ёнида сўмкангизни кўриб, олиб келавердим.
 Вой ўлай, ўлиб қоптими, укажон? – ачинди Фотима.
 Э, унақаларга ачинманг, опа, юринг кетдик...
 
 БИРОВ...

Бехзод темирйўлчилар коллежини битираётганда устози бир сирни очиб қўйди. Маълум бўлишича устози мархум адасининг яқин дўсти бўлган экан. Уч йилдан бери айтмай келаётган экан. Яна Бехзоднинг буваси, бувиси, амма ва амакилари бор экан, шаҳарнинг номдор махалаларидан бирида яшашаркан. Бой бадавлат одамлар экан. Буни ҳам Бехзод билмасиди. Онаси яшириб келаётган экан. Энди катта йигит бўпти, онаси хохламаса ҳам қариндошларини топиши керак экан. Бехзоднинг боши ғовлаб кетди. Онаси отанг ҳам етимча эди, менам етимча эдим, иккита етимча топишиб, турмуш қургандик. Чақалоқлигингда отанг тузалмас дардга чалиниб ўлиб кетди, сенинг ҳам пешонангга етимлик ёзилган экан дерди. Ҳали ҳанузгача уларнинг уй жойи йўқ, ижараларда яшаб келишарди. Онаси оқсочлик қиларди.
Бехзод туртиниб суртиниб, бировларнинг қоши қовоғига қараб, ўсгани учунми, анча мулаҳазали йигит бўлган эди. Шунинг учун устозидан эшитган гаплар ҳақда онасига айтиб ўтирмади. Устози айтган маҳаллага бориб, адрес бўйича ҳашаматли дарвозанинг тугмачасини босди. Эшикни онасига ўҳшаган бир хотин очди. Қўлидаги супургиси ва кийим бошининг юпинлигидан оқсоч бўлса керак деб ўйлади. Бекзод мархум адасининг исмини айтиб, ўзини танитди. Аёлнинг қўлидан супургиси тарақлаб тушиб кетди, бир ахволга тушди.
 Вох, сиз ҳаққингизда ҳечам эшитмагандим, балки адашгандирсиз, мен бекамдан сўраб чиқай чи, деб эшикни ёпиб ичкари кириб кетди.
 Бироздан кейин аёл, қайтиб чиқиб, уни ховлига бошлади. Бехзод оқсоч онасининг орқасидан юравериб, бунақа ҳашаматли ховлиларни кўп кўрган эди. Шунга ҳашаматларига унчалик хайрон бўлмади. Ховлининг нарига бошидан бир кекса одам ялтирқ аравачани гох тўҳтатиб, гоҳ қараб, келаверди. Бекзод бу киши бувам бўлсалар керак деб, у томон пешвоз юрди ва салом берди. Шу пайт чолнинг кўзлари хайратдан аланг жуланг бўлиб, ногронлар аравачасидан туриб кетай деди.
 Ҳалча, Ҳалча, деяпман, деб бақирганича Бехзодга қучоқ очди чол, буни қара ўғлинг Қудратилла тирилиб кепди, тирилиб... вох... Чол Бехзодни бағрига босиб, ёш боладек чўлп чўлп юзларидан ўпар, кўзларидан оқаётган шошқотар ёшларини тия олмасди. Аммо бувиси бувасидек аҳволга тушмади. Уни олдин сўраб суриштириб невараси эканига ишонч хосил қилгач:
 Онанг катта бўлдинг, бор энди ҳақингни талаб қил деб юборди да, деди, аммо, билиб қўй, онанг сенга аталган меросни аллақачонлар олиб бўган, ха уй олиб бермоқчи бўлган пулимизни ўғирлаган, шундан кейин уни уйдан ҳайдаб юборганмиз, онангга айт, бошқа хомтама бўмасин.
 Хов, Ҳалча нималар деяпсан, ўтган ишга саловат, ўша ёмон келининг болангни боласини сумбатдек йигит қилиб, олдингга юорибди ку, яна нима дейсан, уй жойларни гўрингга обкетасан ми бир жонлик атаворсанг чи уни ўрнига...
 Эй, мияси айниган чол, тинчгина юрганда бошимни ғалвага тиқманг...
Бехзод ховлидан тезроқ чиқиб кетишни ўйларди. Чол қўлларига ёпишиб, қўйиб юбормас, қўйиб юборса уни бошқа кўролмай қолишидан қўрқарди. Охири чол қўйин чўнтагидан бир даста пул чиқарди да:
 Ма болам, кеп тур, бувингни гапига эътибор қима, бўйларингдан ўргилай сени, бир томчи сувдек отангни ўзи бўбсан, деди.
 Йўқ, деди Бехзод, онамлар етимча деб бировлар пул тиқиштирса омагин, деганлар, омиман.
 Мен бировмасман бола а м... ундай дема...
Бехзод ҳашамдор ховлидан қандай қилиб учиб чиққанини билмай қолди. Чиқдию худди қафасдан қутилгандек бўлди. Онасига тухмат қилиб, ҳеч нарсасиз ҳайдаб юборишганини ҳам тушиниб етди. Онаси чиндан ҳам бувиси айтган пулни ўғирлаганда ижараларда сарсон саргардон бўлиб, оқсочлик қилиб юрмасиди. Бўлиб ўтган бу воқеа хақида онасига ҳам, коллеждаги устозига ҳам чурқ этмади. Онаси тўғри айтган экан отаси ҳам, онаси ҳам етимча бўлган, Бехзоднинг ҳам пешонасига шу қисмат ёзилган ...

 РЎЗАДОРНИНГ ДУОСИ

Тўлқинжон такси хайдайди. У паккага бориб турди. Бу ерда навбат деган нарса бўлмайди, пулига келишдими бас, кетаверишади. Кўриб турибди бир отахон олд тарафдан таксичиларга бир –бир учраб, келаверди. Чолнинг борадиган жойи узоқ, ё пулга зиқналик қиляпти. Охири ота унгача етиб келди.
- Ассалому алайкум отахон, ҳўш хизмат? – деди у одатий мулозамат билан.
- Жанозага келовдим, болам, автобусга тоқат йўқ, нафас қисади, деди у шундоғам қийналиб нафас оларкан.
- Буни устига рўзаям тутгандирсиз? – кулди Тўлқинжон.
- Ҳа, рамазондан ўргилай, унга етмаганлар қанча.
-Ҳўш, нима қил дейсиз?
 Нима дейишимни билиб турибсизу, болам.
 Автобуснинг пулига, шунақами?
- Шунақа.
 Бўпти ўтиринг, эрталабда бир дуоингизни олай.
 Сал юрмай иккита аёл қўл кўтарди. Шаҳарнинг чеккасини айтиб, нархига қийишмади. У отани манзилига етказиб, сизники таварик деб, автобусга деб қўйган пулини олди, шундай қилса ота хурсанд бўлишини ўйлади. Чол дуо қилди, мендан қайтмаса Ҳудодан қайтсин.
 Албатта қайтади, деди, Тўлқинжон қувноқлик билан.
 Вой ўлай, шундан шунга шуми? – жовуллади йўловчи аёллар, бунча қурумсоқ бўлмаса бу чоллар. Тўлқинжон кулиб қўяқолди.
Нимагадир ота тушиб кетгандан кейин машина қанот битти. Йўллар ҳам равон бўб қолгандек. Чорраҳалар очиқ. Хизир бува йўлиққан бўлсалар а? У мижозларни манзилга етказиб, таксичилар тўҳтайдиган жойда бир оз нафас ростлаб, кейин орқага қайтмоқчи бўлди. Кун қизиб, йўл тафти уриб, одамни лохас қила бошлаган эди.
- Хов окосий, – деди таксичилардан оғзи ботирроғи, – мижозингни об келдингми, энди аланг-жуланг қилмай, туёғингни шиқиллат, эртадан бери пашша қўриб ўтирибмиз, билсанг...
Тўлқинжон “ҳўп” деи ю йўлга тушди. Шу пайт тор кўчадан бир йигит чопа чиқиб, қўл кўтарди.
-Жон ака, – деди йигит, ялингудек бўлиб, - иккита махмоним бор, ярим соатда айропортга етказиш керак, Москов билан Тошкан вақтини адаштириб қўйибмиз, ҳақига гап йўқ?
 Ярим соат да, деб соатига қаради Тўлқинжон, бояги йўлдаги равонликни эслаб, Ҳудо йўлни очса, ҳеч гапмас, деди.
Ҳа, Худо йўлини очди. Меҳмонлар учоқдан кеч қолмади. Тўлқинжон кун бўйи топадиган насибани ярим кундаёқ топди, қўйди. Ота айтгандек Ҳудодан қайтди...

 ЗАКОТ

 Бу хикоямизнинг қаҳрамонини у киши дея қолайлик. Исмларини айтсак яна миннат бўб қолмасин. Рўза куни масжитга барвақтроқ келиб, таравех намозини кутар эканлар, бирдан хаёл олиб қочди. Ўтган йили закотдор эди. Уни ўрнига тушириш ҳақида ўйларди. Кампири бир гап топиб келди. Қўшнисининг уйида бева оқсоч бўлиб, уни биринчи синфга борадиган ўғилчаси бор экан. Мактаб болаларни ота оналари обкелиб, обкетишини шарт қилиб қўйибди. Шунга оқсоч хожасидан эрта билан ва пешин вақти бир соатданга жавоб сўрабди. Ҳожаси унамапти. Натижада кетишга мажбур бўпти. Закотини ўша хотинга бериб, кўнгли ёришган эди. Афсуски бу йил закотдор эмас, закотдор бўлганда шу ишни такрорлаган бўларди.
Таравех номазидан кейин уйга қайтишар экан бир тижоратчи таниши закот ҳақида гап очиб, ўтган йили чув тушиб қолганини айтди.
- Қандай қилиб? – сўради у.
-Бир кампир дўконма дўкон тиланиб юрарди, рамазондан олдин қўлига закотимни бердим да, уйда ўтиринг бунақа қилиб юрманг, қийланиб қолсангиз олдимга келинг, дедим. Ҳўп деди. Бир иш билан қўшни худудга танишимнинг дўкўнига борсам ўша ёқда тиланчилик қилиб юрибди. Мени кўриб, уялганидан йиғлаб юборди, бечора. Маълум бўлишича кампирнинг ихтиёри ўзида эмас экан. Фохиша бир аёлнинг чангалига тушиб қолганакан.
–Ҳа деди у танишига қараб, бу йил эхтиёт бўласиз, закот ўрнига тушиши керак...
Эртасига таниши сув ҳалтада унга бир нарса тутқазди:
 Илтимос, отахон, закотимни ўрнига тушириб беринг.
Унинг кўз олдига, дарровда бева, оқсоч хотин келди... Нияти холис экан Ҳудо бошқа ёқдан етказди...
 
 ТАҚДИР ПИЧОҒИ

Бир танишим бор эди. Юрак хуржига учраб ўтиб қолди. Тазиясига боряпман у ўйлайман: дўконлар очиб, роса гуриллади, кейин “синди,” мана энди ўзи ҳам синибди. Нимага шундай бўлди? У қаерда ҳатога йўл қўйд? Ҳаёлимга бир ривоят келди. Ўртахол бир хонадоннинг сигири бўлади. Жониворни ҳар куни эрта билан соғиб олиб, далага хайдашади. Бузоқчаси сутга тўймай мараганча орқасидан бўзлаб қолади. Сигир шу бугун боламни сутга тўйдирмасамми деб ўт қидириб кетади. Кеч бўлиб, бузоқчасини соғиниб уйга қайтганда озгина кепакка алданиб, боласини унитади ва эгаси бор сутини соғиб олади. Боласи яна она сутига тўймай бўзлаб қолаверади. Ҳар куни аҳвол шу. Охири бундай яшаш сигирнинг жонига тегибди. Исён кўтариб, бир челак сутни тепиб, тўкиб юборибди. Бу хол эртасига ҳам, индинига ҳам такрорланибди. Бека сигири қилиқ чиқарганини айтиб, эрига шикоят қипти.
 Бўпти, депти эри, энди сигирни далага хайдамай, уйда боқамиз.
Сигир бундоқ қараса, хаёти бошқачамиш. Егани олди да, емагани кетида. Охир тўла ем. Боласи ҳам биққида бўлиб семириб ётибди . Эй мол депти сигир ўзига ўзи , шу қилиқни олдинроқ қилсанг бўлмасмиди, вох бир чимдим ўт излаб юрган кунларим а? Сигир сал кунда семириб, йилтиллаб кетибди.
Кунлардан бир кун сигир бундоқ қараса оёқлари боғлиқ, теппасида пичоқ қайраб, қассоб турганмиш. Оҳ, дебди у бир чимдим ўт қидириб юрган пайитларини эслаб, шукр қилсам бўларкан, ўша кунларим қандоқ бахтли кунлар экан а. э, аттанг...
Дўстим ҳам худди шу жониворнинг холига тушган эди. Охир оқибат тақдир пичоғи бошида яроқлаганда, кеч бўлган эди...

 ЖАННАТИ ДАДАЖОН

 Тобут одамлар елкасида қўлма қўл борар, бир қизалоқ нималар бўлаётганини тушунмай «адажон, менам бораман« деб эргашиб йиғламаганни ҳам йиғлатарди. Гўдак отасини қаерга олиб кетишаётганини билганда шундай дермиди? Майитни қабристонга қўйиб келдик ҳамки гўдак йиғидан тўхтамаган, ҳар бир эркакка ёпишиб, адажонисини сўрарди: “Адажоним қани, нимага сизлар билан келмади?” Аммо хеч ким унга адажонинг ўлиб қолди, уни кўмиб келдик дея олмасди. Юрагим тўлиб, сабрим чидамай, унга бир нималар деб малҳам бўлгим келди. Аста бориб, қизчанинг қўлидан тутдим. У умид билан менга тикилди. Кўзларининг ичи қизариб, юраги куйиб, лаблари ёрилиб кетибди. Бир чеккага бошладим. У саволларига жавоб топадигандек жон деб менга эргашди. Сув ичирдим, сал ўзига келди. Нихоят шунча одам ичида унга эътибор қиладиган одам топилди да. Пинжимга тиқилиб, оғир ҳўрсинди.
–Худони биласанми қизим? – деб бармоқларим билан сочларини тарадим. У менга шошиб қаради да:
–Ҳудо битта, адажоним айтган, деди бийронгина қилиб.
–Адажонинг шунақа деган бўлса, барака топсин, у Жаннати одам экан, дедим, эслаб кўрчи адажонинг Ҳудойим ҳақида яна нималар деган?
–Ҳудони айтганини қилишни...
Сухбатимиз Аллохдан бошланиб, қалов топа бошлади.
–Э, баракалла, – дедим астойдил қувониб, сен мен ўйлагандан ҳам ақлли қиз экансан. Адажонинг тўғри айтибди, Ҳудонинг айтганини ҳамма қилиши керак. Мана Ҳуда адажонингни бу ёққа ке бандам деб олдига чақирди. Адажонинг хўп деб кетди.
– Лолани адасини нимага чақирмади, Вохидни адаси юрибди-ку,– қайта пиқиллашг тушди қизча.
–Унақа деб бўмайди да қизалоғим Ҳудо ўзи хохлаган одамларини чақириб олади, сени адажонингни ҳохлабди ми, шунга чақириб олди да.
 Ҳудо адажонимми яҳши кўрадими?
 – Бўмасам чи, сендек қизчасига Ҳудони танитадию ёмон кўрадими?
–Дода,–деди у эркаланиб, Ҳудо Жаннатда турадими?
 Вох, Жаннатниям биласанми?
 Биламан дадажоним айтганлар, Ҳудонинг айтганини қилсанг Жаннатга тушасан деганлар...
–Айтдимку сенга адажонинг Жаннати экан деб...
–Дода. дадажоним қайтиб келадими?
–Ана холос, Жаннатга ҳамма кирсам дейди ю, сен қайтиб келишни айтасан?
–У ерда дадажоним касал бўмайдими?
–Бўмайди!
–Ойим билан кўргани борамизми?
–Ҳудо хохласа борасизлар қизим, борасизлар.
–Қачон борамиз?
–Ҳудо чақирганда да, асалим.
–Қачон чақиради?
–Унисини билмадим, қачон чақиришни Ҳудонинг ўзи билади.
–Дода?
–Лаббай, қизим.
–Лола билан Вохид адажонимни сўрашса Жаннатга кетган дейми?
–Ҳа, ҳа... шундай дегин, албатта, шундай дегин, доно қизим. –Энди менга айтчи, адажониси Жаннатга кетган қизлар йиғлайдими, йиғламайди а? У иккиланиброқ бош қимирлатди. Йиғламасликка ваъдасини олдим?
Уч кун аза ичида қизчани кузатдим. У йиғламади. Адаси унга Ҳудони таннитиб Жаннати бўладию, йиғлайдими?

 РАМАЗОННИ КИМ ҚАНДАЙ КУТИБ ОЛАДИ?

Издихомда эдик, бир йигит секин ёнидаги дўстидан сўраб қолди:
- Отпуска қилмадингми ҳали, ўртоқ?
- Рамазонда олмоқчиман.
- Ие, иш пайти яхшимасми, қайтага кун ўтганини билмай қоласан?
Бу сухбатга биров эътибор қилди, биров йўқ. Аммо мохи рамазоннинг муборак номи каминага бир воқеани эслатиб юборди. Ҳа бир киши бировдан қарздор бўб қолган эди. “Ҳудо ҳохласа қарзимни рамазонгача узаман” деб қарз берганни ишонтирди у. Аммо рамазон яқинлашгани сари безовта бўла бошлайди. Сабаби пулни топа олмаган эди. Ўттиз кун рўзани қарз-хаволасиз, тинчгина тутишни орзулган эди. Лекин осмон узоқ, ер қаттиқ, деганларидек... рўзғорда ҳам пулга чақадиган ҳеч вақо йўқ. Рамазонга уч кун қолганда унинг дардидан ҳабар топган дўсти келиб:
- Ўзимда бўлса қанийди, лекин бир танишимдан обериб туришим мумкин, деди уни ноқулай ахволдан қутқармоқчи бўлиб, ваъда бериб қўйгансан ахир, ваъдага вафо қилиш керак.
 Дўстининг мехрибончилигидан унинг кўнгли бир ёришдию, аммо, унамади.
-Йўқ, дўстим, – деди қатъий, бировнинг дўпписини бировга кийдириш дурустмас, Ҳудо кўриб турибди ку, яхшиси ҳожатимни чиқарган одамга узуримни айтиб, муддатини орқароққа чўздираман. Йўқ деб, икки оёқни бир этикка тиқса унда сени айтганингни қиламиз.
У иложсизлигини айтгани қарз берувчиникига отланиб турганда нотаниш бир киши уни сўраб, келиб қолди.
- Мен – деди у ўзини танитиб, сизга пул олиб бериб турмоқчи бўлган дўстингизни дўстиман. Дўстингиз пулни мендан олиб, сизга бермоқчи эди. Жавобингиздан мен кўп таъсирландим. Тўғри, бу дунёда бировнинг дўпписини бировга кийдириб, юрганлар сон мингта, аммо, бировнинг этаги билан бировнинг айибни ёпиб бўлмайди, ҳуллос гап бундай, сиз мен қидирган одам экансиз, закот қарздорларга берилса савоби катта бўлади, деб эшитганман, закотимни олиб, дуо қилинг...
У закотдорга миннатдорчилик билдириб, Аллоҳга шукроналар айтиб, уни қарз берган одамга тезроқ етказай деб кўчага чиққан эди, унинг ўзи машинасида келиб қолди.
-Узир, деди у ерга қараб, сизни келишга мажбур қилиб қўйдим, энди отланиб хузурингизга бораётган эдим.
 Хижолат бўлмасинлар, мен қарзимни сўраб келмадим, ундан воз кечганимни айтиб қўйгани келдим, рамазон муборак, бўлсин деб машинасига ўтирди ю жўнаворди.
У орқасидан хай хайлаганича қолаверди. Яратганни қудратини қаранг, бир кунда ҳам қарздан қутилиб, ҳам бой бўб қолсая. Мохи рамазон муборак, эй Аллоҳнинг севган бандаси!

 БОЛАКАЙ

Шом туша бошлаган сари буви шўрликнинг юраги безиллайдиган бўлиб қолди. Набираси нуқул ҳархаша қилади:
-Бувижон, жон бувижон, Ҳудодан сўранг, ойимлар шу бугун тушимга кирсинлар, жудаям соғиниб кетдим.
Бола бувижонисининг қўлидан ҳамма нарса келади деб ўйлайди, умид билан кґзлари жовдирайди. Шундоқ ҳам тўкилиб юрган буви шґрлик баттар тўкилади. Ҳах боласи тушмагур-а, у сенинг онанг бўлса, менинг болам-ку, Ҳудо унинг ўрнига мени жонимни олиб, у яшаса бўлмасмиди. Буви минг азобда шуларни ўйлаб, набирасини юпатган бўлади:
- Тушингга киришини менданмас, Ҳудодан сўра, жоним болам, мендан кўра Ҳудога сен яқинсан, бегунох, покизасан...
Бир куни набира мактабдан ҳа деганда уйга қайтавермади. Буви бечора чопа чопа мактабга борди. У ердан топмади. Ўртоқлариникига бир-бир бош суқди. Уйга қайтса ҳар тугул келиб турган экан.
-Қайларда қолиб кетдинг, болам, бунақада мени адойи тамом қиласанку–койиган бўлди буви.
-Ойимми олдига бордим,– деди бола.
-Вой ўлмасам... – қўрқиб кетди буви, гўристонгая, у ёғда нима қилдинг?
-Аҳрор ўртоғим айтдики, – деб бола жим бўлиб қолди.
-Нима деди, Аҳрор ўртоғинг?
-Ойингни гўрига бориб, кўзингни юмиб ўтирсанг кўзингга кўринади деди...
 Вой ўлмасам, кейин нима бўлди?
– Битта амаки бетта юрма деб, ҳайдаворди.
- Шунақайкан менга айтмайсанми, болам, бирга бориб, теппасида Қуръон ўқиб келардик.
– Ўзим ўқидим, сиз ўргатган алҳамдуни...
–Қўрқмадингми болам?
 Нимага қўрқаман ахир у ерда ойимлар ётибдилар ку.
Шу куни болакай мириқиб ухлади. Буни буви сезди.
 Яҳши ухлаб турдингми, болажоним, деб орқа вошларини силаб эркалади.
 Ҳа бувижон, бугун ойижонимни тушимда кўрдим, улар ўлмабдилар...

 ҲУДОЙИМНИНГ АЙТГАНИНИ ҚИЛГАН КАМПЬЮТЕР

Назира опоқи хусусий шифохонада даволанди. Қушдек енгил тортиб, қон босимлари жойига тушди. Бироқ дори дармон сарф – ҳаражатлар ҳақидаги тўлов қоғозини қўлига тутқазишганида капалаги учди.
– Ахир бу мени уч ойлик пенса пулим ку, болам. – деди духтирга қараб.
– Майли, сиқилманг опоқи, – деди духтир, – хозир тўлаб кетинг, демаяпмиз, уч ой ичида обкелиб берсангиз бўлди, иложсизларга шунақа имтиёзимиз бор.
– Вой, иссиқ жон, ўлиб қолсам нима бўлади, болам.
Духтир ўзини тутаолмай кулиб юборди:
– Ўлмай турасиз-да, опоқи.
Назира опоқи уйга келиб у бу нарсани пулга чақиб кўрди. Илинадиган ҳеч вақо қолмапти. Дард ўлсин ҳамма нарсани еб тугатади. Қизига айтолмайди, куёвидан мулохаза қилади, жўжа бирдек жон. Опоқига бир нарса нашъа қилиб кетди. Тавба, бир дарддан қутилиб иккинчисига тутилса-я! Дунёнинг ишлари қизиқ экан-да. Хохласанг унисини ол, хохласанг бунисини. Аммо буниси ёмон дард, тегирмон тошидек эзиб туради. Бўйнида қарз билан ўлиб кетишдан Худонинг ўзи асрасин... Духтирам қизиқчи одам экан, ўлмай турасиз дейди я. Буни иложи бораканми? Аммо лекин инсофли одамлар экан. Тўлаш муддатини уч ойга чўзиб беришди ку...
Эртасига почталон пенса пулини олиб келди.
– Вой, нима қиляпсан, болам, бу мени пулиммас, хайрон бўлиб опақи.
– Исми, шарифингизни ёзиб қўйишибди ку, сиззики бўмай яна киммики бўларди, бўлақолин, ҳали кирадиган уйларим кўп, шоширди у.
Опоқи пулни олиб, санаб кўрса нақ уч ойлик пенсаси экан. Шифохонадагилар пенса берадиганлар билан боғланибди да, мени сиқилиб яна касал бўб қолмасин дейишибди да, вой барака топкурлар е... Яҳши одамлар кўпда дунёда...
Назира опоқи пулни тахини бузмай, шифохонага элтиб топширди. Уйга келганида қўнғироқ бўб қолди. Энди уч ой пенса олмай турар эканлар. Кампютер адашиб, уч ойлик нафақани олдиндан бериб юборганмиш.
 Вой кампютерийлардан айланай, уни уришиб юрманглар яна, у янглишмаган, Ҳудойимнинг айтганини қилган, ҳа...

 КИТОБ ЭГАСИ НЕГА ЙИҒЛАДИ?

Насибахоннинг тушига бувиси рахматлик кирибди. Катта бир издихомдамишлар. Қўлларида китоб, нуқул овоз чиқариб ўқирмишлар. Атрофида ўтирган хотинлар « ҳа, ўқинг, ўқинг-а, отин ойи«... деб қисташармиш. Насибахон китобни танибди. У китоб сандиқда қулуфлоғлик турарди. Сочи жамалак пайитлари эди. Бувиси китобни кечалари ҳамма ухлаганда ё кундуз кунлари уйда хеч ким бўлмаганда ўқирдилар. Ховлида салгина бегона шарпа сезсалар, дарровда яширишга шошилардилар. Бугун нучук қўрқмаяптилар, яна издихомда баралла овоз чиқариб ўқияптилар, деб хайрон бўлармиш, Насибахоним.
Уйқидан уйғондию, хаёл суриб кетди. Ўша китоб хали ҳам бувиси қандай қўйган бўлса шундайлигича сандиқда турибди. Китоб бувисидан онасига, онасидан Насибахонга ўтди. Онаси рахматлик китоб хақида шундай деган эди:
– Уйидан бунақа китоб чиққанларни қамашган, болам, эхтиёт бўл, мабода пулга зориқиб қолсанг, илимли бир одамни топгинда, оғзингга сиққанича сўрайвер...
Худога шукр, юрт мустақил бўлиб, бунақа китоблар ҳам эркинликка чиқди. Лекин Насибахон уни ҳалигача бировга кўрсатгани йўқ. Пулга ҳам муҳтожлик бўлмади. У ўйлаб-ўйлаб тушидан яхши фол олди. Китоб энди сандиқда ётмай эркинликка чиқиши керак. Энди бунақа китобларни ўқийдиганлар ҳам кўпайди. Тушида китобни бувиси бекорга катта издихомда ўқимадилар-ку. Бу – сандиқдан ол болам деган бир ишора бўлса керак.
Насибахон китобни ўқиб кўрингчи деб қишлоқ имомига олиб борди. Имом китобни бир ойча ушлаб, Насибахонга қайтариб берар экан: «Масалалар китоби” экан, яхши нарсалар бор экан, фойдаландим« деди.
Китоб қайтиб сандиққа тушмади, китоб жавондан ўрин олди. Аммо шундан кейин Насибахоннинг бувиси яна тушига кирди. Рахматлик энди китбни бағрига босиб, нуқул хўнг хўнг йиғларди, ҳалос. У бирон бир хато иш қилиб қўйдимми, китобни имомга бермаслиги керакмиди деган ҳаёлларга бориб қолди?
Насибахон китоб сандиққа қайта тушмаганидан ҳавотирдамиканлар деб, илгаригидек ипак матога ўраб, сандиққа жойладиямки, барибир ўзгариш бўлмади. Тушларида бувиси раҳматликни безовта кўраверди.
Насибахон охири китобни олиб, шахарга тушди ва мадрасадан бир илмли одамни топиб воқеани баён қилди. У киши ўзида ҳам худди шунақа китоб борлигини, қолдирса қиёслаб кўришини маълум қилди. Лекин тушнинг таъбрига келганда жўяли бир гап айтмади. Орадан бир ҳафта ўтиб, Насибахон яна шаҳарга тушди.
- Гап шундаки, – деди китобни олиб қолган киши, – варақлари орасидан яқиндагина йиртиб олинибди, қолганлари жойида, аммо шу туришда ҳам қўлланма ўрнида мадрасаларда фойдаланса бўлади.
Насибахоннинг кўз олдига қишлоқнинг имом домласи келди. Нахотки...
Қишлоқ имоми Насибахоннинг олдида қизариб, ноқулай ахволга тушиб қолди. Бунчаликка боришини кутмаган экан. Хато иш қилганини бўйнига олди. Варақларни жой-жойига қўйиб, китобни таъмирлаб, берди. Насибахон уни фойдаланиш учун мадраса талабаларига қўш қўллаб топширгач яна туш кўрди. Бувиси катта бир издихомда хурсанд бўлиб яна ўша китобни ўқиб бераётганмишлар...
 
 ХУКМ ЧИҚАРИШГА БУНЧАЛАР ШОШАМИЗ А?

Жума кунлари масжидлар ҳамиша намозхонлар билан тўлиб тошади. Камина навбатдаги Жумада айвонга зўрға илиниб қолдим. Мендан кейин келганлар тақир ерга жойнамоз тўшай бошладилар. Шу пайт масжид ховлисига оқ рангли «Ласетти« кириб келди. Ҳамма хайрон. Рулда тепакал бир киши, ёнида эса икки юзи қип-қизил, улуғ ёшли одам ўтирарди. Уларнинг ота-болалиги шундоқ сезилиб турарди.
– Оббо, – деди ёнимдаги кишининг энсаси қотиб, – қўйиб берса машина билан мехробгача чиқиб боришади, булар.
– Тавба, одамам шунақа бефахм бўладими, ҳеч бўлмаса отаси бир нарса деса бўлмайди ми? Камига бир одам деразадан бошини чиқариб, овоз берди.
– Хов ука, жаноза бор-а...
Бу жаноза ховлида ўқилади, машинингни ол дегани эди.
Тепа кал киши овоз берганга ҳам ён атрофдагиларга ҳам эътибор қилмай отаси ўтирган тамонга айланиб ўтди-да, эшикни очиб, отасига ёрдамлашмоқчи бўлди. Ота “ўзим дегандек” унамади, ўғил сал ўзини орқага олди. Ота аввал оёқларини мошинадан тушириб, кейин икки қўлини икки ёққа тираб, қаддини ростлади да шу туришда қўлини кўксига қўйиб ўтирганларга салом берган бўлди. Ўғли машинанинг орқа капотини очиб, бир устол обкелиб отасини суябгина ўтқазди. Маълум бўлдики ота инсулт бўлган оёқлар ярамай қолган. Ўғил отанинг ёнига ўзи учун жойнамоз солиб, машинани ташқарига обчиқиб кетди.
Ох, хукм чиқаришга бунчалар шошамиз а?

 АХЛИ КИТОБЛАР

Тоғ хавоси салқин, куз шамоли эсади. Ёввойи олчалар, наъматаклар ялонғоч шохчаларга тизилиб “ мени териб ол” деб турибди. Тоғ олчасини жигарга даъво дейишади. Демак қонни тозалайди. Наъматак дамламаси асабларни тинчлантиради, кайфиятни кўтаради, қон босимини туширади. Демак, юракка даъво. Кийик ўтлар ҳали ҳам баргини тўкмай, салгина эпкинга ўткир хид таратиб думоқни ёрай дейди. Камина Ҳудо берган бу неъматлардан териб, тоғдаги боғ ховлимга тушиб келаётиб, ёшлари ўтиброқ қолган иккита ўрис хотинга кўзим тушди. Бунақа кампирлар электр поездда атайлаб шаҳардан чиқиб келишади. Куз ҳавосида сайру саёхат қилиб мен мақтаётган неъматларидан териб қайтишади. Биззи кампирлар тўй тўркиндан бўшашмайди. Уларнинг билгани билган. Кампирлар мени кўриб, тоғлик деб ўйлашди шеклли, қийналиб бўлса ҳам ўзбекчалаб салом беришди. Кейин мендан қандайдир зиёратгохни сўрашди. Елка қисиб, бу яқин атрофда зиёратгох йўқлигини айтдим.
– Чинор деган жой борми? – сўради улардан бири.
 Бор, лекин зиёратгохмас, одамлар шунчаки дам олиб кетадиган жой, дедим.
 Янглишяпсиз, жаноб, одамлар ҳеч қачон бир ерга шунчакига келмайдилар. Ўша жойга Худонинг нури тушиб турган бўлади. Уларни нур чақиради. Бунақа жойда дуолар қабал бўлади, орзу ва ниятлар ушалади. Биз шаҳардан шуни деб келдик.
Ўрис ҳалқи ҳамма нарсага илм кўзи билан қарайдилар деган ўйда уларни Чинор чойхонаси томон йўллаб юбордим. Гапларидан бир мантиқ туйиб, улардан ўз яқинларимдек хурсанд бўлдим.
Эртаси куни Қуръони Каримдан бир оятнинг маъно таржимасини қидираётиб, нимагадир ўша ўрис кампирларни эсладим. «Оли Имрон« сурасининг бир юз тўқсанинчи оятида шундай дейиларди:
«Ахли китоблар орасида туни билан сажда қилган холда Аллохнинг оятларини тилавот қилиб чиқадиган тўғри жамоа ҳам бор«.

 ТАСОДДИФМИ Ё ТАҚДИР?

Ҳалимахон қайнонаси олиб келган кўйлакни кўриб, донг қотиб қолди. У киши касалхонада фаррош бўлиб ишлардилар. Кўйлак кўзига иссиқ босилмаганда эътибор қилмаган ҳам бўларди. Эслади бу кўйлакнинг газламасини ўзи олиб, ўзи бичиб, ўзи тиккан. Шогирдларига ишонмаган. Кўйлак қандоқ қилиб қайнонасининг қўлига тушиб қолди экан? Нахотки...
Эри ўлиб, Ҳалимахон бир этак бола билан тул бўлиб қолди. Чеварлик қўлидан келарди. Шу ишга шўмғиди. Қайин онаси набираларимга ҳарна ёрдам деб шифохонга фаррошликка кирди. Чеварнинг номи чиқиб, буюртмачилар кўпайди. Маҳалладаги бир бадавлат одам етимларни ўйлаб, цех очиб, сармоя ажратди. Ишлари юришгандан юришди. Сармоячининг пулини қайтариб, мустақил ҳам бўлиб олди. Лекин қўли очиқ сармоячини чин дилдан рози қилишни ўйлади. Саломга яраша алик... Бозорга тушиб сармоячи отахонга тўн, дўппи, қийиқча, кампирига энг қимматли газламадан олиб манашу кўриб турган кўйлакни тикди. Шогирдлари билан олиб боришганда чол кампир энг қимматли совғадек қабул қилиб дуо қилишган эди...
– Кўйлагингиз таниш, биззи устахонадан чиққан, – масаланинг тагига етмоқчи бўлди Ҳалимахон.
- Ишхонадан болам, битта менгамас, бошқаларгаям беришди. Ҳалиги сизга сех очиб, сармоя берган отахон борку, ўша кишининг кампири бу кийимларни кийиб тўзита олмайман деб сатта охорлик кийимларини шифохонамизга ташлаб кетибди. Шулардан биттасини менга ҳам илинишди, айланай. Беморларни хурсанд бўлганини айтмайсизми. Роса савобни тагида қолди да, барака топкир.
Ҳалимахоннинг беихтиёр кўзига ёш келди. Ўшанда қайинонасига ҳам шу газламадан олиб тикиб бермоқчи бўлган эди ю, қўли калталик қилган эди. Ажабо, кўйлакнинг қайонасининг қўлида туриши тасоддифми?.. Асло Худонинг ишида тасоддиф бўлмайди! Бандаси яҳши ният қиловирсин, унга қандоқ етказишни Яратганнинг ўзи билади.

 “СУЮНЧИ”

Дўстлар бир жамоада ишлашарди. Ораларида биттаси ичар, қолганлари оғзига олмасиди. Ичиб юрадигани маошдан маошгача қарздор бўб қоларди. “ Ичма, ичмасанг рўзғоринг бут, бизга ўҳшаб бойвучча бўлиб юрасан” деб уни бу йўлдан қайтармоқчи бўлишарди. У қулоқ солмасиди. Охири унга қарз бермасликка қарор қилишди. “Ичкилик ҳаром, ҳаром нарсага пул бермаймиз, вассалом”. Қарз олишнинг йўллари кесилди. Қараса четга чиқиб қоляпти. Дўстларига қастма қастликка “боре” деб ичмай қўйди. Олдинига унга ишонишмади. Биттасини кузатувга қўйишди. У бир неча кун кузатиб, хатто шишадошлари билан учрашмай қўйганигача билди. Ичмагани унинг ранги рўйидан ҳам кўриниб турарди. “Оғайнижонлар, суюнчи беринглар, дўстимиз ичмай қўйди, мен гувохман” деди уни кузатиб юрган дўсти ишонч билан. Катта хушҳабар эшитгандек дўстлар беихтиёр чўнтакларига қўл юборишди, унинг қўлига ҳар томондан суюнчи пуллари тушди. “Боракансан ку оғайни, суюнчини об қўй! Воҳ, қандай ажойиб дўстлар бора, ичмай қўйганига ҳам суюнчи беришади...
Эртасига баъзилар кулиб яна “суюнчи”лаб қолишди. У суюнчи пулининг суюнчисига яна ича бошлабди... Ана ҳалос, букрини гўр тузатади деганлари шу бўлса керак да.

 ТУШИДА УЧГАН АЁЛ

Мастурахоним бир издихомда ўтириб, либос хақида ғалати бир ривоят эшитиб қолди. Эмишки бир аёл устидаги кийимига хаддан зиёд зеб бериб, кибр хаво билан йўлда кетиб бораётса бирдан ер ёрилиб, уни ютиб юборибди. Аёлнинг кибр хавоси Яратганга ёқмапти да. Энди бу аёл қиёматгача ер тагига кир-и-и-и-б бораверар экан. Буни эшитиб Мастурахонимнинг хуши бошидан учди. Ахир у кийим жинниси-да. Кийим жавони ёрилай деб турибди я! Ўғил, қизлари оналарига нима ёқишини билишади шунга кийим олишда бир-бири билан мусобақа ўйнашади. Биззи давримизда кийиб қолинг дейишади. Мана, кенжатойи яна битта кўйлак обкелибди. Бунақасини ҳали хечкимнинг устида кўрмаган. Кийиб бир жойга борса борми, ҳамманинг оғзи очилади, қолади. Энди билсаки, кийим-кечакка бунақа бино қўймаслик керак экан.
 Қўша –қўша кийими борлар ерга кирмасликка нима қилиши керак? – сўради у ривоят айтган отин ойидан.
 Уч сидирадан ортиғи ортиқ, тарқатвориш керак, деди отин ойи.
 Вой опа уйингизга қачон борайлик, чувиллаб кетишди хотинлар.
 Мастурахоним издихомдан томоман ўзгариб қайтди. Ётоқхнасига кирдию, кийим жавонини очиб юборди. Вох, адраслар, барқутлар, четнинг кастюм юпкалари. Рўмол, шарфларнинг сон саноғи йўқ. Буларни кийиб тўздириш учун битта эмас ўнта хотинниям умри етмайди. У мардлик қилди қўни қўшни хотинларни чиқириб, барини хадя қилиб юборди. Шуларни деб охиратгача ер қаърига кириб боришни ҳохламади.
Шу воқеадан кейин Мастурахоним туш кўрибди тушида учиб юрганмиш...

 ҚОВОҚ СОМСА

Электропоезд Бўстонлиқ тоғлари тамон шошарди. Ҳа, кўп бора тилга олинган боғ ховлимизга борардим. Мен чиққан вагонда танишлар кўринмади. Биламан, манзилга етгач, униси у вагондан, буниси бу вагондан тушиб келишади. Айниқса ён қўшним, физик олим, ҳам ёзувчи, ҳам рассом Қудрат Дўстмуҳаммаднинг келиши аниқ. У энг интизомли дачачилардан.
Электропоезд ҳар доимгидек гавжум. Айниқса юриб савдо қиладиганларнинг жағи тинмайди. Сомсачилар, хасибчилар, қуртчилар, мевачилар... Уларни кґравериб, таниш бўб қолганмиз. Айниқса битта сомсачи опа бор. У кишининг вагонга чиққани дарровда билади. Ҳозиргина тандирдан узулган самса хиди вагонларни тутади. Иштаҳани қитиқлайди.
Бугун у киши қовоқ сомса қилиб чиқибди. “Қовоқ сомса” деб ёнимдан ўтиб кетди. Беихтиёр ҳазрати Пайғамбаримизнинг қовоқни яҳши кўрганлари ҳақидаги хадисни эсладим. Орқасига қайтганда оламан. Бир қўшним Қудрат акани меҳмон қилай, деб кўнглимдан ўтказдим. Аксига олиб сомсачи бошқа қайтиб келмади. Ё вагондан тушиб кетган, ё сотиб бўлган. Ниятим амалга ошмай қолди.
Боғ ховлига боргач, маслаҳатингиз керак деб, Қудрат ака чақириб қолдилар. Борсам чой дамланган, дастурхонда боя мен оломаган қовоқ сомсалар турарди...

 БОЙОТА

Бу ховлининг полапонлари аллақачон учирма бўлиб, қизлар узатилган ўғилларнинг бири кўп қаватли уйда, бири участкада, эски ховлида икки кўздек бўлиб чол ва кампир қолишган. Лекин маҳаллада чолнинг кимсан фалончи бой бўлиб номи чиққан. Бошига иш тушган одам борки югуриб отанинг хузурига келади ва қарз кўтариб кетади. Бунинг учун отахон алохида олди берди қарз дафтари ҳам тутган. Ваъдасида турганларни ота яҳши кўриб алқаб қўярди. Беш қўл баробар эмас, баъзилар қарз олиб, ваъдасида турмай судраб юради. Албатта отанинг пешонаси тиришади.
Ўғил, қизлари тез тез келиб туришади. Ота кўпинча ишлик одамдек уйда бўлмайди. Бу пайтда қарздорлардан қарзини ундиргани кетган бўлади. Фарзандлар жиғи бийрон бўлишади:
– Шу ишни ташласалар-чи, ҳамма қатори яшасалар-чи...
– Бу касаллик, оталаринг ўшанга чалиниб қоган, – деб кулади кампири.
– Тунов куни бир издихомда кўриб, уялиб кетдим, бой отамилар, шунга мослаб кийиниб юрсалар бўлмайдими, ойи?
– Вой, битта кўйлагини иккита қисачи, қимайди, ҳа... Кечаси ювиб, қуритиб қўяман, эрта билан яна ўшани кийиб олади. Яқинда биттасининг уйига қатнай- қатнай берган қарзини ундириб ололмади. Ахири нима қилди денглар, эшитган одам кулади, қарз ўрнини ўз пенсаси билан тўлатиб қўйди, тавба, айтяпманку касал деб...
– Ҳа-а-а-а... унда отамиз ростданам савдойи бўб қоптилар, ойи...
Бахор кунларининг бирида савдойи ота оламдан ўтдилар. Ҳа, бир кун ҳам термулиб ётмади, ажал селдек келиб, елдек олди, кетди. Воҳ, бутун махалла оёққа турди. Ким автобусга, ким ғоссолга, ким гўрковга чопган... Ҳамма, тобутга етишсам, бир қадам бўлса ҳам кўтарсам дейди...
Тазия ўтиб, қарздорлар қарзини олиб кела бошлаганларида, дафтар очилдию катта бир сир ҳам очилиб қолди. Бой отани бой қилган, рахматлик акалари Махмуд ака эканлар. У киши дунёдан тоқ ўтган. Ўлганидан кейин жойини сотиб, пулини шу йўсин одамларга хизмат қилдиришни васият қилган эканлар. Ҳа бой отанинг бойлиги у кишининг зиммасидаги омонат экан, «Болаларим, – деб ёзиб қолдирган эди ота, – мен шунча йил акамнинг васиятига амал қилиб яшадим, мендан кейин у кишининг бойлига сизларга меърос бўлиб қолади, бошқа меъросхўрлари йўқ, ҳохланглар ишни давом эттиринглар, ҳохланглар уни бўлашиб олинглар”.
 Кичик ўғил кўп қаватли уйдан ховлига кўчиб ўтиб, бой ота бўлиб у кишининг ишини давом эттира бошлади...

 ЖИЯН
 (Бринчи хикоя)

Тоғани йўқлаб жиян келди. Тоға ундан ҳафа эди. Адаси ўлгандан кейин нимагадир камнамо бўб қолган эди..
– Бормисан жиян?
– Ёрдамингиз керак бўб қолди тоға.
– Нахот-ки!
– Кечиринг тоға, адамнинг ишини йўлга қўяман деб авора бўб қолдим.
– Йўлга қўйиб олдингми, ишқилиб?
– Йўқда, тоға.
– Йўлга қўёлмайсанамда.
– Нега?
– Аданг рахматлик нихоятда ҳалол ва пок одам эдилар. Ҳай майли гапир нима ёрдам керак?
– Озроқ пул керак.
– Озроғинг қанча?
Жиян қанчалигини айтди.
Тоға иккиланиб қолди. Албатта, жияни онаси билан гапни бир жойга қўйиб кейин келган. Йўқ деса синглиси хафа бўлади. Аммо дилидагини айтди.
– Сен бу ишни уддалай олмайсан деб қўрқаман, жиян. Аданг раҳматлик: “Агарда қудуққа бир томчи ароқ томса-ю, қудуқ кўмиб ташланиб, устига масжит қурилса, мен шу масжитда намоз ўқимайман” дер эдилар. Нима учунлигини энди тушиндингми? Қани, мард бўлсанг ичмасликка бир сўз бер-чи?
 Сўз бераман, тоға.
 Яҳши, унда қирқ кундан кейин келгина айтган пулингни олиб кетавер, гап йўқ.
 Э, нимага энди қирқ кун?
– Гап шундаки сен ичиб юрган исқоти қирқ кун деганда қонингдан чиқиб кетади, ўзинг ҳам, рухинг ҳам покланади. Ана ундан кейин мендан сармоя олиб иш бошласанг, ишинг юришади, жиян...
Жиян тоғам қурумсоқлик қилиб, бахона қидиряптилар бари бир бермайдилар, қани бир синаб кўрайчи деб қирқ кун ичмади ва қирқ биринчи куни тоғага рўбарў бўлди. Тоға ваъдасида турди.
– Тоға, мени кечиринг, – деди жиян, – бахона қиляптилар, бермасалар керак деб ўйлаган эдим.
– Баракалла, бу ҳам эркакча гап бўлди, бор, сўзингга содиқ бўл, омадингни берсин, жиян!

 БАРАКА ҚАЙДА?
 ( Иккинчи хикоя)

Жиян сўзига содиқ қолди. Ишлари юришгандан юришди. Отасидан қолган тўқиш дастгоҳларини кўпайтирди. Ёшларни ишга олди. Унинг қарға шойи атласлари оғизга тушди, кўргазмаларда мукофотлар олди. Буюртмачилар кўпайди. Даромадга яраша буромад деганларидек, отасидан қолган машинани янгисига алмаштирди. Лекин машинани куппа-кундуз куни чорраҳада уриб олди. Уста отнинг калласидек пул айтди. Йўқ жойдан чиқим. Нимага бундай бўлди?
Худодан беамр оёққа тикан кирмайди, ичиб қўйган бўлсая, шубҳага бориб қолди тоға ва:
– Ваъда жойидами, ишқилиб жиян? – деб сўраб қўйди.
– Ҳа тоға, хотиржам бўлинг...
– Электрдан, сувдан, газдан қарзинг йўқми?
– Йўғ-а...
– Солиқдан-чи?
– Уям ҳамма қатори, тоға.
– У нима деганинг, жиян?
– Бир гал ундоқ, бир гал бундоқ-да, тоға.
– Шу ўринда тойиб кетганга ўхшайсанов, жиян, отанг рахматлик солиққа жуда хушёр эди. Солиққа армиянинг, нафақаҳўрларнинг, етимларнинг, бева-бечораларнинг ҳақи деб қарарди. Ортиғи билан берса берардики, баъзиларга ўҳшаб бўйин товламасиди.
– Қанийди солиқчиларнинг ўзиям шундай ўйлашса, нуқул арра қиламиз-ми деб туришади, ҳаммасияммас, албатта.
– Арра қилганга ўҳшайсан а номард. Дарров жойига тушир. Даданг раҳматликнинг оғзидан бир гап тушмасиди: “Барака қайда – рост жойда” деб. Ишга ёлғон аралашдими, бугун мошинангни урасан, эртага яна бир ишкал чиқади.
Жиян солиқчилар идорасига бориб, айбини тан олди ва устамасини тўлади. Эгилган бошни қилич кесмас деб, уни айибламадилар балки бошқаларга ибрат қилиб кўрсатдилар.
 
 ИСРОФ
 ( Учинчи µикоя)

Жиян тоғага маҳалладаги бир ховлига ҳаридор бўлаётганини айтди.
– Яшаб турган жойинг-чи? – хайрон бўлди тоға.
– Ака-ука сиғишмай қолдик, тоға.
– Сиғишмаяпмизмас, чиқишмаяпмиз дегин.
– Шунақароқ, тоға овсинлар чиқишмаяпти. Икки ўртада онам қийналиб кетяптилар. Ҳовлини укамга қолдириб, ўзим чиқиб кетмоқчиман.
– Исроф-да жиян, исроф, – деди тоға бош чайқаб, – аданг рахматлик ака-ука бир жойда бўлсин деб, қўша-қўша уйларни қуриб ташлади. Уканг шунча уй-жойни нима қилади? Сен кетсанг турган уйларинг хароб бґлади-ку. Уй-жой ҳам одам билан уй-жой, бўлмаса тўкилиб тушади.
– Иложсизман, тоға, буни ўрнига дўконимни кенгайтирганим, минг марта яхшийди.
– Онанг нима деяпти?
– Сабр қил деяптилар. Лекин овсинлар инсофга келадиганмас. Кун ора бир жанжал. Укам билан бошимиз қотган.
– Ҳа, бир қоринга сиғасану, бир ҳовлига сиғмайсан деганлари шу бўлади. Оладиган жойинг қанақа, яшаса бўладими? – қизиқди тоға.
– Бир сидра ремонт қилиш керак.
– Овсинлар келишмаётган бўлса мен бир нарса дея олмайман, жиян, ўзинг биласан.
Жиян ховлини сотиб олгач, эртасигаёқ кўчиб бормоқчи, ремонтни орқага сурмоқчи бўлди. Аммо хотини унамади. Сотиб олган жойлари олдингисини олдида чор деворга ўхшаб кўринди. Овсини хашаматли уйларда яйраб-яшнаб ўтиради ю бу... унақаси кетмайди?
Эскига эс киритгунча эсинг кетади деганлари рост экан. Бахорда, бошланган иш ёз бўйи чўзилиб кузга ҳам ўтди. Усталарнинг бири келиб, бири кетаверди. Жиян топганини янги ховлига чаплайверди. Сотиб олганидан ҳам кўпроқ пул кетди. Энди кўчамиз деганда қорли-ёмғирли кунлар бошланиб, хаво совиб кетди. Жиян шамоллаб, касалхонага тушди. Ҳали кўчмаган бўлса ҳам уйнинг иситкичларини ёқиб қўйишни хотинига тайинлади. Хоналардаги безаклар учун мўътадил ҳаво керак экан.
Аммо фалокат юз берди. Уйнинг иситиш қувири чордоқ орқали ўтган эди. Кечаси ёрилиб кетибди... Ёз бўйи қилинган иш бир кечада ер билан битта бўлди. Ажабо, жияннинг топганлари халол эди ю, нимага бундай бўлди. Аллоҳ таоло енглар, ичинглар исроф қилманглар деган. Жиян хаддан зиёд исрофга кириб кетди
 
 АҲМАД ОҒА

Аҳмад оға энди ишга келиб турган эди, котибаси кириб қабулига одам келганини айтди. Келувчи унга ҳат узатиб:
– Шу амонатни сизга бериб юборишди, – деди.
Ахмад оға бундан бир неча ой муқаддам чет эллик тижоратчи билан учрашиб қолган эди. Фойда кўраман деб олиб келган моли бизнинг юртда ўтмай, қолибди. Шунга бу ердан юртига мол олиб кетиб зарарини қопламоқчи унга пул керак экан. Ахмад оғада унақа пул йўқ эди. Лекин хожатбарор дўстлари орқали орқали мусофирнинг ҳожатини чиқарди. Юртимиздан ноумид кетмасин деди. Тижоратчи юртига боргач, ваъдасида туриб, пулни қайтарди. Икки ўртада турган Ахмад оға хайрият деб енгил тортди. Салда бу воқеа эсидан ҳам чиқиб кетди. Ҳат ўша тижоратчидан эди. Аҳмад оға уни олиб келувчининг олдида ўқиди. Унда салом аликдан кейин сизга озгина хадя бериб юбордим дейилган эди. Ахмад оға нима экан у дегандек мехмонга қаради. Меҳмон қўйнидан каттагина конверт чиқарди. Ахмат оға очиб қараса пул. Ахмад оғани бир юк босгандек бўлди, аммо, тижоратчиларга хос касаллик деб тушиниб, икки энлик ҳат ёзди-да жилмайиб мехмонга юзланди:
– Бу амонатни эгасига қайтариб обориб берсангиз, бизда хожат чиқарганга ҳақ омайдилар , – деди ва шу захоти енгил тортди.

 ГАП ШАМОЛЛАМАСИН...
 
Хозиргина поезд келган, вокзал гавжум. Киракашлар мижоз чақиради.
– Қайга обориб қўяай, ака, – деди киракаш, бир йўловчига яқинлашиб. У манзилини айтди.
– Яҳши, кетдик, ё шерикларингиз борми?
– Бир ўзимман, ҳақи қанча бўлади?
– Берганингиз, ака, – деди у атайлаб овозини баландлатиб.
Бу жавоб бошқа йўловчиларга ҳам ёқиб тушди. Бир зумда мошина тўлиб, жойидан жилди.
– Ҳаммаям сизга ўҳшаб борига барака қилса-да, ука, – деди йўловчилардан бири киракашга пахта қўйиб, – беш қўлни оғизга тиққан билан насиб қилгани бўлади да, тўғрими?
– Шундайку я киракашларга ҳам осонмас, насибасини кўчага сочиб қўйган да, – деди хайдовчи.
– Мана сиз биз билан қийишмадингиз-ку?
– Менми, мен киракашмасман, кўчага савоб учун чиққанман, – деб кулиб қўйди, ҳайдовчи.
– Савобга, вох шунақасиям бўларканми?
– Ҳеч кими йўқ бир онахон бор эдилар, – деди хайдовчи, – шу киши оламдан ўтиб қолдилар. Мусурмончилик, қўни қўшнилар қараб турмадик. Обориб жойларига қўйдик. Энди, кичикроқ бўлсаям битта жонлик сўйиб худойича қивормоқчимиз. Шунга уч-тўртта мошинаси борлар кўчага чиққан жойимиз, – деб шофер йигит жим бўб қолди.
– Вох, биззи пулимиз худойига яраркан да, қандоқ яҳши.
– Бу гаплар ораларидаги битта йўловчига заррача ҳам таъсир қилмасди. Гап қўшмай безрайиб ўтирарди. Афтидан у ҳаммадан кейин тушадиган. Салда уч киши тушиб қолди. Савобга биз ҳам шерик бўб қолайлик деб хайдовчига керагидан зиёд пул ташлаб кетишди.
Охирги мижоз манзилига етиб, ҳайдовчига ўқрайиб қаради-да:
– Фирибгар, – деди қўрқмай, – ўтган йили ҳам худди шу чўпчакни айтиб, пул шилвоган эдинг, кампиринг бир йилда неччи марта ўлади, ўзи ҳе, Ҳудодан қўрқмаган?
 Кутилмаганда хайдовчи қаҳ қаҳ отиб, кулиб юборди.
– Ўпкангизни босинг, ака, тирикчилик деб қўйибдилар буни, олдин кампирингни ўзи борми йўқми деб сўрасангизчи? Майли сиздан омайман боровринг, фақат гап, шамолламасин...
 
 ТАҚДИР ХИСОБ КИТОБИ

 Кўп қаватли иморатларнинг бирида туғилган кун бўларди. Қўни қўшни дґсту-ёр тўпланган. Туйқисдан шамол туриб, очиқ турган дераза кўзларини то эгалари ёпгунча тарақлатиб у ёқдан, бу ёққа тарақлатиб обориб, обкела бошлади. Баъзилари чил чил синди ҳам. Бир катта дараҳтни қарсиллаб кетгани, енгил машиналарнинг қўриқчи овозлари ишлаб кетгани эшитилди. Машинаси борлар пастга қараб шошишди. Дарахт иккита машинани босиб тушибди, тепа томлари пачақланиб кетибди. Иккови ҳам меҳмонларники бўб чиқди.
 Мезбон йиғламоқдан бери бўлиб турибди, ахир уни деб келишган-да. Қўшнилардан ким арра ким болта кўтариб чиқиб, машиналарни тузоқдан қутқаришди. Шу пайт эзилиб, нима қилишини билмай турган уй эгасини биттаси секин четга тортди:
– Кўп ташвиш чековурманг, баттар бўлишсин, бу ҳам буларга кам, деди.
 Чиндан ҳам машиналарнинг эгалари кўпчиликка отнинг қашқасидек бўб қолган эди. Улар олий ўқув даргоҳларига ўқишга кирадиганларга пешкашлик қиламан деб, пасткашлик қилиб юришарди. Машиналар ҳам ўша ҳаром пулларга келгани маълум эди.
 Шу воқеадан кейин улардан бирининг кўзи очилди. Қилиб юрган ҳаром ишларидан қўл силтади. Иккинчисининг эса кўзи очилмади. Сал кунда янги машиналик бўлиб олди. Аммо тақдир у билан бира тўласига хисоб-китоб қилиб қўяқолди. Кўча четидаги тўсиққа урилиб, машинаси билан ёниб кетди... Униси буни эшитиб, вақтида тавба қилганига шукр қилди...

 ХИММАТ

Ҳаридор гилам дўконига кириб, энг қимматлисини танлади. Дўкончи хурсанд бўлиб кетди. Қиммат бўлгани учун ҳам у дўконнинг бир чеккасини кўпдан эгаллаб ётарди. Аммо харидор шунақасидан яна битта топиб берсагина, жуфт қилиб олишини айтди ва телефон рақамини қолдирди. Дўкончи сўраб суриштириб қўшниларидан гиламнинг шеригини топди. Ҳаридор келиб пулини тўлади ва манзилини айтиб, ўша ерга элтиб беришини илтимос қилди. Дўкончи молни олиб, йўлга тушди. Борса у етим болалар уйи экан...
 
 ХОС ВОҚЕА

 Йиғинда бир киши домладан сўраб қолди:
– Тақсир тунов куни бизникига бошлаб келган мехмонингиз худойидан ҳеч нарса емади я?
– Ўша куни ҳаммамиз учун бир хос воқеа бўлган экан , – деб гап бошлади домла, – сиз мени худойига айтиб борганингизда, уйда мехмоним борлигини айтиш ёдимдан кўтарилибди, Айтганимда сиз меҳмонни ҳам олиб боринг дейишингиз керак экан. Шунда у киши ҳам худойига айтилганлар қаторида келиб, таомларнган бўлар эканлар...

 СИРҒА КИМНИКИ ЭДИ?

Онаизор оламдан ўтди. Опа сингил отин ойи билан ювғичи келгунча майитнинг бошида пиқиллаб йиғлаб ўтиришди. Отин ойи ювғичи келганини эшитиб қўшни хонага чиқди. Хонада опа –сингил қолдилар. Опа секин синглисини туртди.
– Ювғичи бу ёққа киргунча ойимларнинг қулоғидаги брилянт зиракни ечиб ол, деди.
– Йўғ е нималар деяпсиз?
– Олмасанг ювғичи менга қолдиришибди деб обқўяди, расми шунақа.
– Олақолсин, – хиққиллади сингил.
– Ойим билакузукни менга бериб, қулоғимдаги сирға синглингга деган эдилар.
– Ечолмайман, ўзингиз ечақолинг.
– Унда зирак ечканники бўб қолат-да...
– Бўса бўлувирсин...
– Гапингда тур кейин, ҳафа бўлиш йўқ.
 Ҳўп...
Опа аста зиракка қўл юборди. Шу пайт кутулмаган воқеа юз берди. Майитнинг боши бир томонга бурулиб, зиракни ечтирмади. Опа қўрққанидан додлаб ўзини қўшни хонага урди.
 Ҳа, деди отин ойи ҳайрон бўлиб, нима бўлди?
– Ойим тирик, тириклар...
Воқеадан ҳабар топган отин ойи мархуманинг исмини айтиб, фалончихон омонатингизни эгасига ечиб беряпман, рози бўлинг, деб бошни тўғрилади ва сирғани ечиб. кичик қизга топширди...

  ОТА ЎҒИЛ

Йигит иш билан шаҳарга тушди. Ошҳонага тушлик қилгпни кириб, бир отахон билан бақамти бўб қолди. Ота қизиқувчан эканлар, қаерданлигини сўраб суриштирди. Йигит қишлоғини айтди. Отахон қишлоқни билишлигини айтиб, кимнинг ўғли эканини сўради? Йигит отасининг исмини айтди. Отахон йигитга синчиков тикилиб:
 Эслагандекман пешонаси кенг қошлари ўсиқ, кўзлари катта катта а, деди?
 Билмадим, деди йигит кулиб.
 Нимага билмайсиз, ҳайрон бўлди отахон, одам ўзини отасиниям билмайдими ҳеч жахонда.
 Узир, мен отамнинг юзларига хечам тик қарамаганман.
 
 УСТИНЛИК

Икки киши электропоездда ёнма ён газета ўқиб боришарди. Бири ўзбек, иккинчиси рус. Икковлари ҳам газетани ўқиб бўлиб, тахлай бошлашди.
Шунда ўзбек йўловчи рус кишидан газетасини ўқишга бериб туришини сўради, айни пайитда кўришингиз мумкин дегандек ўз газетасини таклиф қилди. У кўз қирини ташлаб, ўзбекчани билмайман дегандек бош чайқади. Униси эса бу газетани ҳам берилиб, узоқ ўқиди...
 
 ТОНГИ БАДАН ТАРБИЯ

Тонг отмасдан Анҳор бўйига чиқамиз. Ким югуради, ким юради, ким турникка осилади, ким бир жойда эгилиб, ўтириб туриш машқларини бажаради. Ҳуллас, эрталабки бадан тарбия да. Лекин кўм кўк майсалар усти турли туман сув халталар, катта кичик бақлашкалар, сигарет қутилари, қоғозлар билан “бежалган” бўлади. Бу анхор бўйида сайр қилганлар, чўмилганларнинг иши.
Мен хеч бир иккиланмай, жон деб, шу атрофдан каттароқ сув халта топаманда, кўзга тўғаноқ бўлаётган ўша нарсаларни уёқдан буёққа юриб, ким неча марта эгилиб, туриб, теришга тушаман. Ҳам машқ қилиб соғлигимни тиклайман ҳам майсалар юзини чиройли қилиб, маза қиламан...
Бир куни биттаси сўраб қолди:
 Кўриб юраман, сиз ҳар куни шу ишларни қиласиз, бунга ҳақ тўлашадими?
 Тўлашади, фақат охиратда, одамнинг гуноҳ ва савоб ишлари тарозига қўйиладиган кунда...
 
 КИМ АВЛИЁ

 Махсум ямоқчи бир кунда авлиёга айланиб қолса бўладими? “Авлиё ота дам соб қўйинг”. Авлиё ота ёшларнинг никохини ўқиб қўйинг”. “Дуо қилинг фарзандлик бўлай”. Махсум бу гапларга гох кулади, гох жаҳли чиқади, келганларни қайтаради, мен авлёмасман деб. Агарда ўша куни тилини тийганда ю бир яҳши ямоқчилигини қилиб юрган бўларди. Хаво айниди ю қаттиқ жала ёғиб, сел сой бўйидаги катта кичик дўконларни, ҳатто, семент кўприккача олиб кетди. Бу пайтда қишлоқ оқсоқоллари маъракада ўтиришарди.
 Оббо, деди кексалардан бири Маҳсум ямақчига қараб, биззи махсини куни битган экан да, бунақа бўлишини билганимда обормай турардим, омма, лекин хироми аслиди да.
 Ташвиш қилманг биззи дўконга жинам урмайди.
 Ол а, деди бошқаси, шундоқ семент кўприкни супириб кетганда, чой яшикдан қилинган дўкон қоларканми?
 Қоладиям да, деб яна катта кетди ямоқчи.
Дарҳақиқат, офат содир бўлган жойга бориб ҳамма ҳангу манг бўб қолди. Сойда шағал ортаётган эксковаторни сел оқизиб келиб, ямоқчининг дўк онига қалқон қилибди да ўтиб кетибди. Бор йўғи бир пой махсигина йўқолибди. Уям бир дарахт шохига илиниб қолган экан, обкелиб беришди. Не не ғиштли дўконлар ер билан битта бўпти ю ямоқчининг эпламача дўкони омон қопти?
Бу, албатта, анча мунча шов шувга сабаб бўлди. Унинг ёнига ямоқчининг маъракада ўтириб, катта кетишлари қўшилдию у кароматгўй, авлиёга айланди қолди. Ҳазилкаш жўралари ҳам тавозе билан қўлларини кўксига қўйиб, ўзларини тортиб қолишди. Бу хол узоқ давом этиши мумкин эмас эди. У ўйлади ўйлади, охири бир тўҳтамга келиб, навбатдаги маъракада дилидагиларни тўкиб солди:
 Мени эшитинглар азизлар, бу дунёда ҳар бир одам худди менга ўҳшаб кароматгўй, авлиёга айланиб қолиши мумкин экан. Агарда хечкимнинг дилини оғритмаса, ҳапа қилмаса. Ҳудойим ҳам унинг дилини оғритмасакан, ҳапа қимасакан. Камина қулингиз бир умр ана шундай яшаб келяпман. Шунгами ўша куни Худойимга ишониб катта гапириб юбордим. Буни қарангки, фаришталар омин деб, гапим рост чиқиб қолди, бор гап шу, мени авлиё деб қийнаманглар, мен ўзингиз билган ўша ямоқчиман, деди.
Маъракадагилар хаёлга толиб қолдилар...

ИНСОН ДЕГАНИ?

Инсон деган унитувчи, эсидан чиқариб қўйувчи дегани деб кўп гапирамиз ва шу билан қай маънода ўзимизни ўзимиз ҳимоя қилган бўламиз. Лекин кўпроқ нимани унитиб қўямиз у нимани эсидан чиқариб қўямиз? Ҳамма гап шунда!
     Ишхонамиз юристи билан бир ишни битириб келиш учун йўлга отланганимизда:   Иложи бўлса ўзингизнинг китобингиздан бирортасини олвосангиз,    деди у. Ишимизнинг китобга алоқаси бўлмаса ҳам, йўқ демадим.
  Бу идорани яхши биламан,    деди у йўлда бора туриб,    бир оғиз “ҳа” ва “йўқ” дейиш учун ҳам икки ҳафта сарсон қилади. Китобингизга дастхат ёзиб берсангиз, зора юмшашса. Юристимизнинг ўзи китоб шайдоси, ёзувчининг тириги борки қидириб, топиб дастхат омаса, тинчимайди. Бораётган жойимиздагиларни ҳам ўзига ўҳшатди шекилли. Дарҳақиқат, бордик, бизни бир одам хушламайгина кутиб олди.
  Анов кунги масала бўйича келдик,    деди юристимиз мажбуран тиржайиб, кейин мени унга таништирди,    бу акахонимиз ёзувчилар, нашрётимизда ишлайдилар. У шундай деб менга китобни олинг дегандек имо қилди. Шеригимнинг ишчанлиги менга ҳам юқди. Дарровда сувҳалтадан китобни олиб:
  Китоб дехқончилик,    деб нашрётимизга ишора қилиб қўйдим, яна пора деб ўйламасин дедим да.
  Бу акахонимизнинг исмлари,    деб шеригим у кишининг исм шарифини айтди да,    китобга дастхатингизни қўйиб беринг, бир эслаб юрсинлар,    деди. Мен дастхат ёзиб, қўшқўллаб акахонимизга узатдим. У киши қўлимдан китобни олар экан “овора бўбсизлар да” деб қўйди ю амма, юзида ўзгариш бўлмади. Шеригим тушмагур яна бир чаққон ҳаракат билан, унинг қўлидаги китобни олди да варақлаб:
  Мана суратлари, ўзлари ёзганлар,    деди менга қараб.
Рўпарамдаги одам китобни ёзувчининг ўзидан олаётганини энди тушиниб етди ва бирдан юзига жилмайиш югурди. Ҳайрият! Юристимизнинг уддабуронлиги иш бердиёв. У қўлимни қисиб, рахмат айтди ва чиройи очилди. Буни қаранг ки Худонинг марҳамати билан ишимиз ҳам бита қолди. Акахонимизнинг хузуридан от мингандек чиқдик. Орқага қайтяпмиз у шеригим:
  Ана, кўрдингизми ака, шу китобни сеҳри бўлади да, ўзи тош метин одамларни ҳам эритворади, яна уни ёзувчининг қўлидан олсами, вох...    деди оғзи қулоғига етиб.
  Аммо лекин сизгаям қойилман, дипламатиянгиз зўракан, қилни қирқ ёраркансиз.
Иккаламизам бир биримизни кўкка кўтариб мақтардиг у, ишимизни хамирдан қил суғиргандек битириб берган Худони эсдан чиқарган эдик. Инсонмиз да...

 МЕН ТОМОН ЮРИБ КЕЛСА...

Ёз чилласи. Ҳамма ўзини соя салқинга олган. Лекин мен шу жазирамад паспорт устолига боришим керак. Олдинда чет эл сафари кутяпти. Афсуски у ер анча ичкарида, жамоат транспортлари бормайди. Йўл танобини тортай, жазира кучини кесай деб, Аллохни зикир этиб, йўлга тушдим. Тердан рўмолчам жиққа хўл бўлди. Манзилга етай деганда бир “Дамас” атайлаб менга тақаб келиб, тўхтади. Қарасам, ЖЭКимизнинг бошлиғи Зарифбой.
  Ҳа, ака? – деди у, бу жазирамада нима қилиб юрибсиз дегандек менга қараб.
Мен қўлимдаги қоғозни унга тутдим. У кўриб:
  Бунга паспорт устолимас, махалланинг мухри керак, чиқинг машинага,    деди. Жон деб чиқдим. Толиққан эдим. Машина ойнасидан ғир ғир шабада юриб, кўнглим яайради. Ғувиллаб, махалла идорасига бордик.
  Сиз ўтира туринг, мухирни ўзим урдириб чиқаман,    деди Зарифбой машинани салқинга олиб. Мени овора қилгиси келмади, барака топкур. Орқасидан “сиззи менга Ҳудо етказди” деб алқаб қолдим.
Бир зумдаёқ у орқасига қайтиб чиқди. Мухир котибада экан, у йўқ эмиш. Рухим тушди, энди шу ерда қолиб, котибани кутаман.
  Ташвишланманг,    деди Зарифбой, менга қараб,   махалланики бўлмаса бизникиям ўтовради. Бу гапдан кўнглим яна тоғдек кўтарилди. ЖЭКдан у ёғига уйимиз бир қадам да.
Ишим битиб, Зарифбойнинг хузуридан чиқар эканман ўйлай бошладим: Мен Аллоҳни зикир қилиб, қанча юрган бўлсам, қайтишда шунча йўлни осонгина босиб ўтдим, ортиқча сарсонгарчиликлардан қутилдим. Ҳудойим таолонинг: “Бандам мен тамон юриб келса, мен у тамон югуриб бораман” дегани шу бўлса керак да.

  СЎЗ ВА АМАЛ

 Электропоездда ҳардоимгидек боғҳовлига бораётган эдим. Йўл йўлакай вагонга одатдаги бозорчилар чиқди.
  Кимга миниралка...
  Морожний...
  Гўштли сомса...
  Картошкали сомса...
  Қовоқ сомса йўқми?    сўрадим мен.
  Э...э... – деди сомсачи аёл бехафсала,    қовоқ сомсани иши қийин, ҳадеганда тандирда турмайди, оқиб кетади.
  Сизга оқмайдиган йўлини айтайми,    дедим ишонч билан.
   Айтинг чи,    деди аёл хайрон бўлиб. Балки бу гапни аёл кишидан эшитганида ажабланмаган бўларди.
  Қовоқ сомсани ҳазрати Пайғамбаримиз яҳши кўрганлар деб ёпинг тандирда туради,    дедим ишонч билан.
   Турмаса чи, ҳаражатини тўлайсизми? – муғамбирона кулди аёл.
   Тўлайман,    деган сўз оғзимдан чиқиб кетди.
  Қаранг, ваъдада турасиз а,    деб аёл бу ёғини ҳам пишиқлаб қўйди.
Орадан бир ҳафта ўтиб, сомсачи аёл билан яна учрашиб қолдик.
  Бўмади, ҳаражатга тушдим, ваъда бергансиз, тўлайсиз энди    деди у.
  Гап битта, тўлайман дедимми, тўлайман,    деб чўнтагимга қўл юбордим ва хеч бир иккиланмай ҳаражат пулини санаб бердим.
  Э, сиз қизиқ одам экансизку, емаган сомсагаям пул тўлайдиларми хеч жахонда,    кулишди ёнимдагилар.
Буни қаранг ки кейинги сафар сомсачи аёл билан яна учрашиб қолдик. У оғзи қулоғида бир тоғора қовоқ сомсани олдимга қўйиб:
  Олинг, ана тўйгунингизча енг, ош бўсин? – деди.
  Ҳа, тандирда турдими? – сўрадим хайрон бўлиб.
   Берган пулизда бир гап боракан, бойвучча акамни пули деб ҳаражат қилган эдим, биттаям оқиб тушмади, ўзимам ҳайрон қолдим...
  Гап пулдамас    дедим мен,    бандам сўзида турадими, йўқми деб Ҳудо мени синаган, гап бу ёқда...
 
 МУХТАРАМ ЗОТЛАР

Улфатлар билан гапда ўтирардик. Тарқаш олдидан нахорги ош эсга тушиб қолди.
  Мени машинамда уч кишига жой бор, ола кетаман,    деди хожатбарор бродаримиз. Машиналарга бўлиндик. Аммо шу пайт ҳалиги биродаримизга қайдандир қўнғироқ бўлиб қолди. “Э э... – деди ғоятда тавозе ва синиқлик билан, у кейин,    бўпти, бўпти”, деб худди қўнғироқ қилган одам рўпарасида тургандек қўлини кўксига қўйиб жилмайди. Бизга нима бўлганини айтмаёқ, шу заҳоти қайгадир қўнғироқ қилди. Киёвига экан, унга ўзи банд бўлиб қолганини, эртага бизларни ошга олиб боришини унга тайинлади.
  Э, ҳижолат бўманг, кўчада машина кўп ку,    дедик биз бу ёқда.
  Ҳижолатлиги йўқ, бари бир киёвимам ошга боради, уйланаётган йигит улфати бўлади,    деди у бизни хотиржам қилиб. Биродаримиз кимми ошга олиб боришини айтиб ўтирмади. Биз ҳам ижикилаб, сўрамадик. Ким бўлса ҳам обрўли, мухтарам зотга ўҳшарди. Бу ёғини энди эртага ошга борганда билиб оламиз.
Ошда биродаримиз ҳадеганда кўринавермади. Олдинроқ келиб ичкари кириб кетган бўлса керак. Ошдан кейин яна қидириб қолдик. Ана у ўртада икки бирдек одамни қўлтиғидан олиб, тўйҳонадан чиқиб келарди. Эътибор қилсак биз ўйлаган мухтарам зотларнинг кўзлари кўрмасакан. Дарровда биз ҳам истиқболларига бориб, савобга шерик бўлиб, уларни дўстимизнинг машинасига ўтқазиб, кузатиб қўйдик...
 
 КЎЗНИ ОЧГАН КЎЗ ЁШЛАРИ

Эрта билан ишга келсам бир ходимимизниг хонасидан аёл кишининг йиғи авози эшитилиб қолди. У бўғилиб бўғилиб, тутилиб тутилиб йиғларди. Оббо дедим кайфиятим тушиб, ходимимиз яна ичибди да, яна уйига бормай ишхонада ётиб қолибди да. Хойнахой хотини бояқиш хавотир олиб келган, энди бу маш маша рахбарнинг қулоғига етади. Яқиндагина уни ишдан бўшатмоқчи бўлганди. Бўшаса қаёққа боради, уни ким ҳам ишга олади, бола чақасини холи нима кечади? Рахбардан унинг гунохини сўраб, ўзини ҳам ўртага олиб, яхшилаб тузлаган эдик. Охирги марта ўртага тушишимиз деб писанда ҳам қилиб қўйган эдик. Мана энди ҳаммаси тамом. Бошқа орага туша олмаймиз. Шу, ходимимиз ўзи яхши одам у ичкиликка келганда иродаси мўрт да. Диққат қилсам йиғлаб, юрак бағри эзилаётган аёл хотинимас, ўзимизнинг ходимамиз, ҳа, овозидан таниб қолдим, ажабо... У билан ораларида йиғи сиғи қиладиган нима бўлиши мумкин? Хайрон бўлдим у, аммо, хонага ботиниб кира олмадим. Ходимамизнинг куйиниб гапиришлари эътиборимни тортди:
  Сиздан битта идорада ишлайдиган касбдош, сингил ўрнида ўтиниб, ўтиниб сўрайман, ичманг, бу исқоти ичкиликдан ким барака топибдики, сиз барака топасиз, умрингизни ҳазон қиляпсиз ку. Ҳудо кўрсатмасин бир гап бўлса, азобга ким қолади хотинингиз у, бола чақангиз қолади. Болаларингиз отасиз қанчалик бўйнини қисиб, қолишини билсангиз эди? Хотинингизга хам ота, ҳам она бўлиш осонаканми?.. Рўзғор – ғор деб қўйибдилар. Бу ёққа тортсанг у ёққа етмайди, у ёққа тортсанг бу ёққа...
Юрагим эзилиб, қулоқларим чип битди. Хонамга кириб ўтириб қолдим. Ҳамкасбини деб куйиб пишаётган ходимамиз яхши билардим. Муштипаргина я эри ўлиб, бир этак бола билан қолди. Ҳам ота, ҳам она бўлиб сув келса симириб, тош келса кемириб ётибди... Бу азоблар ўзидан бошқа яна бир хонадоннинг бошига тушишини ҳохламаяпти да, у жон сарак. Қанийди унинг гаплари ходимимизнинг у қулоғидан кириб бу қулоғидан чиқиб кетмаса? Минг афсуски шундай бўлади. Биз эркаклар унга нималар демадик у? Яхшигина амал ва маошлар таклиф қилдик... ахир у шунга лойиқ, қодир одам, ичмаса бўлди. Э, машойиқлар бўлмаганга – бўлишма, деган эканлар...
 Ажабо, кутилмаганда, ходимимиз ўзгарди, ичмай қўйди. Ҳа тақа тақ тўхтади. Нима бўлганда ҳам ходимамизнинг кўз ёшлари унинг кўзларини очди, юракдан айтган сўзлари у қулоғидан кириб, бу қулоғидан чиқиб кетмади, юрагига ўрнашди, чоғи...
 
 ЯНА ОНАИЗОР ҲАҚИДА

Ўғил дардга чалинди. Жўжа бирдек хонадон боши охири йўқ ташвиш ичида қолди. Айниқса кекса онани ғам босди. Ота она борки, фарзанд доғини кўрмасам, орқамда қолса дейди. Лекин суриштиришса, дарднинг даъвоси бор, бунинг учун четга бориб амалиёт қилдириш керак экан. Ўғилнинг сахий дўстлари қарашишди. Уйдагиларнинг ичига чироқ ёнди. Онаизор сахий дўстларни йиғлаб йиғлаб дуо қилди... Бўлмаса ўғлининг зурриётидан чевара ҳам кўрган, аммо, айни пайтда у кишига чевара ҳам, ўғил ҳам бирдек эди. Ўғил йўлга чиқар экан бувиси билан бир хонада ётиб турадиган бўйсара қизига алохида тайинлади: “Телефонга хушёр бўб тур, қўнғироқ қилсам дарровда бувингга бер”.
Ўғил ўн икки кун чет элда бўлди. Ҳар куни икки уч бор уйга қўнғироқ қилиб, ахволидан ҳабардор қилиб турди. Ажабланарлиси хар сафар қўнғироқ қилганида гўшакни онаизор кўтарарди. Ҳудди хонадонда бошқа одам йўқдек. Бундан ўғил, албатта, хурсанд бўлар, қўнғироқ қилишдан мурод ҳам онаизорини хотиржам қилиш, тинчлантириш эди да. Ҳатто, амалиётдан чиқиб, хушсизлантириш дориси тарқаб тарқамаёқ, беихтиёр уйга қўнғироқ қилгани эсида. “Жоним болам” деб онаизори овоз берган эдилар. Кейин билса, ўшанда соат Тошкент вақти билан тунги иккилар экан.
Нихоят у дардлардан фориғ бўлиб, уйга қайтди. Хонадон бағри тўлди. Ташвишлар ариди. Эрта билан ўғил нонуштада одатдагидек онаизорни кута бошлади. У киши билан нонушта қилишни соғинган эди. Бироқ онаизордан дарак бўлавермади. У қизига қараб:
   Бувижонингиздан бир ҳабар олиб қўясизми, қизим,    деди.
   Бувижоним ми, бувижоним маза қилиб ухлаяптилар, дадажон, ҳа...
  Йғ е, бунақа пайтда ухламасидилар шеклли... – хавотирга тушди ўғил.
   Сиз билмайсиз да, дадажон, бувижоним, нақ ўн икки кун ухламадилар а, ўн икки кун, мана энди, маза қилиб ухлаяптилар...
 ЎЗБЕКЧИЛИК
Баъзиларга қилаётган ишингиз биддат, мусулмончиликка тўғри келмайди десангиз, ўзбекчиликда, бу ўзбекчиликда бор деб оғзингизга уради. Астағфуруллоҳ, ўзбек мусулмонмасми деб юборасан беихтиёр?!
 
 КЎПНИНГ ТАШВИШИ...

Бир дўстимизга қўнғироқ қилиб, кўпнинг ташвишидан гап очсам, “э, қўятуринг, у гапларни” деб ўз ташвишидан гапира кетди...
 ГУВОХЛАР

Охиратда одамзод бу дунёда қилган гунох ишларидан сўралади. Агарда қилмадим деб тонса, кўзлари ёлғон гапиряпти мен кўрдим, қўллари мен ушладим деб гувохлик берар экан. Камига ўша гунох иш содир қилинганда хозир бўлган тоғу тошлар, парандаю дарандалар, ўсимликлар, ҳатто, акс садогача гувохлик берар экан. Вох, биз одамлар қанчамиз у кузатувчиларимиз қанча?

 БИЛИБ БИЛМАЙ...

Баъзи бир кишилар билиб билмай Жума кунлари пешин пайтига тўй, худойи, турли туман тадбирлар тайинлаб қўйишади. Албатта Жума намозига борадиганлар у тадбирларда қатнаша олмайдилар. Аммо, тирноқ ичидан кир қидирувчиларга бахона топилади. “Булар Ҳудосиз, атайлаб издихомларини Жумага тўғрилашади” деб фисқу фасод тарқатишади. Билиб билмасликнинг ана шунақа ноқулай томонлари чатоқ.

 ЖАННАТ ТАШВИШИ

Бир одам ғалатироқ гап қилиб қолди. Унинг айтишича шу пайитгача оламдан неча миллиардлаб одам яшаб ўтибди, яна неча миллиардлаби яшаб ўтар экан, шунча одам Жаннатга сиғармикан? Албатта бу оддий, инсоний тасаввур ва тушунча эди. Мен Жаннатга саккизта дарвозадан кирилишини, унда юзта даража борлигини, ҳар бир даражанинг оралиғи осмон билан ерча эканлигини, унинг қоқ марказида Фирдавс жаннати, унинг устида эса Аллохнинг Арши мавжудлигини, Ризвон, Иллиюн деган улкан водийлари ва яна Кавсар ховузи борлигини, манбалардан ўқиган, сухбатларда эшитган эдим. Лекин қанчалик катта ва кичиклиги ҳақида анови биродарим каби тасаввурим йўқ эди. Шунинг учун умумий жавобдан нарига ўта олмадим.
Аллохнинг қудратини қарангки, шу куни кечқурун телевизорда коинот ҳақида кўрсатув бўлиб қолди. Хикоя қилинишича Қуёш сайёрамиздан миллион марта катта экан. Еримиз унинг битта тишининг кавагига индамай жой бўлиб кетаркан. Қуёш тизимидан ташқарида яна бир шундай сайёра бор эканки у қуёшдан миллион марта катта экан. Қуёш унинг тишининг кавагига индамай жой бўлиб кетаркан. Ҳозирги энг тез учар самалётларимиз ўша сайёранинг у четидан бу четига бир минг икки юз йилда учиб ўтар экан. Вох... ана махобату ана қудрат... Яна бир ажойиб тадқиқот, галактикада катта кичиклиги худди бизнинг сайёрамизга ўҳшаган тўққиз миллиарддан зиёд сайёра сузиб юраркан. Субхан Аллох, биз бўлса Жаннатга сиғамизми, йўқми деб ташвиш қилиб юрибмиз а...

 КИМНИНГ КЎЗИ ЎТКИР?

Бувини йўқлаб уч томондан уч қизалоқ набиралар келди. Уччовиям тенгқур, қақажон, бижир бижир. Уларнинг икктаси бувининг атрофида гирди капалак. Биттаси эса ўзига иш топиб олиб, хали дераза токчалари, газ плиталари, музлаткичларни артиб суртиш билан овора. Шу пайт бувижон игнага ип ўтказиб беришни набираларидан сўраб қолди.
  Мен ўтказаман, мени кўзим ўтки и р,    деди биттаси.
  Йўқ, меники сеникиданам ўткир, китобни узоқданам ўқий оламан,    деди иккинчиси.
Учинчи набира бу мусобақада иштирок этмай, ўз иши билан ўзи авора бўлаверди.
  Йўқ,    деди буви,    кулиб,    энг кўзи ўткирингиз, ана,    деб ҳаммаёқни чинни чироқ қилаётган набирасини кўрсатди...

 РОЗИ РИЗОЛИК...

Бир уй бекасини биламан, ҳар куни эрини ишга кузатаётиб, рози –ризолик сўраб қолади. Шошманг, рози ризолик деганимиз сиз ўйлаган рози ризолик эмас. Гап бундай: бекаси тушмагур рўзғордаги ипдан тортиб    игнагача, қуруқ чойдан тортиб    тузгача, ҳатто, болаларигача эрининг мулки деб билади ва бу мулк эрининг рухсатисиз нари бери бўмаслиги керак. Ҳатто ўзи туғиб катта қилган болалари бирон бир ножўя иш қилиб қўйсалар ҳам жазолашга ҳаққим йўқ деб билади. Албатта, қўни қўшнилар у бу сўраб чиқишади, болалари эса ёш, тўполончи... хуллас уй бекаси кун бўйи рўзғорда бўладиган ана шунақа икр чикирлар учун олдиндан рози ризолик сўраб олади. Эр ҳам жон деб рози бўлади... Нақадар бахтли оила...

 СУХБАТ

   Ҳаётдаги энг бахтиёр дамларингиз?
  Аллохнинг ёд этган дамларим.
   Бахтсиз дамларингиз чи?
  Аллоҳдан узулган дамларим.
   Аллохни ҳар доим ҳам ёд этиб яшаб бўладими?
  Бўлади...
  Масалан?
  Тонг билан, уйқидан уйғонибоқ... ахир бандаси уйқидан уйғонмаслиги ҳам мумкин да. Яна нон насиба, тўкин дастурхон устида. Бу нематларни Ҳудо бермаса ким ҳам бера оларди? Ишга отланасиз, Ҳудо кўрсатмасин касал бўлиб, тўшакка михланиб қолсангиз нима бўлади? Кўчада кетяпсиз, чиройли ховли ёки бинога кўзингиз тушади. Аллох гўзалдир, гўзалликни яхши кўради, бу ердагилар Аллоҳни таниган одамлар экан дейсиз. Ёз ўртаси дарахтдан бир дона барг узилиб, оёқ остига тушди. Қранг, шунча барг турганда, унинг умри тугабди да, Аллохдан беамр, ҳатто, оёққа тикон кирмайди. Бир одам салом берди. Салом Аллохнинг исми, умридан барака топсин, дейсиз. Автобусга чиқасиз. Уни деярли темирдан ясашган. Темир қачон пайдо бўлган? Довуд алайхиссалом даврларида. Аллох у кишига тошларни олов ёқиб эрит деб буйруқ берган. Тошлар эриб, сув бўлиб оқа бошлаган. Довуд алайхиссалом ундан рўзғор учун турли туман ашёларни ясаб ташлайверганлар. Пайғамбарлар орасида қўли куймайдиган ягона пайғамбар шу киши бўлган. Нихоят, Бисмилло айтиб, ишхонга кирасиз. Ишхона пирхона. Унинг ўз фаришталари бор. Уларга “ассалому алайкум эй Аллохтимнинг солих фаришталари” деб салом бермоқ керак. Шунда кўчадан илашиб келган фалокатлар остонадан ташқарида қолиб кетади. Ишингиз унади балойи офат, шикастлардан Аллоҳнинг ўзи асрайди. Хулқимни ҳазрати Пайғамбаримизнинг хулқидан қилгин, у кишининг хулқи Қуръон хулқи эди деб иш бошлайсиз. Ана шунақа...

 АШҚОЛ ДАШҚОЛ

Дам олиш куни эди, дарвоза қўнғироғи жиринглаб қолди.
  Қарачи,    деди ота ўғлига,    ким экан?
  Тунов кунги ашқол дашқолчи уста кебти,    деди ўғли уйга қайтиб кириб.
  Оббо... – пешонаси тиришди отанинг. Қаерданам ўша куни ашқол дашқолдан гап очдим а, бир чеккада ётувди ош нон сўрамай. Ёғочлари асл экан, қопламасини ўзгартирсак янгиданам зўр бўлади, сотворсангизам фалон пул, деб уста уни қиздирди. Мана энди дарровда пул сўраб келган бўлса керак. Булар учун қалмоққа илинтирвогунча да. Бўлмаса айтдия, пулига шоширмайсиз, деб...
Уста кўзига анча ғариб, касалманд кўринди. Ранг кўр – хол сўр... Ҳойнахой дори дармонга пул сўраса керак.
  Қани, уйга...    деб йўлигагина мулозамат қилди у. Устаси тушмагур зўрға турган эканми, ройишлик бериб ичкари юра қолди. Бир пиёла чойдан кейин уста сув халтасини титкилаб, турли туман лахтакларни олиб, унинг олдига қўйди.
  Қопламасига қай бирини танлайдилар, бари асл, тоза моллар, рангига келишсак бўлди? – деди уста. Нимагадир унинг бармоқлари асабий титирарди. Оғзидан сўзи тушиб кетай дерди.
  Эй, устаси тушмагур ей, айтовдим ку сизга сал шошилманг деб, хозир мановуниси десам дарровда пулидан келасиз, менда бўлса ҳозир ўша пул йўқ. Қаерданам оғзимдан чиқиб кетди я ўша ашқол дашқоллар? Ўзингиз тузикмисиз, ишқилиб мазангизам йўққа ўҳшайди ку? Локин дори –дармонга бўлса иложини қиламан ?
Уста унга ғалати қаради да, яна сув ҳалтасини титкилиб, унинг олдига бир даста пул қўйди. Пулки, нақ кўкидан...
У ҳеч нарсага тушунмай, қотиб қолди. Дарровда рахматлик отасини эслади. Онаси отасидан олдинроқ ўтган, отаси кейинчалик, инсулт бўлиб, тилдан қолган эди. Падари сўнгги нафасларида кўзи билан бир устолга ишора қилгани ёдида, у бўлса устолни олиб ёнимга ўтир деяптилар деб шундай қилган, музлаб бораётган оёқ қўлларини шувало уқалай бошлаган, ота эса салдаёқ жон таслим қилган эди...
  Бу пуллар устолдан чиқдими? – сўради ўпкаси тўлиб.
  Билармидингиз? – хайрон бўлди уста. Нимагадир энди унинг юзига қон югурган, кўзлари чақнар, бояги холсизликдан ном нишон қолмаган эди. –Билсангиз нимага олиб қолмадингиз, ҳа устолдан чиқди. Қаранг, ҳазилакам пулми, бу?
  Гап бундай,    деди у ҳўрсиниб,    бу бойликдан ҳабарим йўқ эди, ҳозиргина тахмин қилиб, билиб олдим, майли гап ундамас, сизга минг раҳмат, ҳалол одам экансиз, энди сиз кўнглингиз тўлганича бу пулдан олинг, қолгани меники. Уста кутилмаганда кулиб юборди да:
  Э, қўйинг е, ўлган илоннинг бошини қўзғаманг,    деди.
  Тушунмадим, бу нима деганингиз?
  Э, қадирдон, менга бу оғир юкни кўтариб юришни ўзи бўбтими, шайтон васваса қилиб у деди, нафсим чукиллаб бу деди, э ҳа а... икки ўт ўртасида касаллар бўб қолдим ку, охири шайтоннинг жиғини эзиб, нафсимни ўлдириб, сизга рўпара бўб турган жойим. Мана, омонатни топширдиму, устимдан тоғ қулагандек бўлди. Сиз бўлса яна “душман”ларимнинг тегирмонига сув қуймоқчи бўляпсиз. Уста шундай деб кетиш учун ўрнидан қўзғолди...

 КЎНГИЛДАН ЎТГАНИ ҲАМ...

 Уйга пул қолдирай деб чўнтакни кавласам, охирги чиққан янги купер йўқ. Ўзиям битта эди.
  Эхтиёт бўлинг, менам автобусда қарамай янглишиб берворибман,    деди кампирим.
Кеча уйга автобусда кечроқ қайтувдим. Хойнахой чипта сотувчи ҳам илғамай қилган бўлса керак да. Майли нима бўлганда ҳам мен ўша пулга мингдан минг розиман, деб кўнглимдан чиқариб ташладим. Шу пайт қўл телефоним чақириб қолди. Кампирим экан.
  Ҳа, нима гап?
   Пулингиз топилди, дазмол қилганда тушиб қоганакан.
  Ўша пул ўзларига бўлақолсин,    дедим кулиб. Кўнгилдан чиққани, қўлдан кетгани да, нима дедингиз?

 ТУЗОҚ

Мухтбархон ишга борарди. Ногохон кўзи йўл устида ётган бир боғлам пулга тушди. Расимидан билди, каттагина пул. Аммо олишни ҳам, олмасликни ҳам билмай, довдираб, туриб қолди. Шу пайт рўпарадан бир одам келди да шартта пулни олиб, шошганича кўп қаватли уйларнинг йўлагига кириб кетди. “Вох,    деди у ўзига ўзи,    бир зумда шунча пуллик бўб қолди я, ўшшайиб турмай, олақолмайманми я?” Унинг ҳайронлиги тарқамай, башанг кийинган бир йигит шошиб келди да:
  Опажон, қаранг сўмкамни автобусда кесишган экан, бир пачка пул бориди тушиб қопти, мабода топган бўлсангиз, суюнчисини бераман,    деди шошиб.
  Кўрдим,    деди Мухтабар,    олган киши хозиргина хов анови йўлакка кириб кетди, уни ўша ердан топасиз.
   Мен билан юролмайсизми, уни танийсиз ку, ахир?
  Йўқ ишдан кеч қоляпман, паст бўйли, қора курткали, мўйлабли одам, боровринг...
  Кечирасиз, унда сиззиям шундоқ кўрвосам, хотиржам бўлардим да. У шундай деб Мухтабарнинг плашчи устидан шошибгина чўнтакларини пайпаслаб кўрди.    Узр сумкангизни ҳам очсангиз, айибга буюрмайсиз да, энди...
  Мени ким деб ўйлаяпсиз опоси,    жахли чиқди Мухтабарнинг,    мана кўрсангиз кўрақолинг...
 Йигит сумкани наридан бери титган бўлди да, минг бора узр айтиб, Муҳтабар кўрсатган бинонинг йўлагига қараб, чопа кетди.
Мухтабар ишга келиб, бўлган воқеани дугоналарига кулиб кулиб айтиб, берди.
  Э, олдингиздагини олдириб ўтирибсиз а, ҳеч бўлмаса яримини чўз, сендан олдин мен кўрдим демайсизми, ўша олган одамга?
  Ҳа я, бизларни бир мехмон қилардингиз, кўчадан топилгани кўчага кетарди... – кулишди дугоналари. Шу пайт кимнингдир қўл телефони жиринглаб, гап узилди. Ҳамма ўз ишига шўмғиди. Мухтабар қизидан телефон кутарди. У мактабга боргач, хавотир олманг деб қўнғироқ қилиб қўйгучи эди. Индамаётганига ҳавотир олди. Ўзи қўғироқ қилмоқчи бўлиб плашчи чўнтагини кавлади. Телефони йўқ. Миясига қон ургандек бўлди. Шошиб сумкасини қавлаштирди. Баттар хуши бошидан учди. Пуллари ҳам йўқ. Шундагина у йўлдаги воқеа тузоқ эканини тушиниб етди...

 ЭСЕМЕС

 Кутилмаганда унинг бел оғриғи тутиб қолди. Оҳ вох қилиб осмонга қараб ётган эди, қўл телефонига эсемес келди. “Салом, эй менинг дардкаш, қадирдон дўстим, шу десанг, уйда беланги бўлиб ётган эдим. Кеча оёққа туриб кетдим. Билсам, сен мени роса ғийбат қилиб, пўстагимни қоққан, гунохларимни олган экансан. Тез тез шунақа мехрибончилик қилиб тур. Ишқилиб, ўзингни белинг қанақа, белангилигим сенга ўтиб қолмадими?”

 МИНГ БИТТА САВОБ

Кечаси билан хўл қор ёғиб, баъзи дарахтлар шохи синиб тушди. Ишга келаётиб, серқатнов йўлкада ҳам каттагина шох ётганини кўрдим. Йўловчилар шошиб пишиб уни айланиб ўтишарди. Мен бўлсам эринмай, ҳафсала билан шохни нари бери сура бошладим.
  Қўёвринг, отахон,    деди кимдир, менга ачинган бўлиб,    ҳозир фаррош келиб олади...
Вой мехрибонгина болам а дедим ичимда, фаррош битта бўлса, йўловчилар мингта, шу ишим билан минг битта савобга эга бўлиб турибман ку!...

 ЯНА НИЯТ ҲАҚИДА

Икки хонадондан икки она бозорга отланаркан фарзандларидан сўради:
  Сизларга нима обкелай, асалтойлар?
   Китоб!
  Ҳўп,    деди биринчиси хурсанд бўлиб,    энг олдин сизларга китоб оламан, кейин бозор қиламан. Иккинчи она ҳам болаларидан сўраган эди улар ҳам китоб обкелинг дейишди.
  Олдин бозор қиламан, пулим қолса китоб оламан,    деди, буниси.
Биринчи она ўзи айтганидек олдин китоб дўконига кирди. Болаларининг ёшини айтиб, дўкончидан китоб сўради. Сотувчи жон деб бир нечта китобни онага тақдим этди. Шу пайт орага бир одам орага суқилиб, ҳаридорга жилмайди.
  Китобни дастхат билан оладиган бўлдингиз, мана бунисини мен ёзганман,    деди у
  Вой, қандоқ яҳши, нийятим холис экан, болаларим қанчалар ҳурсанд бўлишини билсангиз эди.
Иккинчи аёл ўзи айтгандек олдин бозор қилди, аммо китобга сариқ чақа ҳам орттира олмади...

 ЎРИНЛИ ЖАВОБ

Улар тасоддифан қабристон дарвозаси олдида учрашиб қолдилар.
  Ҳа, тинчликми?
   Зиёратга...
   Зарур ишим бориди, қайтасизми?
  Ҳудо ҳохласа...
Савол ўринсиз у, жавоб ўринли бўлди...

 ИСМ ҲАМ ҲУСН

Бир болакай дарвозани қия очиб, ўртоғини чақирарди:
  Нажо о д, Нажо о д...
Ичкаридан “Нажот йўқ” деган жавоб бўлди... Эшитиб, этим жунжикиб кетди. Воҳ, қудратингдан, “нажод йўқ” деган сўз қулоққа қанчалар хуник эшитиларкан а. Ахир нажод Аллохдан ку. Унинг фазли карамидан ку. Фарзандларимизга Умид, Мадад, Зиё ва ҳоказо исмлар қўямиз. “Мадад йўқ”, “умид йўқ”, “зиё йўқ” деб кўринг чи? Юрак увишиб, не бир хаёлларга толасиз, исим ҳам бир хусн деганлари шу бўлса керак да.

 КЎПНИНГ ҲАҚҚИ

 Салом алик қилиб юрадиган танишларимдан бири қўнғироқ қилиб:
   Нафаси ўткирроқ домла топиб берсангиз,    деб қолди.
  Тинчликми, ким оғриди?
  Ҳечким оғригани йўқ, ҳаммамиз соппа соғмиз, янги қурган уй жойимизда бесаронжамлик бор. Базилар жойдан дейишяпти.
   Нималар бўляпти, айта оласизми?
   Бир нималар тарақлаб кетади, эшик, деразалар ўзидан ўзи очилиб, қулоққа ғалати овозлар эшитилади... Ис писам чиқарвордик. Ҳуллас, янги уйга кўчиб ўтдиг у, тинчлигимиз йўқолди. Шунга, ховли, уй жойларга бир дам солдириб юборсаммикан, дегандим.
Ҳўп дедиму, ўйланиб қолдим... Аллохнинг каломи бандаларига туширилган, уй жойларга дам солишларини эшитмагандим. Тўғри, жинлар олами бор нарса. Бу, аниқ, ўшаларнинг иши. Лекин жинларнинг жумбушга келишига кўпроқ одамларнинг ўзлари сабабчи бўладилар. Жинлар ҳам Аллохнинг амрисиз бировга зарар етказа олмайди. Шунинг учун бу бесаранжомликнинг сабабни ўзимча уй эгасидан қидира бошладим... Сал нафси ёмонроқ одам эди, даромадлироқ ишга ўтди ю ими жимида қасирмонанд уй жой қуриб олди. Маош билан бунақа уй жой қуриб бўлмаслигини атрофдагилар сезмадимас, сезди. Лекин на илож, юз амри ширин... Аммо, кутилмаганда мана бундай муаммо чиқиб турибди? Кўпнинг ҳақи юқмайди, тешиб чиқади деганлари шу бўлса керак да. Нима қилсам экан? Роса бошим қотди. Дами ўткир домлани қидиришдан бошқа иложим қолмади. Қани, натижа нима билан тугаркин? Балки яхши бўб кетар. Минг афсуски ундай бўлмади, баттар бўлди. Энди ўша шарпалар аламбало тусларга кириб кўрина бошлабди, ҳатто, битта боласи шайтонлаб ҳам қопти. Ота онасиникига обориб қўйибди. Хотини юракўйноқ бўлиб қопти. Охири, кўзимни чирт юмиб, у билан учрашдим, аччиқ бўлса ҳам ҳақиқатни айтдим:
  Жойни қуришда қаердан қандай кирим бўлган бўлса, (ўғирлик дея олмадим) барини жойига қайтаринг, бўлмаса бу жойда яшолмайсиз, қадирдон.
  Нима, битта менми?    дея норози бўлди у. Тушундим бошқалар чи, бошқалар яшаб юрибдику, демоқчи.
  Бошқаларни қўйинг, уларнинг рахнамоси шайтон, қайтага сиз хурсанд бўлинг...
  Вох, нимасига хурсанд бўлай?    гапимни бўлди у.
   Шунисига ки, сизни Ҳудога ёқиб қолган жойингиз бор экан, ҳаромга қурилган янги ховлида яшаткиси келмаяпти,    дедим.
У минг бир хаёллар гирдобида қолди. Сотай деса биров олмайди, миш миш тарқаб бўлган. Яшай деса яшайолмайди, бузай деса кўз қиймайди...

 ТУМОР

Неварам машинасига осиб қўйгани тумор сотиб олибди. Кўрсатди. Бирам чиройли, Устини бежаб, санъат асари қиворишибди, ўзиям. Махлиё бўб қолганимни кўрган неварам:
  Дода ичидагисиям (ояти карима демоқчи) зўр бўлса керак а? – деб қолди.
  Дарвоқе, машинага осиб юргандан, ичидаги оятни ёд олвоганинг минг марта яхши эмасми, болам? – дедим уни қизиқтириб.
  Менам шуни сотувчидан сўровдим, у нима ёзилганини билмасакан, дода...
  Шунақами, буни йўли осон, хозир туморни очамизда, биламиз, қўямиз, розимисан? У розилигини билдириб, бош ирғади. Эхтиёткорлик билан туморни оча бошладик. Мақсад ояти каримага путир етказмаслик... Ана ҳалос... очдик у бобо ва набира бир биримизга тикилганча қотиб қолдик. Бирдан мени кулги тутди, ёнимга неварам ҳам қўшилди... Яхшиям очганимиз, ичидан елимлаб қотирилган тангадек қипиқ чиқса бўладими?! Вох, устаси фаранг фирибгарлар е, вох, уни сотиб олувчи содда одамларей...

 БОЗОРДА

  Алдаётганим йўқ, биродар, аҳир мен намоз ўқийман а, молим асл мол, оловринг пулингиз ўзингиз билан кетади!
  Шундоғми, унда айтингчи бир кунда неча маҳал номоз бор?
  Э, бошши қотирманг, мен маҳалланинг имомимасман.

 ОВҚАТ СОВИМАСИН...

Зиёфатда ўтирардик. Овқат устига овқат киравериб, ҳаммамиз тикка бўб қолдик. Шу пайт бир киши тўрида ўтирган ёши улуғроқ отахондан савол сўраб қолди. Ўтирганлар ҳайрият, овқатдан ҳам бош кўтарар эканмиз дегандек енгил тортди.
  Балли яшанг,    деди ёши улуғ одам ҳам хурсанд бўлиб,    саволингизга бажонидил жавоб бераман, хозир бу кўпларни қизиқтираётган масала,    деб эндигина гап бошлаган эди, яна қайдандир таом келиб қолди да дастурхончи қисталанг қилди:
  Тақсирим, овқат совимасин а...

 ЧИЛЛА

Ўлик чиққан хонадоннинг келини туғуруқхонада эди, кўзи ёриди.
  Ох, деди,    кўнгил сўраб кирган махалла аёллардан бири, ҳаммани ўзига қаратиб,   чатоқ бўбти ку иккита чилла бир бўб қопти?..
  Бу ёмонми? – сўради шундоғам эзилиб ўтирган уй бекаси.
  Мархум ҳам чиллалик, чақалоқ ҳам чиллалик икковини қўшиб бўмайди да, айланай...
  Вой қудалари бор ку, чилласи чиққунча чақалоқни қараб беради да,    орага қўшилди бошқаси.
  Қудаси бўлмасачи? – гапни шартта кесди отин ойи.
  Борда, борлиги учун айтяпман...
  Ҳўп, бўмасачи, бўмаганлар нима қилади деяпман, айланай?    деб ўтирганларга кўз ташлади отин ойи,    бировларнинг қудаси минг чақирим нарида бўлса, янги бўшанган келин боласини кўлтиқлаб ўша ёққа жўнайдими? Бировларнинг қудаси йўқ, улар нима қилади?
  Ҳа я, рост айтасиз, отин ойи,    ҳар томондан чувиллашди хотинлар.
  Билмасанглар билиб олинглар, айланайлар, шариатимизда бунақа ирим сиримлар йўқ, чақалоқ туғриқхонадан чиқибоқ тўғри ўз уйига келаверади,    деб бу жумбоққа нуқта қўйди отин ойи. Ҳалидан бери ғам устига ғам босиб ўтирган уй бекаси енгил тин олди...

 ФАРЗ ВА СУННАТ

Бу хикоямиз ҳам юқоридагига ўхшаб кетади. Аёл қуда томонда ўлим бўлиб қолди. Шу аснода узатилган қизи ўғил фарзандлик бўлганини эшитиб қолишди. Кўзларида ёш билан қувонишди. Илк набиралари эди да. Бу Ҳудойимнинг иши, бугун ҳафа қилса, эртасига хурсанд қилади. Қудалар азани ҳам унитиб, қудасини қутлагани, дунёга келган набирани бағрига босгани ошиқишди. Бироқ у ёқдан қўнғироқ бўлиб қолди. Азалик уйдан чиллалик уйга келиш мумкин эмасмиш. Чақалоқнинг қирқи чиқиши керакмиш...
Йўлга отланган қудаларнинг юраги бирдан музлади, набирани кўриш бағрига босишдек интиқлик, иштибох сўнди. Баттар ғам андух ичида қолдилар...
Бу кўнгилсиз воқеа ёдимга бир ривоятни туширди: Рамазон кунлари катта бир жоме масжидида тарабих намози вақтида жанжал чиқди. Намозхонларнинг бир гурухи тарабехни саккиз ракт ўқиймиз деса, иккинчи гурухи йигирма ракат ўқиймиз деди. Ҳар иккала гурух ҳам Пайғамбаримиз соллоллохи алайхиссаломнинг суннатларини рўкач қилишди. Тарфкашлик шу даражага етдики, томонлар бир бирига қилич кўтаришгача боришди. Шунда ёши улуғ бир одам уларни тўхтатиб қолади. Қўшни шаҳарда номдор бир олим бор эди. Хар икки томондан вакил танлаб, ундан сўрашни ва у зрт нима деса шунга амал қилишни таклиф қилди. Таклиф маъқул тушди. Вакиллар бордилар. У зот икки тарафни эшитиб улардан сўради:
  Мени айтганимга, сўзсиз, амал қиласизми?
  Амал қиламиз, ҳазрат...
  Унда тарабих намозини ўқиманглар.
Вох... келганлар хайрону лол бўлиб қолдилар. Ахир, Рамазон ойида тарабех намозини ўқимаслик мумкинми? Улуғ зот уларга деди:
   Дўстлик ва қон қариндошлик, биродарлик буларнинг бари яратган Эгамнинг фарзи, кимки фарзни тарк этса гунохкор бўлади, таравех намози бўлса суннат амали, суннатга амал қилган ҳазрати Пайғамбаримизнинг шафоатларига эришадилар, амал қилмаган гунохкор бўлмайди, фақат, шафоатдан бенасиб қолади. Сизлар бўлса ибодатда тафриққага бориб, бир бирингиз билан душманлашиб, Аллохнинг фарзини суннатга қурбон қилмоқчи бўлибсизлар...
Қиссадан хисса – бу қандай чилла сақлаш бўлдики у одамларни бир биридан узоқлаштирса, орадан мехр ва оқибатни кўтарса, шундай қилинглар деган хукм на Аллохнинг китобида, на Пайғамбаримиз алайхиссаломнинг суннатларида келган? Шунчалар ҳам гумрох бўламизми?!
 
  ЭШИТГАНЛАРИМ

Бировга чуқур қазимоқчи бўлсанг    ўз бўйинга ўлчаб қази, чунки ўша чуқурга, ўзинг тушасан.

Болангизга кам кам беринг    бир камига яратади,
Кўп берманг    юзингизни ерга қаратади.

Кекса одамга учта нарса керак: юмшоқ сўз, юмшоқ таом ва юмшоқ жой!

Иккита кўзга дўзоҳ ўти тегмайди деб хадисда ўқидим: бири Аллохдан қўрқиб йиғлаган кўзга, иккинчи Аллохнинг йўлида қўриқчилик қилган кўзга. Эй, омонатга хиёнат қилмай. қоровуллик қилиб, рўзғор тебратаётган қадрдонлар, сизларга ҳавас билан Жаннат маволари муборак бўлсин дегим келади!

 КУЗАТГАНЛАРИМ

Азим Пойтахтимизнинг шундоққина биқинидаги Ҳалқобод қишлоғида жанозада қатнашдик. Майитни қабристонга олиб богач товуткашлар иккига бўлиндилар. Майитнинг яқинлари ичкарига қараб юрдилар, қолганлар эса дарвоза ёнидаги чиройли шийпонга бурилди. Аслида бу ерни шийпон деб бўлмасиди. Камида минг кишидан зиёд одам сиғадиган, чиройли ўриндиқлар қўйилган бир маданий жой эди. Шифти ва атрофи аква ромлари билан безатилган. Домла ўтирганларнинг эътиборини тортиб, инсоф ва диёнат, мехр ва оқибат ҳақида маруза қилди. Бу ўртада қабристонга кириб кетганлар ишни битириб, даврага қўшилдилар. Шундан кейин домла Қуръон ўқиб майитнинг ҳақига дуо қилди. Издихом тарқади. Бу холатнинг маъқуллиги тумонат одам қабрларни оёқости қилмади, қабристон одоби сақланди, ичкарига саноқли одамларгина кирди. Ҳар холда оммалаштирса бўладиган қадрият экан.

Азизларим дангасалик қилиб, ибодатимиздан баракани кўтарсак, чўнтакдан ҳам рўзғордан ҳам барака кўтарилар экан, чунки бойлик ва ризқу рўз ибодатнинг мукофотидир.

 Она Ер ташналигини ёмғир томчилари билан қондиради. Бизчи, ташна бўлсак сув тўла пақирни бошимизга кўтарамиз... Ажаба, зуваламиз она ер бағридан ку нимага онамизга ўҳшамаймиз?

Булут осмоннинг кўрпаси. Уни шунчалар увадасини чиқариб, ташладик ки, шимолга тортсак, жануб ўт ичида қоляпти, жанубга тортсак шимолдаги музлар эриб, дунёни сув босяпти. Вох...

Тирноқ ола туриб, шундоқ қаттиқ бир нарса гўшт орасидан ўсиб чиқадия деб ҳайратга тушдим у, беихтиёр юмшоқ ер бағридан ўсиб чиққан баланд тоғлар кўз олдимга келди, нақадар ўҳшашлик?!

 ХИДОЯТ ЙЎЛИ

Маҳаллада уч тўртта безори бир бўлиб, қимор, ичкиликбозлик, муштимзўрлик ва хоказалар билан машғул эдилар... Уларга оқсоқолларнинг насиҳатлари ҳам кор қилмай қўйди. Маҳаллада ёши улуғ, дуоси қабул бўладиган бир отахон бор эдилар. Безорилардан безор бўлганлар у кишининг хузурига келишди да:
  Жон тақсирим, уларни бир дуоибад қилиинг, Ҳудо жазоларини бериб, орамиздан кўтарсин,    дейишди.
  Шундайми?   деди отахон астойдил бўлиб.
  Ҳа, шундай, шундай...
   Унда қўлингларни очинглар.
Барчалари жон деб, қўл очдилар.
  Омин, эй бор Ҳудоё, бизларни ўша адашган бандаларинг билан бирга Жаннатинга кирит, омин Аллоху акбар...
  Э... бўмади тахсирим, бўмади, дўзахилар билан Жаннатга кириб бўларканми?    норози бўлди келганлар.
 Бўлиб ўтган бу воқеа безориларнинг қулоғига етиб, қарияга мухаббатлари ортди ва зиёратига келиб, тавба қилишди...
 
 КИРАКАШ

Келинг, бу яхши одамни киракаш бўлмаса ҳам киракаш дея қоламиз. У шахар чекксида яшайдиган қудасиникига набира муборакка келиб уйига, қайтаётган эди. Қиш чилласи, хаво совуқ. Йўл чеккасида қунишиб турган бир эркак билан аёлга кўзи тушди. Аёлнинг қўлида йўргакли бола. Кўча яхмалак, кракашлар сийрак. Йўлим бўлса олиб кетақолай, совуққа қотиб туришмасин деб машинасини тўхтатди.
  Қаёққа борасизлар?
  Ўрикзорга.
Нияти холис, йўли экан.
  Ўтиринглар...
Эркак олдинга, аёл боласи билан орқага ўтирди. Ёш оила экан, нимагадир икковиниям қовоғидан қор ёғарди. Хойнахой уришиб қолишган, бўлмаса эркак ҳам аёлининг ёнига ўтирарди. Эътибор қилса аёл кўзёши қиляпти. Агарда у чиндан киракаш бўлганда индамай кетаверган бўларди. Чиққан ҳар бир йўловчи билан дардлашовирса тонг отадими? Шунгами у бефарқ бўла олмади. Аёл келини, йигит ўғли қатори эди. Сўраганни айби йўқ, балки ёрдами тегиб қолар.
  Бу дейман, келин куёв аразлашиб қолдингларми дейман а?
   Опам бўладилар,    деди йигит холатни ўнглаб.
  Эй, узр ўғлим, узр, опангиз нимага хапалар, унда?
Йигит шундай бир дардкаш инсон йўлиққанидан хурсанд бўлиб, кўнглини ёрақолди. Опа ука она қўлида етимлик билан ўсган экан. Онаси новвойчилик қилиб уларни катта кипти. Қизини узатиб, энди ўғлимни уйлайман деб турганда, қўшни қозоғистондан бир одам келиб тандир нони билан бизнес қилмоқчилигини у ёқда бу ердагидек хуштаъм нонлар ёпиша олмаслигини айтибди. Шароитни яхшилаб, хужжатларни қонуний бўлишига ваъда берибди. Она уй жойини ижарага топшириб, ўғли билан ўша ёққа жўнабди. Бир йилдан бери бир яҳши новвойчилик қилишаркан. Шундай кунларнинг бирида опасидан эсемес бориб қопти. “Мошина олмоқчимиз, озроқ пул керак”. Укаси ўша пулни олиб шу бугун эрта билан кепти. Поччаси ишга кетган, уйда қуда хола бор эканлар. Йигит опаси сўраган пулни дастурхонга қўйибди. Шундан кейин маш маша бошланибди. Қудахола келинини ўзбошимчаликда, бефаросатликда айиблабди. Ўғли ҳеч қачон қайнонаси билан қайин укасининг топган пулига машина олиб минмаслигини, мабода минадиган бўлса уни оқ кўк қиворишини айтибди ва келинини уйдан жахл устида, ҳайдаб солибди. Ҳа, кўзига чақалоқ набираси ҳам кўринмапти.
  Энди йўл бўлсин, қаёққа?   деб машинасини четга олди у.
  Поччамни олдига, у киши дўконда ишлайдилар.
   Келин, пулни эрингиз сўратганмиди?
  Йўқ, сўратмаганидилар...
  Ана холос, кинодагига ўхшаб ўзингизча “сурпириз” қимоқчи бўбсизда, а?
  ...
  Агарда эрингиз шу қайинонангизни ўғли бўлса, хозир боришингиз билан, худди, талоқ қиворади я, мени қайнонам, укам олдида нима деган одам қилдинг деб. Аввало, бунақа ишлар бамаслаҳат қилинади, қизим. Қайинонангизни дарғазаб бўлганича бор. Ростданам кам ўйлик қилибсиз. Онангиз бечора қудам билан куёвим сўратгандир да, қизим тинч ўтирақолсин деб пул жўнатган. Яҳшиси эрингизнинг олдига борманг, ёпиғлик қозон ёпиғлигича қолсин. Хозир уйингизга қайтариб олиб бораман, қайин онангизнинг оёғига йиқилинг, кечирим сўранг, ялининг, ёлборинг. Нима қилиб бўлса ҳам ийитинг, гўдагингиз бор экан, кечиради. Аммо, локин қайнонангиз иймонли, эътиқодли, ғурури тилло аёл экан. Шундай қилинг ки бу маш маша қайинона келиннинг ўртасида қолиб кетсин, эрингизга етиб бормасин, қизим?

 ИЛОЖИМ ЙЎҚ...

Машина олганимни эшитиб бир танишим сўраб қолди:
  Номери қанақа бўлди? Айтдим.
  Э, зўридан омабсиз да, сизга беришарди?
  Айтишди, иложим йўқлигини айтдим.
  Ана холос, пул сўрашдими, сиздан а?
  Йғ а...
  Унда нима омадингиз?..
  Юзим билан дўзўҳга тушишни ҳохламадим да.
  Олинг а... номерни дўзохга нима алоқаси боракан?
  Бир куни ҳазрати пайғамбаримиз Мадинада мехмондорчиликда ўтирардилар. Таомнинг олдини чиройли қилиб, у кишига киритишди. Пайғамбаримиз рад этиб, пастда ўнг қўлда ўтирган одамдан бошлашни айтдилар. Алохида сийловни ҳохламадилар. Шу воқеадан кейин таом ҳамма жойда қуюқ суюғи бирдек қилиб ўнгдан тортиладиган бўлди. Алохида сийлашга чек қўйилди. Пайғамбаримизнинг суннатлари яхши бир одатга айланди. Мехмондорчиликка ҳам тенглик, адолат кириб келди. Шу хадисни билиб туриб, қандай қилиб номернинг зўрини олишим мумкин. Ҳадисда илмига амал қилмаганлар юзи билан дўзохга отилсин дейилган,    дедим ва айни пайтда танишимга бу гапни етказганимдан хурсанд бўлиб кетдим.

 ИЙМОН ВА ЛАБИЗ

Интернет бозори орқали бир буюм сотилди. Ҳаридор эртасига келиб олиб кетадиган бўлди. Орадан сал ўтмай буюм эгасига яна қўнғироқ бўлиб қолди. У нарса сотилганини, ҳали интернет тармоғидан ўчиришга улгурмаганини айтди. Янги ҳаридор қанчага сотилгани билан қизиқиб қолди. Бу одам ҳам яшириб ўтирмади, айтақолди.
  Савдони бузинг мен бир ярим баравар ҳақ тўлайман, ўша нарсани кўпдан қидириб юргандим,    деди янги ҳаридор.
  Узр, савдони бузолмайман, лабиз қилиб қўйганман.
  Ҳўп денг, икки баравар ҳақ тўлайман,    яна қизиқтирди у...
  Йўқ, дедим ку,    деб у телефонни ўчирди.
Эртасига ҳаридор келди.
  Мабода савдони бузинг, икки баравар ҳақ тўлайман деганлар чиқмадими,    сўради у кулиб.
  Буни сиз қаттан билдингиз?
  Ўша мен эдим, овозимни танимадингиз, бир синаб кўрай чи, дедим да.
  А?...
 
 МУКОФОТ

Қария дўкон олдида йиғлаб турган болакайнинг олдидан чиқиб қолди.
  Ҳа, нима бўлди, болам, ким ҳафа қилди, сени?
Боланинг кўзи теппасида турган нотаниш отахонга тушди ю йиғидан тўхтаб, шошганича, ширингина қилиб:
  Ачаломалайкум,    деди ю йиғини яна келган жойидан бошлаб юборди. Унинг шундай бир ахволда ҳам саломни канда қилмагани қарияга ёқиб тушди ва уни ҳафа қилганни ён атрофдан қидириб қолди. Шу пайт дўкончи қўлида ширин бодроқ билан чиқиб:
   Ма, лўлилик қима, бунақа, ойингга айт, пулини обчиқиб берсин,    деди...
Бола аразлаб, тескари қаради, бодроқни олмади. Маълум бўлишича болакай ўйнаб дўконга кирган у ширин бодроққа кўзи тушиб, унга қўл чўзган. Бундай нарсалар пулга сотилишини билмаган да. Табиий, дўкончи уни уришиб, тарбиялаб қўймоқчи бўлган. Қария масалага тушингач, дўкончидан ширин бодроқни сотиб олди да болага юзланди:
  Ма болам, сен жудаям одобли бола экансан, йиғлаб турибам саломни канда қилмадинг, олақол, бу ўшанинг мукофоти,    деди да болакайни бағрига босиб, пешонасидан ўпиб қўйди.

 ЯНА ШУКР ҲАҚИДА

 Дастурхонга қўядиган ҳеч вақом йўқ деган замонда эмас, дастурхонга қўйилмаган нима қолди деган мўл кўлчилик замонида яшаяпмиз, шукр қилайлик, азизлар.

 ҒЎДДАЙГАН...

Улуғ ёзувчи Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек бировдан қаттиқ ҳафа бўлсалар “ҳе, ғўддайган” деб қўяр эканлар. Ёсин сурасидаги 8 оят таржимасини ўқиб туриб, беихтиёр ул мухтарам зотни эсладим. Аллох айтади: “Биз уларнинг (мушрикларнинг) бўйинларига шундай кишанларни солиб қўйдикки, улар то иякларига қадардир, шунинг учун ғўддайиб қолгандирлар”. Ана энди сўз санаткорининг “ғўддайган” калимасини қаердан олгани ва бу сўзнинг заминида қанчалар маън ю мазмун борлигини ўзингиз тасаввур қилаверинг...

 СОҒЛОМ БОЛА

Соғлом онадан соғлом бола туғилади деб кўп гапирамиз, Отачи? Она соғлом бўлиб, ота соғлом бўлмаса чи?!
Яна болаларимиз китоб ўқимай қўйди, кампьютер у телевизордан ортмайди деб нолиймиз, ўзимиз чи, ўзимиз китоб ўқиймизми? Қуш уясида кўрганини қилади деган гап бор ку, азизлар.

 ҚЎШНИ ЙИГИТ...

Бўй етган, ёлғиз ўғил автоҳалокатга учраб, ота она бағрини доғлаб кетди. Она ётиб қолди. Ўғлининг кийм кечакларини онаизор кўрмасинам    куймасинам деб унга бунга хадя қилиб юборишди. Ундан эсдалик бўлиб, биттагина компьютер    нооутбоккина қолди. Ота шуни ҳохлади. Бироқ, қўшни йигит ноотбук тураверса темир терсакка айланиб қолади менга сотинг деб нархини айтди. Бари бир отанинг кўзи қиймади. Рўғорчилик, онанинг муолажасиага пул зарур бўб қолди. Айни дамда ўша пул йўқ, нима қилишса экан? Ўй суриб ўтириб, отанинг кўзи илинди. Вох... ўғли ўлмаган, шундоққина рўпарасида турганмиш. “Дадажон,    дер эмиш ҳамишадагидек мехрибонлик билан,    нимага сиқиласиз, ана, уни сотингда, қўйинг” деб нооутбукни кўрсатармиш...
Отанинг кўнгли бузулди, ох, болажоним а, мехрибоним а, гўримда ҳам сизларни ўйлаб ётибман дегин? Ҳўп, майли айтганингни қиламан болам, ўлганлар тирик, тириклар ўлик деганлари шу да, қўшни йигит олмоқчи эди зора, пулинг эм бўлиб, онанг оёққа туриб кетса... Бироқ қўшни йигит тижорат билан узоқроқ сафарга кетган экан. Уни кута олмайди албатта, дори дармонига пул зарур. У газетанинг олди сотти, жойини қараб, ишлатилган, аммо яхши сақланган ноотбук бўлса сотиб оладиган ҳаридор топди. Телефон рақамигача ёзиб қўйилибди. Таваккал, қўнғироқ қилди. Ҳаридор келди ва ноотбукни кўздан кечириб, қанча дейсиз деб отага юзланди. Ота елка қисиб, қўшни йигит айтган нархни айтди. Ҳаридор бўлса, унақа эмас, бунақа деб уч баробар кўп нархни айтди. Отанинг ичидан бир нима узулгандек бўлди. Нахотки қўшни йигит?.. Агарда у сафарга кетмаган бўлганида, албатта, ўша пулга сотган бўларди... Балки қўшни йигит тижоратчи бўлгани билан, бунақа нарсаларнинг чинакам нархини яхши билмас. Бу йигит тушинаркан. Уяммас буяммас менга бу ҳаридорни Ҳудонинг ўзи юборди, деб ўзига ўзи таскин берди ота...

 ЗИКР, ШУКР ВА САБР ҲАҚИДА...

 Шошиб турган эдим, кўчага чиқсам бир такса шундоқ олдимга келиб тўхтади да ичидаги йўловчини туширди. Дарровда хайдовчига юзланиб, борадиган манзилимни айтиб, иссиғида қанча бўлишини сўрадим? У ўтиринг деди савдолашмай. Ичимда, савдолашмадими, энди ўзидан кўрсин, дедим да машинага ўтирдим. У нимагадир тўлиб турган экан юриш билан ўз ўзидан гап бошлаб қолди:
   Клентлар ҳам ҳар хил бўлатта, ҳозирги одам машинага чиққандан тушгунча, қўлида тасбех ўйнаб, одамлар ундоғ бўб кетти, бундоғ бўб кетти, ношукр, бесабр деб охири, йўл ҳақини ярмини бериб, тушиб кетди. Дийдиё ўқиганинг нима бўлди ю мени нонимни яримта қилганинг нима бўлди, номард? – деб менга қараб қўйди. Таксичиларни билиб қолганман, гап бериб, гап олишни яҳши кўришади. Шу билан сал бўлса ҳам чарчоғлари чиқади, йўлнинг танобини тортишади.
  Ҳафа бўманг, қўлига тасбех олган ҳар бир одам авлё бўлиб қолмайди, ўзлари бесабр у, сабрдан дарс беришади, ношукр у шукрдан дарс беришади, бировнинг ҳақига хиёнат қилма дейишади ю ўзлари хиёнат қилишади. Ундай одамларда зикр бўлмайди...
У менга “А”... дегандек қараб қўйди. Назаримда зикр қанақа бўлади, демоқчи бўлди шеклли. Ҳар қалай менга шундай туйилди.
   Аслида,    дедим мен,    нонингизни яримта қилиб тушиб кетган одам шукрнинг ҳам сабрнинг ҳам боши зикирдалигини билмасакан. Билганда боши охири йўқ, пайинтар сойинтар гапларни қилмасди. Зикр бу, аввало, Ҳудони таниш... тўғри Ҳудони танимаган одам йўқ, бирқ, танишда ҳам таниш бор. Шу пайт шаррос ёмғир қуйиб, гапим бўлинди. У дарровда ойна артгични ишга солди.   Ана,    дедим менга жон битиб,    фалокатни олдини олай деб дарровда ойна арткични ишга солдингиз а... аммо, ёмғирни тўҳтатиш қўлингиздан келадими, келмайди, тўғрими? Нимага деганда у Ҳудонинг иши. Эътибор қилинг а хозир неча триллон тонна сув теппамизда, муаллоқ, осилиб турибди, бирданига тушиб кетса борми, вох, у кундан Худо сақласин, сувни булут холида осмони фалакка кўтарган Эгаси бандаларини ўйлаб, ерга томчилатиб туширяпти. Ана энди бу ёмғир сувларидан ариқлар, анхорлар, дарёлар тўлиб, оқишини кўринг. Бир ўйланг а, оқмай ерга сингиб, кетса нима бўлади, чиқариб олиш қўлимиздан келадими, икки дунёда ҳам келмайди? Анашунақа қилиб ўйласак, фкирласак, бу оламнинг яратувчисига, Эгасига яқинлашиб бораверамиз, қадирдон. Зикр дегани шу аслида, ҳар бир нарсада Аллохни кўришу қудратига там бериш. Зикрли одамга Худо сўраганини беради, бердими шукр қилиш керак. Ана энди Аллоҳ таоло бандамнинг менга бўлган зикри ва шукри қанчалик экан деб кичкинагина мусибат юборади. Ундаги сабр деган нарса ишга тушса хўп хўпа... Бўлмаса ҳаммаси бекор бўлади. Кўлар худди шу нуқтада адашадилар... Бу орада камина манзилга ҳам етиб келдим. Гап узулди, хаёлимда уловга мендан олдин чиққан йўловчи бахона нималар демоқчи бўлганимини дедим шеклли...
  Ҳа а...    деди таксичи бошини орқага ташлаб хузурланар экан,    олдин зикр, кейин шукр, ундан кейин сабр денг?
  Ўлманг, садағангиз кетай, мана ҳақингизни олинг    деб унга атаганимни узатдим. У бўлса қўлимни қайтариб, сиздан пулданам қимматлироқ нарсалар олдим, деб жўнаб кетди...

 БАРАКАЛЛА

Автобус навбатдаги бекатга келиб, тўҳтади. Йўловчилар тушдилар, чиқдилар. Охири орқасига жилд осиб олган бир болакай, кўзлари жовдираб, пастдан туриб хайдовчига мурожаат қилди:
  Амаки пулим йўғиди, чиқвосам майлими?
Боланинг овозида истар истамас, ғурур, тортиниш, аммо ялиниш йўқ эди. Агарда хайдовчи йўқ деб қолса пиёда жўнаворадигандек. Нима бўлганда ҳам боланинг сўрагни манга ёқди. Мабода ҳайдовчи йўқ деса “чиқовур болам, пулингни мен тўлайман” демоқчи бўлдим. Биламан, хайдовчилар, чипта сотувчилар мактаб ўқувчилари билан унчалик чиқишовурмайди. Бирвида пул бўлади, бировида йўқ. Борини ҳам музқаймоққами, сақичгами сарифлаб юборишган бўлади. Ҳар тугул хайдовчи томонидан:
   Чиқақол,    деган рухсат бўлди. Олдинда ўтирган бир отахон бу холатни кузатиб ўтирган эканми, овозини кўтариб “Баракалла” деб қўйди. Бу олқиш хайдовчигами, болакайгами, ишқилиб, айтилди да. Мен ҳам ҳайдовчининг болажонлигидан хурсанд бўлдим. Уни ҳам мактабга борадиган болалари бордир, ахир. Ҳаёл билан бўлиб, бу воқеани деярли унитган эдим, навбатдаги бекатда бирдан яна бояги болакайнинг овози янграб қолди:
  Рахмат, амаки...
 У манзилига етиб, йўловчилар билан тушиб борарди. Шу пайт яна бояги отахоннинг овози эшитилди:
  Баракалла!
Шундагина олқишнинг эгаси болакай эканини билдим, ичимда беихтиёр “Баракалла” деб қўйдим.

 УДДАБУРОН

Қишлоқда нима кўп, катта кичик хонаки дўконлар кўп. Лекин қишлоқнинг бир чеккасида бир дўкон борки у ҳамиша ҳаридор билан гавжум бўлади. Айниқса қишлоқ болалари уйга бирон нарса керак бўлса, узоқ демай яқин демай ўша дўконга қараб, чопаверадилар. Худди оханграбоси бордек. Ҳатто қўлидан бир иш келмайдиган кичкинтойлар ҳам оналарини шу дўконга қараб судрайдилар. Гап шундаки дўкончи киши билмас муғомбир, уддабуронлардан. Дўканга кирган бола борки нарса олса олмаса оғзини ширин қилиб чиқарворади, ишқилиб қуруқ қўймайди. Унинг бу илтифоти, нафақт болаларга, катталарга ҳам ёқади. Шундай бўлгач, савдо ҳам юради да. Мана сир қаерда...

 АЖРИМ

Икки дўст бирга бирга тижорат қилишарди. Кунлардан бир кун бири иккинчисига ҳиёнат қилиб қўйди. Ҳа, нафс деган бало ғолиб келди. Лекин иккови ҳам бир бирларига ўрганиб қолмаганларми ажраб кетгилари йўқ эди. Хиёнат қилиб қўйганни бири шеригим гунохимдан ўтса керак деб ўйларди. У ҳам хато кимдан ўтмайди, кечсам кеча қолай, деган қарорга келиб қўйган эди ю, бари бир шеригини яна бир бор синаб кўрмоқчи бўлди:
  Ке оғайни,    деди у,    бу ишнинг жазосини охиратга қолдирайлик да кўзни чирт юмиб, ишни келган жойидан давом эттирайлик, нима дейсан?
 Бу билан шеригим охиратдан қўрқадими йўқми шуни билмоқчи эди.
  Яҳши ўйлабсан, оғайни,    деди у ўйламай,    ўтган ишга саловат, у ёққа ким ҳам бориб келибди, дейсан...

 ЖУМА ЎГИТЛАРИ

 Ўғил, муборак Ҳаж сафарига борди. Аллохнинг уйини тавоб қила туриб, беихтиёр рахматлик отасини эслади. Отаси бадавлат эди ю, шу закот масаласида сал зиқналик қиларди. Ўғил шуни эслаб, йиғлаб туриб, Яратгандан отасининг гунохларини кечиришни сўради. Тавоб амалларини қилиб бўлгач, дам олай деб бир устунга суянди ю, кўзи илинди. Хобида отасини кўрди, ота ўғлининг пешонасидан ўпиб:
  Баракалла ўғлим, дуоинг қабул бўлди, сен мени қабр азобларидан қутқардинг,    деди...

 ЎЛИМНИ АБЗАЛ БИЛГАН ОДАМ

Ҳа, ҳаётда шунақаси ҳам бўлар экан. Яна ким денг, қўли ҳамма ёққа етадиган, пул билан омон қолса шу одам ўлмасиди дейдиган бир одам. Чиндан ҳам у ўлмай қолиши, ҳаётда умр гузаронлмк қилиб юриши мумкин эди. Бироқ ўзи ҳохламади. Ўлими билан ҳаммани ҳайратга солиб, кўпларнинг кўзини очиб кетди. Нима бўлган эди ўзи дейсизми?
Аллох у кишига бир дард юборди. Тузалиб, оёққа туриб кетиши учун қон қуйиш керак бўлди. Бироқ унинг қони ноёб қонлардан экан, ҳа деганда ўхшаши топилавермади. Донр қидириш бошланди. Нихоят шундай одам топилди. Ҳйрият! Бироқ у ўз қонига жуда катта нарх қўйди. Гап йўқ, айтганини берадиган бўлишди. Бироқ у бунча пулни беришадими, йўқми деб иккиланди ва пулни олдиндан талаб қилди. Буни эшитган бемор кескин бош чайқади, донрдан бош тортди, унамади. Зиқналик ёки ҳасисликданмас, йўқ. Қонимни у одамнинг қони билан булғамайман, у кишига ўҳшаб яшагандан ўлим абзал деди. Бор гап шу...

 ОМОНАТ

Яратган Эгамнинг бандаларида омонати кўп экан. Масалан намоз, рўза, закот, савоб амаллар, ҳатто азолари: кўз, қулоқ, қўл, оёқ ҳам омонат экан. Уларнинг хеч бирига хиёнат қилиб бўлмас экан. Аммо омонатлар ичида яна бир омонат бор эканки у – бола тарбияси экан. Бу омонатларнинг улкани экан. Сабаби инсон насли давом этиши ҳамма томонлама тарбияли бола керак. Бола тарбиясига бефарқ бўлган, кишилар охиратда, албатта, шу омонатдан сўралар экан. Табиий бандаси ожиз ва нотавон, яратган эгамга бу омонатинг хаётий дунёда қолиб кетди деб бахона қиларкан. Йўқ дер экан Алллох ўша омонат хов дўзохнинг тагида ётибди, уни олиб чиқ дер экан. У ҳарсангдек оғир бир нарса бўларкан.
 Банда дўзохнинг тагига тушиб, ўша нарсани елкасида кўтариб чиқа бошлар экан, энди маррага етдим деганда “омонат” елкасидан пастга қулар экан, яна тушар экан, яна обчиқар экан, яна қулар экан, бу азоб абадий давом этаверар экан. Эй, боласига нафақа тўлашдан қочиб, ундан воз кечган, эй, хотинини боласи билан кўчага хайдаб, эй ўз майшатини ўйлаб бола тарбиясини унитиб қўйган тош бағир оталар, эй, болани туғиб кўчага ташлаб кетаётган, эй, зурриётини етимхонага топшириб, кўршапалакдек хаётни ихтиёр этаётган, эй, эри бўла туриб зино йўлларига кириб кетаётган аёллар бу гаплардан ҳабарингиз борми? Унитманг, бола ҳам, унинг тарбияси ҳам Яратганнинг энг улкан омонатидир.

 ЛУҚМАИ ХАЛОЛ

Чол ва кампирнинг ёшлари бир жойга етибди ҳамки фарзанд кўришмапти. Аммо Яратгандан ноумид бўлмабдилар. Аллох сабрларига яраша бир ўғилни берибди, аммо кампир болани дунёга келтирибди ю оламдан ўтибди. Чол зурриётини еру кўкка ишонмай, эркалатиб, катта қипти. Кексалик чолга ўз хукмини ўтказибди. Мадордан қопти. Бир куни у ўғлига қўйёғи, қўй гўштига ош егиси келганини айтибди.
  Бир оғиз сўзингиз, отажон,    депти эрка ўғил,    эртага битта қора қўчқорнинг гўшти билан ёғи қонарага осилган бўлади, ота бола маза қилиб еймиз...
Чиндан ҳам ўғли айтгандек бўпти. Қонарада гўш ёғларрмиш... “Ке,    депти ота,    бу гўшт ёғни ейишдан олдин бир ўзимизни тарозида тортиб кўрайлик, еганимиз қанчалик юқиб, қанчалик семирарканмиз”. Ота бола ўзларини тортиб кўришса отанинг тоши ўғлиникидан икки баробар кам чиқибди. Сиз қариб қолгансиз, мен ёшман, ҳали бу гўшт ёғни егандан кейин янаям семириб кетсам керак, депти ўғил. Шундай қилиб ота бола қўй ёғи, қўй гўшти билан бир бирларини роса сийлашибди. Ота кекса, камтомоқ    бир хисса еса, ўғил икки хисса ер экан. Нихоят, қонарадаги гўш ёғлар ҳам тугабди. Шунда ота ўғлига депти: “ Ке болам, тарозига яна бир чиқайликчи, бу зиёфат кимга қанчалик юқибди экан, билиб оламиз” депти. Тарозига чиқишса, ота икки баробар семирганмиш у ўғлининг вазни ўзгармаганмиш. Ҳа, этига бир мисқол ҳам қўшилмаганмиш.
  Вох,    депти ўғил ҳайрон бўлиб,    мен сиздан ҳар куни икки баробар кўп едим, нимага семирмадим экан?
  Эй ўғлим депти ота,    сен қўй сўяман деганингда ўғлим хойнахой қўшнининг бўрдоқисига кўз олайтирмасмикан деб сендан олдин, бўрдоқининг пулини бериб қўйган эдим. Луқма мен учун халол эди, шунга кам есам ҳам танамга юқди, семирдим, куч қувватга тўлдим. Сен ўғирлик, ҳаром луқмани единг, билиб қўй ҳаром луқма икки дунёда ҳам танага сингмайди,    депти. Қиссадан хисса чиқарган ўғил тавба қилиб, ҳалол еб ичишни касб қилиб, узоқ йиллар ота –онасининг чироғини ёқиб ўтирибди.

 ЧИРОҚ КЎТАРГАН

Бир қария хуфтонда жамоат намози умидида масжитга қараб йўл олибди. Хуфтон ва бомдод намозларини жамоа билан ўқиган одам тун бўйи намоз ўқиб чиққаннинг савобини олишни қария билар экан. Бу албатта шайтонга ёқмайди. Ўша куни хаво булут, кўча қоронғи экан. Сеними, шошмай тур дебди шайтон ва уйидан чиқиши билан чалиб йиқитибди. Ух... тортиб юборибди қария... энди уйига қайтиб кириб кетса керак деб ўйлади, шайтон. Аммо, ундай бўлмапти, қария ўрнидан тура солиб, уёғ, буёғини қоқиб, суқиб, пайпаслаб: “Э, Ҳудо, бир гунохим бор ки йиқитдинг, ҳайрият ёмон йиқилмапман, суякларим бутун, ўзингга минг қатла шукр, бу йиқилишимни гунохларимга каффорат қил” депти ва йўлида давом этибди. Ёмғир ёғиб, йўлда каттакон кўлмак хосил қилган экан. Шайтон уни шу ёққа бошлабди, бечора кўрмай, оёғи тойиб, кўлмакка тушиб кетибди, уст боши лой, ҳамма ёғи шалоббо бўпти. Хойнахой энди қайтиб кетса керак деб ўйлабди, шайтон. Қария яна ўрнидан турибди, уёғ, буёғини қоқиб, суқибди: “Э, Худо, бир гунохим бор ки йиқитдинг, ҳар тугил суякларим бутун, ўзингга минг қатла шукр, бу йиқилишимни ҳам гунохларимга кафорат қил” депти ва йўлида давом этибди.
Шу пайт олдидан чироқ кўтарган бир йигит чиқиб қопти.
  Ҳа, отаххон, қоронғида йўл бўлсин?
   Масжитга, болам.
  Юринг, обориб қўяман.
  Э, қандоқ яхши йигит экансан, Ҳудо сени менга етказди.
Нихоят масжитга ҳам етиб борибдилар. Чол бу одобли йигит ҳам хуфтон намозига келяпти деб ўйлаб:
  Қани, ичкари бошласинлар, ўғлим,    деди.
  Йўқ, ичкари киролмайман,    деди йигит.
  Унда қўлингни оч, болам бир дуо қилай.
  Йўқ, дуоинг менга ўтмайди,    депти йигит бирдан сансирашга ўтиб.
  Вох, имага энди,    унинг, бирдан, бетакаллуф бўб қолганидан хайрон бўлди қария?
  Нимагаки мен шайтонман, биринчи бор йиқилганингда уйингга кириб кетасанми деб хурсанд бўлган эдим. Ундай қилмадинг, аксинча шукр қилдинг, гунохларинга кафарот бўлишини Ҳудодан сўрадинг. Иккинчи мартасида мен сени кўлмакка солдим, яна йўлингдан қолмадинг. Қарасам масжитга кела келгунча гунохларингдан фориғ бўлиб, онадан туғмадек бўб қоладигансан Шунга сени бошқа йиқитмадимда, чироқ тутиб, обкеб қўяқолдим.
  Шукир, минг бора шукр,    деб ўзини тута олмай қаҳ қах отиб кулиб юборибди қария.
   Ҳа, бу хурсандчилик, бу шукроналик, менгами?    сўрабти шайтон.
  Э, сенга йўл бўлсин, малун, душманимга чироқ кўтартириб, хизматимга соб қўйган Ҳудойимга минг қатла шукр қиляпман,    депти қария. Шайтон дод деганича, кўздан ғойиб бўпти...