Muslima.Uz

Бир восита холос!

Подробности

Бўлим: Долзарб мавзу

Шарқ халқларида мол-дунёга қаттиқ муҳаббат ҳам, таркидунёчилик ҳам бирдай қораланган. Бойлик ва фақирлик кишига неъмат ҳам, азоб сабаби ҳам бўлиши мумкин. Зеро, инсон бойлик ё фақирлик билан имтиҳон қилинади. Бойлик инсонларга вақтинча берилган бир омонат, ҳақни топишда бир васила, деб қаралса, ҳақиқатан ҳам у бир неъмат бўлади. Фақирлик эса ёмон ишларга-гуноҳларга етакловчи ишлардан қайтарса, ҳақиқатан ҳам у буюк неъмат саналади. Дунё бир восита холос, нимага восита бўлса, шунинг ҳукмини олади. Агар у саодатга, савобга эриштирса, дунё қийматлидир. Агар у гуноҳларга  етаклаб борса, дунё энг ҳақир, паст нарсадир.  

Яратган кимларгадир ҳамма нарсани: мол-дунёни, мартаба-обрўни, ҳусн ва чиройли ахлоқни тўкис қилиб берган. Кимнидир эса бойлик, мол-дунёдан қисган. Чунки мол-мулк мутлақо эзгулик, яхшилик тимсоли-белгиси эмас. Унинг бойлик бермагани ҳам, бергани ҳам хайрдир, саховатдир, эзгуликдир. Ўз ҳолича на бадавлатлилик ва на фақирлик бир неъмат ёки фалокат ҳисобланмайди. Балки ўз ўрнига кўра фақирлик энг буюк неъмат ва марҳаматдир. Агар инсон олийжаноб бўлсагина, ўзига берилган мол-давлатни тўғри йўлга сарфласагина у яхшилик келтиради, акс ҳолда катта кулфат ва фалокатлар сабаби бўлиши мумкин. 
Шарқ ахлоқи, донишмандлиги дунёга рағбат қилмаслик, аҳамият бермаслик, дунё ишларидан четланган бир обид ва зоҳид инсондай бўлиш қалб ва вужудга ором бағишлаши, дунёга рағбат қилиш, уни севиш эса ғам ва маҳзунликни зиёда қилиши ҳақида огоҳлантиради. Ҳақиқатан дунёга муҳаббат қўйиш, унинг кўйида ҳамма нарсани унутиб елиб-югуриш барча хатоликларнинг боши, ҳамма кўнгилсизликларнинг бош сабабидир.
Инсон дунёга ҳирси, муҳаббати туфайли кўп зарар кўради, ҳаловати кетади, боқий дунёга  тайёргарлик ишларидан чекинади. Дунёга муҳаббатли, молпараст кимсалар инсонлар билан муносабатларини манфаатлар устига қуришади. Яъни, бировдан фойда кўриш, иш битириш имкони бўлса, у билан яхши муомала қилишади, айланиб-ўргилишади, эҳтиром кўрсатишади. Унинг ёрдам бермаслиги, бойлигидан «томизмаслиги» аён бўлган заҳотиёқ уни тарк этишади. Бордию тўқнаш келиб қолишса, йўлни чапга ё кўрмасликка олишади. Худо кўрсатмасин, агар бир вақтлар роса ёрдами тегиб турган одам қийинчиликка тушиб қолса, «баттар бўлсин» дея устидан кулиб ўтишади. Мол-дунёга асосланган муносабатларнинг «башараси» ана шундай!
Хабарларда айтилишича, «Дунёни тарк этиш қалбни ва баданни тинчлантиради. Унга рағбат ва муҳаббат қўйиш эса ғам-ташвишни кўпайтиради». Дунёга харислик билан чанг солишимиз учун ҳеч қандай сабаб-баҳона йўқ. Агар бундай йўл тутсак, зарарга кирамиз, дунё бизни фойдали амаллардан,  катта ишлардан чалғитади, йўлдан оздиради,  ўзига мубтало-машғул қилиб қўяди. Унга берилиб кетиб, бора-бора дунёга не мақсадда келганимизни ҳам унутамиз, ҳақ йўлдан адашамиз, гумроҳлик кўчаларида адашиб-улоқа бошлаймиз.
Шайх Фаридуддин Атторнинг «Мантиқ ут-тайр» асарида Исо алайҳиссалом ва шайтон мунозараси ҳақида ғоят ибратли бир ҳикоят бор. Бир куни Исо алайҳиссалом бошига ёстиқ ўрнига бир ғиштни қўйиб ухлаб ётган эди. Кўзини очиб қараса, қаршисида лаънати Иблис турган эмиш. У Исо Масиҳга: «Менинг ғиштим устига бош қўйиб ухлабсан, демак менинг молимни ишлатиб, менга ўзингни бойлабсан. Чунки жумла дунё дахлсиз менинг мулким ҳисобланади, шу синиқ ғишт ҳам менинг молимдир», дебди. Исо алайҳиссалом ғиштни олиб, отиб юборди ва ерга бош қўйиб уйқуга кетди…Шоир инсонларга хитоб қилади: «Эй инсон, бир куни келиб дунёдаги ҳамма нарсани тарк этаркансан, шайтоннинг мулки саналган дунёга бунчалик қаттиқ боғланиш нечун? Қабрингга ғишт қўйишгунича намунча ғишт устига ғишт териб дунё иморатини қуришга рағбат кўрсатмасанг? Бир  кун келиб молингга завол етишини билсанг-да бунча мол-мулк тўплашга ишқибоз бўлмасанг? Ёки Қорун каби сени ҳам ер ютиб, тўплаган молинг тупроққа қоришиб кетишини истайсанми? Бу ҳирс ва тамаъ устига қурилган дунё ўзини қудратда илоҳ санаган Фиръавн ва Намруд каби подшоҳлардан ҳам қолиб кетди-ку! «Лош демиш Аллоҳ, назар сол номига, Сен эсанг жонингни тутдинг домига», дейди шоир. 
Яҳё ибн Муоз айтган эканлар: «Дирҳам (пул) чаёндир. Сен уни аввал яхшилаб аврамасдан қўлингга олма, агар у сен чақиб олса, заҳри ўлдиради». Шунда у кишидан: «Уни авраш қандай бўлади?» деб сўрашди. У киши: «Дирҳамнинг ҳалолини олиш ва уни ҳақ жойга сарфлаш», дедилар. Яна бу зот шундай дедилар: «Банданинг ўлим олдида дуч келадиган икки мусибатини халойиқ ҳеч қачон кўрмайди». «Бу икки мусибат қайсилар?» деб сўрашди. Яҳё ибн Муоз: «Барча мол-мулки ундан олиб қўйилади ва топган ҳамма мол-мулкидан сўроққа тортилади», деб жавоб бердилар.
Фосиқ ёки кофир кимсалар ғурурланиши учун Аллоҳ таоло уларга дунёни керагича бериб қўяди. У худди шунингдек, солиҳ бир кишига ҳам беҳисоб мол-дунё ато қилиши мумкин. Бойликка қодир бўлган одам дунёсига мағрур бўлиб, «Худо мени севгани учун ёки  иззат-икром қилгани учун менга беҳисоб мол-дунё ато қилди», деб ўйлайди. У бунча бойликни  уни синаш учун, вақтинча бир муҳлатга берилганини ўйлаб кўрмайди. Буларни ўзимнинг кўрган тадбирларим, уддабуронлигим, елиб-югуришларим орқасидан қўлга киритдим, деган хаёлга боради.
Бойлик обрў-мартаба ёки фахр-кибрланиш асоси эмас. Баъзан кўча-кўйда, тўй-маросимларда айрим нодон кишиларнинг бой-бадавлат  кишиларга ўзгаларга қараганда бошқачароқ ҳурмат-эҳтиром кўрсатишини, улар олдида ялтоқланиб, тамаъ илинжида айланиб-ўргилишини, нима қилиб бўлса-да унга яхши кўринишга уринишини кўрамиз. Ҳолбуки, ўша одам илм аҳли эмас ёки яхши фазилатлар соҳиби бўлган фозил киши ҳам эмас ёхуд динига, миллатига, ватанига катта хизматларни дўндириб қўйган салоҳиятли инсон ҳам эмас. Шунчаки Аллоҳнинг иродаси билан бугун мулк-бойлик эгаси бўлган. Дунёни берган Зот эртага уни олиб қўйса, у яна аслига, ўша оддий одамга айланади-қолади. Хўш, унинг бойлигидан бошқа «фазилати» бўлмаса, бойликни аждодларимиз  қоралаб, ундан юз ўгириб ўтишган бўлса, биз оддий бир инсонни нима учун ўша қадрсиз бойлиги учун ҳурматлашимиз, бошқалардан устун кўришимиз керак? Абу Лайс Самарқандий айтганлар: «Фазилат аҳлини ҳаддидан оширмай ҳурмат қилиш яхшидир. Бирор кишини бойлигидан умид қилиб, бой бўлгани учун ҳурматлаш жоиз эмас». Чунки мол ва мато ҳеч қачон инсоннинг мукаррамлигини ва мавқеини белгилай олмайди.
Хабарларда келишича: «Аллоҳ ҳузурида дунёнинг чивин қанотичалик қиймати бўлганида эди, кофирларни ундан бир қултум сувчалик манфаатлантирмас эди». Бошқа бир хабарда бундай келган: «Дунё мўминнинг қамоқхонаси ва кофирнинг жаннатидир».
Шунинг учун Фахри коинот дунё салтанатини орзу қилмадилар, дунё матосига майл-рағбат кўрсатмадилар, мол-дунё тўпламадилар. Тўйиб таом емадилар, гоҳо очликларини яшириш учун қоринларига тош бойлаб юрдилар. Қўлларига пул тушгудай бўлса, ўша куни кеч бўлмаёқ садақа қилишга ошиқар эдилар. 
Муҳаммад ибн Фазл шундай ҳикоя қиладилар: Хуросонлик авлиёлар султони Аҳмад ибн Хадравайх бир кишидан юз минг дирҳам пул сўради. У киши шайхдан: «Ахир сизлар бу дунёда зоҳид бўлсангиз, шунча пулни нима қиласиз?» деб сўради. Шайх: «Бу пулларга таом сотиб олиб, мўминларни таомлантирмоқчиман. Лекин бунинг савобини Аллоҳ таолодан сўрашга журъат этолмайман», деб жавоб қилди. Бояги киши: «Нега?» деб сўради. Шайх бундай жавоб берди: «Чунки  бу дунёнинг чивин қанотичалик қиймати йўқ, чивиннинг қаноти олдида юз минг дирҳаминг нима экан?! Шу пулни олиб бориб унга нарса оламан десанг нима ҳам оласан, дунёнинг бутун туриши чивин қанотичалик қадрга эга бўлмаса?»
Дунёнинг ҳаммаси чивин қанотичалик қийматга эга бўлмасаю сиз билан биз тўплаётган, интилаётган бир қисмгина дунё қанчалик қийматли экан? Бойларнинг бойлиги учунгина ҳурматлаш, улардан таъма ва манфаат кутиш, бойлар эшигига серқатнов бўлиш, улар олдида ялтоқланиш ана шу қадрсиз дунёга эҳтиром кўрсатиш, уни эъзозлаш эмасми?
Имом Шаъронийнинг  китобида келтирилишича, Пайғамбар алайҳиссалом айтганлар: «Эй Али! Ҳалокат сабабига интилганлардан қоч!» Ҳазрати Али  сўрадилар: «Эй Аллоҳнинг Расули! Улар кимлар?». У зот айтдилар: «Улар бойлар ва дунёпарастлардир. Улар она боласига талпингани каби дунё тўплашга интилган кимсалардир. Улар эртага пушаймон қиладиган кимсалардир».
Довуд алайҳиссаломга бундай ваҳий келган: «Эй Довуд! Дунё итлар тўпланиб талашган бир ўлакса (ўлимтик) га ўхшайди. Сен ҳам улар билан баравар талашишни хоҳлармидинг?!»  
Дунё шундайин бадбахт нарсаки, инсонларни боқий дунё тадорикидан чалғитиб,  васвасаларга гирифтор қилади. Оға-инилар ўртасидаги муҳаббатни кўтаради, ҳаттоки уларни ғанимларга айлантиради. Олимни султонлар ва бойлар эшигига тамаъ илинжида йўллаб хор қилади. Аёлларнинг иффат-ҳаё пардасини йиртиб, шармандаи шармисор этади. Мардни номардга муҳтож ва қарам қилиб қўяди. Умр бўйи интилиб, курашиб, севиб, унинг дардида ҳамма нарсадан: соғлиғингиздан, яқинларингиздан, ибодатдан, борингки ҳамма нарсадан маҳрум бўлиб бойлик тўплаганингизда у сизга вафо қилмай меросхўрларингизга, бундан ҳам ёмонроғи, бирор золим кимсага қолиб кетади. Бир хабарда айтилганидек, «Қиёмат куни бандасининг оёқлари ҳаракатдан тўхтамасданоқ ундан тўрт нарса сўралади: «умрингни қандай яшадинг, жасадингни нима билан қаритдинг, мол-мулкни қай йўл билан топдингу нимага ишлатдинг, илминг нима манфаат келтирди?».
Шайх Саъдийнинг «Гулистон»ида шундай бир ривоят келтирилибди. «Бир саҳройи бадавийни кўрдим. У Басра жавоҳирфурушлари растасида шундай ҳикоя қилаётган экан: «Бир вақт чўлда кетаётиб йўлни йўқотиб қўйдим. Ёнимда бирор егулик қолмаган эди. Очликдан силлам қуриб, ўзимни ҳалокатга чоғлаб борар эдим. Ногаҳон бир ҳамён топиб олдим, қарасам, ичи тўла инжу-марварид. Уни кўтардиму қовурилган буғдой деб гумон қилганимдаги  хурсандчилигимни ва завқимни ҳозиргача унута олмайман. Бироқ ҳамёнда буғдой эмас, марварид борлигини кўрганимдаги ноумидлик ва аччиғланишимни ҳам шу пайтгача эсдан чиқара олмайман».
Яна Шайх Саъдий ҳикоя қилади: Мағриблик бир соил (тиланчи) Ҳалаб шаҳридаги кийим-бош растасида шундай деб борар эди: «Эй неъмат соҳиблари бўлмиш бойлар! Агар сизнинг инсофингиз бўлса эди ва бизларда жиндай қаноат бўлса эди, тиланмоқ одати ер юзидан кўтарилиб кетган бўлур эди».
Яратганнинг ҳузурида дунёнинг қиймати бўлганида уни  севган бандаларига ато қилган бўлур эди. У: «Агар расулим бойликни хоҳласа, Макка атрофидаги тоғларни олтинга айлантириб бераман», деб билдирганида Сарвари коинот бу таклифни қабул қилмаганлар. «Бир саҳобия аёл Пайғамбар алайҳиссаломнинг тўшаклари ниҳоятда юпқа эканини кўриб, уйидан чиройли бир тўшак бериб юборади. Ҳазрати Оиша уни Расулуллоҳ  тагларига тўшамоқчи бўлганларида Пайғамбаримиз шундай дейдилар: «Бу тўшакни эгасига қайтариб бер, агар Аллоҳдан сўраганимда эди, олтину кумушдан тоғлар муҳайё қилган бўлар эди, аммо мен буни хоҳламайман».   
Дунёга янги келганимизда яланғоч танамизни сув билан ювиб, бир парча арзимас матога ўраб қабул қилишади. Дунё билан хайрлашаётганимизда ҳам яланғоч танамизни сувда ювиб, бир парча матога ўраб кузатишади. Бу фоний дунёдан улушимиз шу бўлгач, нега унинг бойликларига бунчалик ўчмиз, ишқибозмиз? Нега унинг матоҳларини тўплашга уринаверамиз, сира тўймай йиғаверамиз? Дунё ортда қолади, боқий дунё эса қаршимизда турибди. Шундай бўлгач, ортда қоладиган нарсага қизиқиб, муҳаббат қўйиб нима қиламиз? Шунинг учун Яратган яхши инсонларни дунёдан бездириб, охиратни севдириб қўйган. 
Пайғамбаримиз бундай деганлар: «Кимнинг орзу-истаги, васф этгани, ўнгида ҳам, тушида ҳам такрорлаб турган нарсаси дунё бўлса, Аллоҳ бундай одамга охиратда менинг ёнимда қўшни бўлмоқликни ҳаром қилади. Чунки мен дунёни хароб қилиш (бузиш) учун юборилдим, мен бу дунёга уни маъмур қилиш учун келмадим»;  «Одам боласи икки водий тўла мол-дунёси бўлса ҳам мол-дунё тўла учинчи водийни орзу қилади. Унинг қорнини фақат тупроқ тўйдира олади»; «Сен дунёда бир ғариб каби ёки бир йўловчидек бўл»; «Агар Уҳуд тоғидек олтиним бўлганида унинг уч кеча бўлса-да менда қолиши хурсанд қилмаган бўларди, ундан фақат қарзимга етадиганини олиб қолиб, қолганини эҳсон қилиб юборган бўлур эдим»; «Жаннатга боқиб, унинг кўпчилик аҳли камбағал эканини ва дўзахга боқиб, унинг кўпчилик аҳли аёллар эканини кўрдим».
Улуғ олимимиз Имом Бухорий ҳазратлари ҳаётда бой-бадавлат киши эдилар. Оталаридан жуда кўп мол-мулк, бойлик мерос қолган эди. Бу бозорларда рақобат қилиш йўли билан катта фойда келтирарди. Олим охиратдаги ҳисоб-китобда масъул бўлмаслик учун барча бойликни камбағалларга улашиб, дунё неъматларидан воз кечдилар. Фақат очликнинг олдини оладиган миқдордагиси билан кифояландилар. Қотган, суви қочган қуруқ ноннинг ўзи билан қаноатланардилар, ҳатто нонхурушни ҳам тарк этган эдилар. Ваҳоланки жуссалари нозик эди, тўйиб-тўйиб ейишга эҳтиёжлари бор эди. Аммо ҳаётларининг кўп қисмини рўза тутиб ўтказганлар. Бир гал нафақалари кечикиб қолганида уч кунгача ўт-ўлан еб тириклик қилганлар. Умар ибн Нафс ал-Ашқар бундай деган: «Биз Муҳаммад ибн Исмоил (Бухорий) билан бирга Басрада ҳадис ёзар эдик. Иттифоқо, у зотни бир неча кун йўқотиб қўйдик. Кейин яланғоч ҳолатда бир уйдан топдик. Билсак, бисотидаги бор нарсаси тугаган экан. Ўртада пул йиғиб, у зотни кийинтирдик».
Аммо бизлар қаноатни, сабрни унутганмиз. Нафсимизга қул бўлганмиз, ҳамиша йўлдан урувчи шайтонга ошно тутинганмиз.   Ғамлаётган озиқ-овқатига торлик қилиб қолиб, иккитадан музхона харид қилаётганлар ҳам, жавонида қанчалаб кийим-бош ва пойабзали кийилмай навбат кутиб ётганлар ҳам, ризқи сал танглашса, дарров «Эй Худо,  Санга нима ёмонлик қилувдим, мени бунчалар хорлайсан», деб дод соладиганлар ҳам  атрофимизда кўплаб топилади.
Мол-дунё жуда қаттиқ офатдир, қийин имтиҳондир. Агар у мўминнинг қўлига тушса-ку, ҳай-ҳай… У буни бир синов сифатида қабул қилиб, уни ўз жойига сарфлайди, яъни оиласининг нафақасидан ортганини садақа ва эҳсон қилади, молининг закотини беради, муҳтожларга хайриялар учун ажратади, бундан бошқа  савобли ишларга харжлайди.
Аммо иймони суст ёки иймонсиз кимса дунёга муҳаббат қўйса, мол-дунё ишқига гирифтор бўлса, унинг ҳолига вой, деяверинг. У бойлик кетидан зир елиб-югуради, ҳаром мол тўплайди, бахиллик билан уни сарфлашдан воз кечади ва тўплаб-кўпайтиришга зўр беради. Унинг кўзини ҳирс пардаси қоплаб, ҳеч нарсани: атрофидаги муҳтожларни ҳам, пул кўйида ҳаромдан ва зулмдан қайтмаётганини ҳам, ўғирликдану пора олишдан ва беришдан ҳам жирканмаётганини кўрасиз.  Туркиялик марҳум олим Шайх Маҳмуд Асъад Жўшоннинг қуйидаги сўзлари қанчалик аччиқ бўлмасин, бугунги дунё учун жуда долзарбдир: «Пора олган раҳбар виждонини еган, ноҳақликка, адолатсизликка рози бўлган, ўз манфаатини ўйлаган, халқ ҳақига хиёнат қилган бўлади. Мана шундай йўллар билан жамиятдаги қонунлар оёқ ости бўлади, ривожланиш оқсайди, ҳақлар топталади, мазлум ва бегуноҳ халқнинг ҳақи ҳимояланмайди. Золимлар халқ пулини, молини, давлат хазинасини, бюджетдаги бойликни талон-тарож қиладилар, халқ манфаатини асло ўйламайдилар. Қалъа деворидан бирор жойига дарз кетса, бир тешик очилса қалъа қулагани каби, ҳовузнинг остки қисми тешилиб, суви оқиб кетгани каби оламнинг низом-қоидалари бузилади, даҳшатли зарарлар юзага келади».
Яҳё ибн Муъоз ар-Розий дунёга қизиқувчи бир фақиҳ олимни кўриб, бундай дедилар: «Эй илм ва суннат соҳиби, қасрларингиз Қайсарникидай, уйларингиз Кисроникидай, масканларингиз Қорунникидай, дарвозаларингиз Толутникидай, кийимларингиз Жолутникидай, тутган йўлларингиз Шайтонникидай, вилоятларингиз Фиръавнникидай, қозиларингиз дунёни истовчи порахўр, ғирром бўлса, Муҳаммадия (яъни Пайғамбар алайҳиссалом ҳидоятлари) қаерда қолди?».
Ибн Ҳожар Асқалонийнинг «Мунаббиҳот» китобида: «Дунё (бойлик) ни яхши кўриш жамики хатоларнинг бошланишидир», дейилган. Яна шу китобда бундай ёзилибди: «Аллоҳдан умид қилиш бойликдир, бунда камбағаллик ҳам зарар келтира олмайди. Ундан ноумид бўлиш камбағалликдир, бунда бойлик ҳам фойда келтира олмайди. Қалб бойлиги ила чўнтак камбағаллиги зарар келтира олмайди, қалб камбағаллиги ила чўнтак бойлиги фойда келтира олмайди».
Абдуллоҳ ибн Умар айтади: «Набий елкамдан ушлаб: «Эй Ибн Умар, дунёда гґёки Іариб ёки йґловчи мусофир каби бґлгин», дедилар». Ибн Умар (мана шу сґзни эшитганларидан кейин) у зот: «Агар кечлатсанг, тонг бґлишини кутма! Агар тонг оттирсанг, кеч киришини кутма! СоІ пайтингда касал пайтинг учун µам (тайёргарлик іилиб) ол. Ґамда тириклик пайтингда ґлиминг учун µам (тайёргарлик іилиб) ол», дедилар. 
Абдуллоҳ ар-Румий айтадилар: «Мен Умму Талақ деган аёлнинг уйига кирдим-да: «Уйингизнинг шифти жуда паст экан», дедим. Шунда Умму Талақ: «Эй ўғилчам,  Ҳазрати Умар атрофдаги омиллари (иш юритувчилари) га мактуб юбориб, «Биноларингизни баланд қилманг, чунки биноларнинг баланд бўлиши ёмон кунларингиздан бири экани аломатидир», деб тайинлаганлар», деди.
Бир ривоятда бундай дейилган: «Эй одам боласи, агар заруратингдан ортиічасини эµсон іилсанг, ґзинг учун яхши. Агар бермасдан ушлаб іолсанг, ґзинг учун ёмон. Кифоя іилгудек ризііа іаноат іилсанг, маломат этилмайсан. Эµсон іилишни ґз іґл остингдагилардан бошлагин»; «Кимнинг нафси омон, хотиржам ва жасади саломат µамда µузурида бир кунлик ризіи бґлса, гґёки дунёни тґлалигича ґзига бґйсундирибди».  
Хожа Аҳрор Валий бундай деган: «Зуҳд мол йўқлиги билан эмас, балки Аллоҳдан бошқасидан кўнгилни фориғ тутишдир. Дунёни севгучи дарвешни зоҳид демаслар ва Ҳазрати Сулаймон алайҳиссалом шунча дастгоҳ, подшоҳлик билан зуҳд (эгаси) дерлар».
Дунё ҳаётининг матоҳлари жуда жозибали, жалб қилувчи, ўзига тортувчи бўлади. Манаман деган одам ҳам унинг жилвасидан ўзини торта олмайди, сеҳрига мубталоликдан асрала олмайди. Чунки Яратганнинг иродаси шундай бўлган, яратилиш ҳикмати шундай бўлган. Сурув-сурув подалар, бепоён далалар, қўша-қўша чопқир уловлар, серҳашам ва муҳташам қурилган уйлар, тахлам-тахлам пуллар, олтин-кумуш бойликлар, хотинлар, бола-чақалар, хулласи дунёнинг барча жимжималари инсонни синаш учун, имтиҳон қилиш учун яратиб қўйилган.
Кимдир ана шу бойликлар билан фахрланиб, кибрланиб, ўралашиб қолиб, Яратганни унутади, унутмаганда ҳам Унинг амр-фармонларига бепарво бўлиб қолади. Кимдир ўзига беҳисоб дунё ато қилинса ҳам бандалигини бир зум эсдан чиқармайди, итоат-ибодатдан чекинмайди.
Атоқли сўфий шоир Юнус Эмро бундай дейди:
Очун–ёвуз, айёр пари, йўлдан озар ёшу қари,
Сен теп уни, кетсин нари, севмоқ уни ордир биза.
Дунё ҳаромдир хослара, лекин ҳалолдир мослара,
Дўст бўлмагай, бил, бу жаҳон, макруҳу мурдордир биза.

Абдуллоҳ ибн Умар бир куни бетобланиб қолиб, кўнгли балиқ ейишни тусади. Ходимлари Мадинани кеза-кеза ниҳоят балиқ топишди. Олиб келиб қовуришди ва ноннинг устига қўйиб, Ибн Умарнинг олдига киритишди. У балиқдан энди тотиб кўрмоқчи эди, эшик олдига бир тиланчи келиб, бирон егулик беришларини сўради. Ибн Умар ходимларига балиқни нонга ўраб, тиланчига тутқазишни буюрди. «Аллоҳ сизга шифо берсин, зўрға етган таомингизни тиланчига бериб юборасизми, яхшиси пул берақолайлик», деди ходим. Ибн Умар: «Балиқни бериб юборинглар», деб буюрди яна. Ходим гадонинг олдига чиқиб: «Балиқни оласанми ёки пул берайми?» деб сўради. Тиланчи пулни олди. Ходим балиқни қайтариб кирганини кўрган Ибн Умар: «Балиқни унга олиб бориб бер, пулни ҳам олма, мен Расулуллоҳдан кўнгли тусаб турган нарсасини биродарига улашган кишининг гуноҳлари кечирилишини эшитганман», деди.
Зоҳид ва воиз Абу Ҳазм шундай деган: «Молларингизни Аллоҳ йўлида сарфлашни асло канда қилманг. Болаларим бор-ку, деб уларни харжлашдан ҳам қўрқманг. Зеро бола-чақангиз мўмин бўлса, Аллоҳнинг Ўзи уларни (сиздан ҳам яхшироқ) ризқлантиришига ишонинг. Агар улар фосиқ бўлсалар, молларингизни фисқ-фасод йўлида сарф қилишларига имкон яратиб берманг». Умавийлар султони Сулаймон ибн Абдулмалик Абу Ҳазмдан: «Эй Абу Ҳазм, биз нима учун ўлимдан қўрқамиз?» деб сўради. Абу Ҳазм: «Чунки дунёимизни обод қилиб, охиратимизни хароб айлаганмиз. Одамзот обод жойни ташлаб, харобага кетишни хоҳламайди», деб жавоб қилди.
Мол-дунёни жойига сарфлаш, инфоқ-эҳсон ва садақани кўпайтириш, молга бахил бўлмаслик мўмин-мусулмоннинг иймонига далолатдир, унинг Ҳаққа итоатига далолатдир. Хабарда келганки:   «Энг аввал ўзингга нафақа қил, агар молинг ортиб қолса оилангнинг, яна ортиб қолса, бошқа яқинларингнинг ҳожатларига сарфла. Аллоҳ сенга озми-кўпми бойлик насиб этса, бойликни шу равишда сарфлагин». Мол-дунёни тасарруф қилишда энг мақбул,  талаб қилинган йўл шудир.
Лекин инсонларнинг кўпи бойликни харжлашда бу кўрсатмалардан аллақачон чекиниб бўлган. Ўзлари фақир, бола-чақалари оч-яланғоч бўлатуриб, минг машаққат билан топган молини харжлаб, ном чиқариш, одамлар мақтовини эшитиш мақсадида дабдабали, серҳашам тўйлар ва маросимлар қилишади. Ёки бошқалар «сахий» деб мақташи учун топган молини кераксиз ўринларга, ҳатто гуноҳ ишларга сарфлаб юборадиганлар ҳам йўқ эмас. Яна бир тоифа кишилар борки, ўзлари қарзга ботиб, ортиқча жиҳозлар сотиб олишади, баланд ва шоҳона уйлар тиклашади, хотин, бола-чақаларини (ўзларини ҳам) безантириб, ясан-тусан қилишади. Таниш-нотанишни уйга чорлаб, риёкорларча зиёфатлар ва меҳмондорчиликлар ташкил этишади. Агар булар илм мажлисларига айланса, майлийди, аммо уларда бемаъни суҳбатлар, кайфу сафолар, ғийбат-фитналар тўлиб-тошган бўлади.
Мол-мулк, бойлик ва пул чўнтакка кирсаю қалбга кирмаса, бу гўзал ва мақбулдир. Бордию мазкур мол-дунё қалбларни забт этса, бундан ёмон нарса йўқ. Дунёга муҳаббат қўйиш ўғрилик, зулм, ҳақсизлик, адолатсизликларнинг қилинишига, жамиятнинг қонун ва низомлари бузилишига сабаб бўлади. Шунинг учун ёшларни кўзи тўқ, дунёга ҳирс қўймайдиган қилиб тарбиялаш лозим. Бундай тарбия инсонни ҳаромдан, ўғриликдан, зулмдан асрайди, уни Ҳаққа  йўналтиради, инсофга чорлайди, фаол ва ишончли инсонга  айлантиради.
Ҳамма ишда бўлгани каби мол-дунёга интилишда ҳам ўртача, мўътадил йўл тутган яхши. Аллоҳ таоло инсоннинг феъл-атворида нафсининг интилишларини қўшиб яратган. Шунинг учун мен мол-дунёдан беҳожатман, дея ундан ўзини қайтариш, ато этилган неъматлардан юз ўгириш зоҳидлик белгиси эмас, аксинча Аллоҳ берган беҳисоб неъматларга ҳурматсизлик, манманлик ва риё кўринишларидандир. Улуғ тасаввуф шайхи Суфёни Саврий кўпинча чиройли таомларни суюб еярдилар ва сафарга чиқсалар ўзлари билан қиём олиб юрардилар. Яна бир атоқли шайх Иброҳим Адҳам эса баъзан лазиз ва яхши таомларни тановул этар ва «Агар топсак, одамларга ўхшаб еймиз ва агар топа олмасак, одамларга ўхшаб сабр қиламиз», дер эдилар.