Онасиз етим шум етим...

• 

Подробности

Бўлим: Қариндошлар

Чиққан санаси: 04 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

“... Отамдан етим қолганимизда мен беш яшар яшар қизча эдим,- деб таҳририятга йўллаган мактубини бошлайди бухоролик муштарийимиз Лайлохон Пўлатова.- Орадан ўн йил ўтиб онамдан ҳам етим қолдик. Биз тўрт фарзанд- каттаси мен, учта укам бор. Аллоҳ ризқимизни берар экан. Қўлдан келганча ишладик, меҳнат қилдик, бировдан кам бўлмадик. Лекин дунёда моддият билан ўлчанмайдиган, ҳаракат воситалари билан ифодаланмайдиган нарсалар ҳам бор экан. Мен қиз бола билиши зарур бўлган барча юмушларни, рўзғор ишларни аъло даражада уддалардим.Турмушга узатилганимда мен эплолмайдиган иш, қўлимдан келмайдиган юмуш йўқ эди ҳисоб. Лекин кўнглим ўксик, оилам учун, эрим ва қайнона қайнотам, қайнбўйинларим билан муомала-муносабатимда нимагадир уқувим йўқдек туюлаверарди. Айниқса, овсинли хонадонда бу нарса жуда сезилади. Хуллас, овсинларим ўзлари ечим топмаган муаммоларга онасидан ёрдам сўрарди, маслаҳатлашишарди. Қайнонам ҳам овсинларимга эҳтиётини қилиб муомала қилар, мени эса сенсираб, “келин” ҳам демай исмим билан чақирарди. Асли бизнинг Бухоро томонларда қайнона-қайноталар келинни сенламайди, исми билан чақирмайди. Эримнинг яқинлари томонидан менга кўрсатилаётган бу тахлит ҳурматсизликлар жон-жонимдан ўтиб кетса-да, индаёлмасдим. Мени ортимдан ёнимни олиб, қайнонамни инсофга чақирадиган яқиним йўқ. Ҳайдаб юборса нима қиламан, деган қўрқувда хўрликларга чидардим. Арзимаган хатоимга қайнонам аччиқ гаплар билан узиб олар, ҳаттоки ўзимга эшиттириб ёнидагиларга: “Ота тарбиясини ҳам кўрмаган, она тарбиясини ҳам кўрмаганда, бундан ўпкалаб ўлибманми”, деб камситарди. Мен аёлман шунинг учун етимлигим панд беряпти, ҳаётимга дахл қиляпти, деб ўксинсам, укаларим ҳақида ҳам шундай гапларни эшитадиган бўлдим. Мен ота-онамизнинг руҳи ҳурмати ўз билганимча укаларимга нима яхши нима ёмонлигини ўргатишга уриндим. Аммо барибир ота-онанинг ўрни бўлак экан. Ота тарбиясини, она меҳрини кўрмаган бола ҳаётда яхши инсон бўлиб етишиши гумон экан. Укаларим қандайдир кўзи оч, бировнинг ҳақидан ҳазар қилмайдиган бўлди. Уларнинг ўғрилигидан шикоят қилиб одамлар мени олдимга, баъзан шум етимларнинг бошини  силаб тарбияли, одобли гулдай қизини берган қайнона-қайнотасининг олдига боришади. Бизнинг қўлимиздан нима ҳам келарди?.. Укаларим оддий инсоний муносабатларни ҳам билмайди. Қай бурчакда бирор ёмон гап чиқса, ўша ишкалнинг бошида менинг укаларим турган бўлади... Ўйлаб ўйимга етолмайман, ота-онамнинг авлодидан ўғри, мутаҳҳам, бировларнинг молига кўз олайтирадиган диёнатсизлар чиқмаган. Демак, укаларимдаги бу нуқсон ота-она тарбиясини кўрмаганлик ва уларнинг меҳрига тўймаганликда, деб биламан ...”
Таъсирли мактуб а? Хатдаги изтироб қоришиқ мулоҳазалар мушоҳада қилинса, чиндан ҳам ён-атрофимизда Лайлохонни ларзага солаётган ҳолатлар сероб эканлигига амин бўлинади.
Ҳаётда отасиз фарзандларини бировдан кам қилмай  тарбиялаб элга қўшган оналар анчагина. Онасиз қолган фарзандларини оқ ювиб, оқ тараб, кўнглини ўкситмай улғайтирган оталар ҳақида ҳам эшитганмизу, бироқ ундайлар бармоқ билан санарли. Она ёки ота ҳар қанча фарзандига яхши тарбия беришга, уни ота-онали тўкислардан кам қилмасликка уринмасин, барибир боланинг қай бир хислатида отасизлиги ёки она тарбиясини кўрмагани сезилиб туради, деган фикрни илгари суради айримлар.
Эътибор берганмисиз халқ орасида бирор қалтисроқ хатога йўл қўйган ё ахлоқида қусур кўринган киши ҳақида гап кетса, “Отаси ким?” ё “Онасига тортибди-да” деб қўйишади. Маълум сабабларга кўра отасиз ё онасиз ўсган болалар томонидан бирор қалтисликка йўл қўйилса, уларга ҳам истеҳзо билан: “Ота тарбиясини кўрмаган-да”, “Онанинг панд-насиҳатини олмаган-да” деб нисбат берилганини кўп эшитганмиз. Аслида ҳам кишининг оилада кўрган тарбияси, ўз ота-онасида тимсолида шаклланган феъл-атвори келажагига муҳим таъсир кўрсатади. Хўш, отасиз ё онасиз ўсган боланинг қисматида тўкис оиланинг тарбиясини кўрмагани таъсир кўрсатадими? Ота ёки она тарбиясидан мосуво ўсган боланинг феъл-атворида кемтиклик кўзга ташланадими? Бу галги мулоҳазалар айни мавзу атрофида бўлади.

“Бағри бутун”лардан ҳеч камим йўқ

-    дейди,- самарқандлик ҳамкасб синглимиз Моҳина Рустамова.- Тақдир тақозоси билан дадам вафот этиб, онамнинг қўлларда қолганман. “Ўғлимиз ўлди, энди бу бошқа турмушга чиқади, боласи ҳам қиз бўлса”деб ўйлашганми, дадамнинг қирқларидан кейин ота томондан бобом билан бувим  онамга жавоб бериб юборишган. Шу бўйи онам менга, мен онамга суяниб қолганмиз. Онам мени деб, мени ўгай ота эшигида ўкситмаслик учун бошқа турмуш қилмадилар. Ўқитдилар, бировдан кам қилмадилар. Кийинишим, еб-ичишим ҳеч кимдан кам эмас. Менимча, ота-онали тўкис, “бағри бутун”лардан ҳеч кам жойим йўқ...
-    Моҳина ҳамиша ота-она, оила ҳақида гап кетса шу фикрларини айтади,- дейди қаҳрамонимизнинг яқин дугоналаридан бири.- Аммо дугонамнинг феъли-атворида, юриш-туриши, кийинишида ота тарбиясини кўрмаганлиги шундоқ сезилиб туради. Масалан, мен ҳам замонавий кийимлар кийиб, сочларимни сўнгги урфда турмаклаб-бўяб, тирноқ ўстириб юришни истайман. Лекин дадамдан хижолат тортаман, дадамнинг кўзларига унақанги аҳволда кўринишдан уяламан. Қолаверса, Моҳина эркакларни камситишни, уларга ҳукмронлик қилишни истайди. Бу феъли сабаб ҳанузгача тенгини тополганича йўқ. Мен дугонамнинг феълидаги бу нуқсонга ҳам отасиз ўсгани сабаб деб биламан...
Ҳар қандай вазият ва шароитда шахснинг камолотга эришуви ва ҳаётда ўз ўрнини топишида оила муҳим аҳамият касб этиши ҳақида кўп гапирамиз. Оиланинг асосини эса ота-она ташкил этади. Бола ота-онасида кўрганини, уларнинг феъл-атворини ўзлаштириб бораверади. Шунингдек ҳаё, ибо, андиша туйғулари ҳам энг аввало кишида ота-онаси тимсолида уйғонади. Қиз бола очиқ кийингани, бепарда гап-сўзларни гапиргани ўз отасидан истиҳола қилмаса, кўчадаги бегона эркакдан қандай уялсин? Ўғилда аёлга муносабат, аёлни қадрлаш, иззат қилиш ва керак жойда аёлдан ҳаёланиш, тортиниш ҳислари она орқали шаклланади.  Ҳаётда фикримизни далиллайдиган мисолларни кўп келтириш мумкин. Лекин аксарият пайтларда отасиз ё онасиз ўсган  болалар ҳақида гап кетса, “кемтиклиги билинмай ўсган, ҳеч кимдан кам бўлмаган” ва ҳоказо моддиюн билан боғлиқ тарифлар келтирилади. Мулоҳаза қилинса, ризқни ота ёки она эмас, Буюк Раззоқнинг ўзи тақдир қилади. Гап — феъл-атвор ва инсоний туйғулар устида кетяпти.
— Турмуш ўртоғим онасизликда ўсган,-дейди бир муштарийимиз.- Аёллар билан муомала муносабат қилишни билмайди. Аёл зотига нисбатан юрагида фақат салбий ҳислар бор. Онаси вафот этгач, отаси бошқага уйланган, ўгай она эрим ва жигарларига кўп зулм қилган. Мен эримнинг аёлларга нисбатан  нафратини шунга йўяман. Балки, она меҳрига тўймаслик ҳам меҳрсизликка сабаб бўлар...
—    Менинг хўжайиним эса аксинча, онасизликда ўсганигами, негадир аёлларга ҳурмати баланд,- дейди бошқа бир мухлисамиз. - Менга ҳам озор бермайди. Она меҳрига тўймай ўсгани сабабми, бор меҳр-муҳаббатини мен ва қизларимиздан аямайди. Ўз ўрнида мен ҳам турмуш ўртоғимни қадрлайман, болаликда кемтикланиб қолган кўнглини тўлдиришга, меҳр-муҳаббатим билан қадрлашга ҳаракат қиламан. Онамни ҳам қайнона ўрнида эмас, ўз онасидек кўради. Ҳар байрамда совға-саломлар билан йўқлаб, қадр- қийматларни юқори қўяди. Умуман олганда, бу каби хислатлар инсоннинг ўзида бўлса керак.
Балким шундайдир. Аммо яна бир ҳақиқат мавжудки, кемтик оилада тарбияланган болалар

Меҳрини ифодалашга нўноқ

бўлади. Бола меҳр туйғуси, меҳрибонлик, ўзгаларни ҳурмат қилиш ҳисларини катталардан ўрганади. Бу ҳаётда аллақачон ўз исботини топган ҳақиқат. Мустасно ҳолатларда инсон ҳаётдан ўзи учун асқотадиган заруратларни ўзлаштириши мумкин. Бу аксар ҳолларда фавқуллода илмли, дунёқараши кенг, туғма салоҳиятли кишиларда кўзга ташланади. Бундай хусусиятлар эса ҳаммада ҳам мужассам эмас. — Боланинг шахс сифатида камол топишида ота-онанинг ўрни, тугал- тўкис оиланинг аҳамияти катта,- деган фикрни илгари суради Бухоро вилоятидан таҳририятга қўнғироқ қилган она тили ва адабиёт фани  ўқитувчиси Гулнора Ҳайдарова.- Ота ёки онаси вафот этиши Аллоҳнинг иши, лекин тирик етим ҳолда кемтик ўсаётган болаларнинг қисматини ўйласанг юрак увишади. Авваллари бундай болалар саноқли эди, ҳозирда ҳар бир синфда отаси ёки онаси ташлаб кетган болаларни учратасиз. Энг ачинарлиси, бундай болаларга ўқитувчининг танбеҳи кор қилмаса, бор “отангни чақир, онангга айт, мактабга бир келиб кетсин” деёлмайсиз. Аввало кўнгли ўксимасин, деб     мулоҳаза қиласиз, қолаверса, отаси ташлаб кетган, ота-онаси ажрашиб онаси билан қолган боланинг онаси тирикчилик ташвишида юрган бўлади. Онасиз боланинг отаси эса ҳа деганда мактабга келиб боласининг ўқитувчиси билан фарзандининг тарбияси, юриш-туришию ўқишининг муҳокамасини қилмайди. Умуман олганда, кемтик оиланинг фарзандлари тарбиясида кўп нуқсонларни кузатиш мумкин. Фикримча, нуқсонларни санаб, муҳокама қилгандан кўра, болаларни шунақанги вазиятларга тушишдан сақлашимиз, тақдир тақозоси билан отаси ё онасидан айрилган  болалар атрофимизда бўлса, уларга инсонийлик илмини, меҳр-муҳаббатни кўплашиб беришга ҳаракат қилишимиз керак. Боланинг бегонаси бўлмайди, деймизу лекин бунга ҳар доим ҳам амал қилавермаймиз...

Онанинг хатоси –боланинг балоси!

Шундай азизлар, давримизга кеиб бир болага етти маҳалла ота – она деган нақл анча ўз оҳорини йўқотишга улгурди. Етти маҳаллани қўяверинг, яқинлардаги қариндош-уруғ, опа-укалар жигарларининг боласи учун қайғурмай қўйди. Шундай аянчли ҳолатлардан бирига гувоҳ бўлдик яқинда. Ўн беш яшар қиз она бўлди. Боланинг отаси ким эканини ҳеч ким билмайди. Қизнинг отаси бир неча йилдан бери пул топиш учун хорижга кетган. Она эрининг йўқлигида оёқ олиши ўзгариб,  бегона эркаклар билан гап-сўз бўлгани учун, қайнона-қайнотаси уйдан ҳайдаворган. Қисқаси, она ҳам Россияда. Балоғат остонасидаги қиз назоратсиз қолиб охири шундай шармандаликкача боради. Невара қиз кўзи ёриб, она бўлгачгина бобо-буви, аммалар бу шармандаликдан хабар топибдилар. Ўйлаганинг сари жаҳли чиқади кишининг, наҳотки кўпни кўрган, олти-еттита болага оналик қилган буви оғзидан она сути ҳиди келадиган невара қизидаги ўзгаришларни пайқамади?! Онаси-ку Худо уриб қўйиб, қаерлардадир санғиб юрган экан, буви бўлмиш, ёшгина қизалоқ билан нозик масалаларда, қарама қарши жинс вакиллари билан муносабатларда ўзини тутиш, ибо, ҳаё каби фазилатларнинг инсон ҳаётидаги ўрни, қиз болага ёпишган шармандалик умр бўйи тамғадек ундан айрилмаслигини тушунтирмабдиларми? Одамларга тобора нима бўляпти ўзи?...
Фарзанд – ота-онасининг кўзгуси. Унинг феъл-атворида, фитратида ота-онасидан ўрганганлари, уларнинг сурату сийратида кўрганлари акс этаверади. Аллоҳнинг хоҳиши билан отаси ё онаси вафот этган болаларнику майли, аммо фарзанди тақдирини ўйламай, унинг ҳаёти, келажаги билан ҳисоблашмай оиласини парокандаликка учратаётганлар ҳам ўзлари, ҳам болалари ва ҳам жамият учун ниҳоятда зарарли одам эканликларини ҳеч ўйлаб кўришармикан?..

Умида АЗИЗ