Фарзандининг ҳаётини сипқораётганлар

• 

Подробности

Бўлим: Долзарб мавзу

Чиққан санаси: 02 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Кечқурун ҳовлидаги шовқин-сурон, йиғи овозидан чўчиб деразадан пастга қарадим. Бир-бирини оғизга олиб бўлмайдиган гаплар билан ҳақорат қилаётган, важоҳатли эр-хотин оилавий жанжални кўчага «кўчиришган», оқшомги сайр учун кўчага чиққан қиз-жувонлар, болалар майдончасида ўйнаётган ёш-яланг, бола-бақра, хуллас, кўп қаватли уйлар ҳовлисида юрганларнинг бари подъезд олдидаги бу тўполоннинг лоқайд томошабинига айланишган...

– Эркак бўлиб оилангизни боқолмайсиз. Болалар оч-наҳор ухламасин, деб дўкондан қарзга тухум олиб келгандим. Сизда орият борми ўзи?! Ўзингизга ўхшаган бетайинлар билан ароқ ичиб келибсиз. Болам бировларнинг сомсасини сотиб топиб келган пулига ароқ ичгани қандай юзингиз чидади?! Виждонсиз! Ажрашаман! Умримнинг ўн уч йилини сизнинг одам бўлишингизни кутиб, ароқ ичмаслигингизга умид қилиб совурвордим-ку... Энди бу уйга қадам босманг! Уй мен билан болаларимники, сиз қаерга борсангиз бораверинг! Бугундан эътиборан бу уйда ҳақингиз ҳам, ўрнингиз ҳам йўқ!..

Хотиннинг овози бутун даҳага эшитилар, маст эр бўралаб сўкинар, хотинини урмоқчи бўлиб ҳезланарди. Ҳаммадан ҳам болаларнинг зор қақшаши юракни эзади. Улар бир оналарининг ёнига бориб, «Ойи, уришманглар, бўлди», деб ялинишар, бир оталарининг олдига бориб, «Адажон, бўлди сўкинманг, ҳамма устимиздан куляпти, ойимни урманг», деб йиғлашарди. Атрофдаги ҳамма томошабин! Истеҳзо билан кулган ким, ачиниб бош чайқаган ким... Бироздан кейин участка нозири, маҳалла вакиллари ва «домком» етиб келишди. Шунда ҳам эр-хотинни ҳадеганда тинчлантириб бўлмади. Шовқин-сурон, қий-чув, йиғи, бақир-чақир ҳақоратлар анчагача давом этди... Афсуски, бугун ичкилик касофати туфайли жанжалхонага айланган хонадонлар, бузилиб кетаётган оилалар сони оз эмас.

«Дадам яна ичиб келдилар...»
Болалигимизда ҳамқишлоқ қизчалар билан ҳар куни кечки пайт бироз ўйнардик. Келишилган пайтда, келишилган жойда ҳар куни бир вақтда кўришардик. Ҳар икки-уч кунда Азиза деган дугонамиз келмай қоларди. Эртаси куни нима учун кеча ўйнагани келмаганини сўрасак, у бечора кўзларини ерга қадаб, йиғламсираган кўйи: «Дадам яна ароқ ичиб келибдилар... Уйимизда жанжал бўлди. Дадам онамни урдилар, бизларни уришдилар... Онам роса йиғладилар. Уларни ташлаб келолмадим», дерди. Ўша пайтда биз саккиз-тўққиз яшар қизчалар болаларча беғубор тассаввур ва дунёқараш билан ароқдан, уни ичадиганлардан нафратланардик. Бора-бора ўйинларимизга Азиза келмай қўйса, «Дадаси яна ичиб келган, онасини урган, Азиза йиғлаётган онасининг ёнида ўтирибди», деб қўядиган ва эртасига ўртоғимизни кўрганда ўйнагани келмаганининг боисини сўрамайдиган бўлгандик. Улғайганимиз сари ўша дугонамизнинг ичадиган эркакларга, ароққа бўлган нафрати зўрайгандан зўрайиб, жиззаки, сержаҳл бўлиб қолди. Бора-бора «дадам ичиб келдилар», деб изтироб билан эмас, отасига нисбатан нафрат ва ғазаб билан гапирадиган бўлди... Ўша дугонамни ўйласам, уйдаги уриш-жанжаллар, ароқхўр отанинг бақир-чақири, файз-бараканинг кўтарилгани болаларнинг эрта улғайишига, улғайганда ҳам бемеҳр, оқибатсиз ва қаҳри қаттиқ бўлиб ўсишига сабаб бўлишига иқрор бўламан.
Ўзингиз бир ўйлаб кўринг-а, уйда деярли ҳар куни жанжал, болаларга тарбия бериши, уларга феъл-атвори, фазилатлари билан ўрнак кўрсатиши керак бўлган ота ичиб, оёқда туролмайдиган аҳволда маст бўлиб келади, она бўлса эрдан меҳр-муҳаббат кўрмай, нафосату назокатдан олислаб кетаяпти. Бола шўрлик қачон қарасангиз отасининг ҳақоратларию онасининг қарғишларини, уларнинг ҳаётдан, ўз тақдирларидан нолишларини эшитади. Она дод солган, ота ўз бошига муштлаган, бола бечора икки орада сарсону дилхун... Хўш, бундай оилада туғилиб ўсган бола келажакда жамиятда қандай ўрин топади? Бу ахлоқий таназзул оқибатини ўзингиз яхши тассаввур этиб тургандирсиз...

Қадаҳ чўқиштираётган ота-ўғиллар
Икки йилча аввал бир ҳамкасб дўстимиз тўсатдан вафот этди. Йигирма етти ёшида! Яратганнинг хоҳиш-иродаси шу экан, дўстимизнинг умри қисқа экан, вафот этди. Аммо юракдаги оғриқ бошқа нарсадан.

Ҳамкасбимизнинг отаси обрўли, ўзига яраша нуфузи бор киши эди. Худо мартабалар бериб, обрўю давлат бериб сийлаган амакимиз сўнгги вақтларда ичкиликка ўлгудай ружу қўйган эканлар. Энг ачинарлиси, ўша одамнинг ҳамкасб дўстимиздан бошқа яна уч ўғиллари бўлиб, ўғиллар ҳам ҳеч тортинмай, уялмай оталари билан қадаҳ чўқиштириб, ароқ ичаверишар экан. Хуллас, ўша куни ҳаммалари оилавий дам олиш учун дала қўйнига чиқишган. Ота-болалар бирга-бирга қадаҳ кўтаришган. Бир томонда саратон жазирамасидан, бир томонда ароқ таъсиридан оловда ёнган дўстимиз чўмилишни хоҳлаб қолади. Мастликда ақл, эс-ҳуш одамни тарк этиши тайин, дўстимиз дарахтга чиқиб, ҳовузга тепадан калла ташлаган... Қаттиқ жароҳат олгани туфайли олти ойча тўшакка михланган кўйи ётди. Ҳар сафар уни кўргани борганимизда, тоғдай йигитнинг бир тутам бўлиб ётганини кўриб, юрак-бағримиз ўртанарди. Дўстимиз минг бир азоблардан сўнг омонатини топширди. Ўшанда унинг ёшгина бева қолган аёли ўксиниб-ўксиниб йиғлаганча:

– Ҳеч замонда ота-ўғил ҳам бирга ароқ ичадими?! Отаси ичма, деб йўлдан қайтариб койимаса, мен хотин бўлиб нимани ҳам эплардим?! Энди отаси борларга мунғайиб қарайдиган невараларининг кўзига қайси юз билан қарар экан бу ота?! Эрим яхши йигит эди, ота бўлиб тўғри йўлга бошлаганида, бир-икки марта ичганида, болам, ароқ ичма, мен қилган хатоларни такрорлама, обрўйингдан айриласан, файз-баракангдан мосуво бўласан, деб қайта-қайта уқтирганида, эрим йўлдан қайтарди. Навжувонгина ўлиб ҳам кетмасди, – деганди.

Шахсан ўзим ҳам қадаҳ чўқиштириб бирга ароқ ичаётган ота-ўғилларни кўп кўрганман. Ота дегани ўғлидан истиҳола қилмайди, ўғил дегани отадан хижолат тортмайди. Худди фавқуллодда бир каромат кўрсатаётгандек, кўкракларини тоғ қилиб қадаҳ уриштиришади. Ёнгиналарида эса набиралар ўтирибди – қадаҳ чўқиштираётган оталари ва боболарига ҳавас билан термилиб...

Қишлоқ аёллари ҳам ичишяпти
Бир пайтлари умумий овқатланиш муассасалари, ресторанлар, қаҳвахоналарда аёлларнинг «гап» бериши ниҳоятда ғайритабиий ҳол кўринган ва албатта аёллар унақанги жойларда бемалол ўтириб кўнгилхушлик қилишмас, овоз пардаларини бир неча баробар кўтариб қаҳқаҳа отишмас, спиртли ичимликлар ичиб, уйга маст ҳолда қайтишмасди. Мен узоқ ўтмиш ҳақида эмас, беш-олти йил аввалги давр ҳақида гапиряпман.

Аммо ҳозир шаҳар жойларида урф бўлган шунақа ҳолатлар – емакхоналарда нишонланаётган гап-гаштагу, турли маросимлар, уларда «ариқ қилиб оқизилаётган» спиртли ичимликларни ичиб, маст бўлиб ўйин-кулги қилаётган аёллар ҳақида гапирмоқчи эмасмиз. Гап қишлоқ жойларидаги тўй-томошаларда эркаклар билан баб-баравар қадаҳ кўтараётган аёллар ҳақида. Ўзингизга маълум, ўзбек қишлоқлари ҳақида гап кетганда кўз ўнгимизда энг аввало одоб-ахлоқли, оқибатли, андиша ва миллийликнинг асл ўзагини сақлаб қолган одамлар гавдаланади. Қишлоқларда ўн беш-йигирма километр узоқликда яшайдиганлар ҳам бир-бирларини яхши танийдилар, тўй-издиҳомларда бирга бўладилар. Бир қишлоқнинг одамлари-ку бир-бирларига деярли қариндош бўлиб кетишган, бегонаси йўқ. Қишлоққа хос яна бир хусусият шуки, бу ерда ҳеч бир гап пинҳон қолмайди. Ҳов, бир бурчакда «тиқ» этган товуш эшитилса, одамлар қаерда, нима гап бўлаётганини дарров аниқлаб олишади, ҳамма нарсадан хабардор туришади. Лекин ҳозир ана шу қишлоқларда ҳам аёлларнинг дунёқараши ўзгаргани яхшигина сезилмоқда. Ишонаверинг, энди қишлоқ аёллари ҳам спиртли ичимликларни ичишяпти. Ва камига қилмишлари ҳақида тўлқинланиб мақтаниб ҳам қўйишяпти... Жуда хунук, жуда оғриқли ҳолат. Аёл маст ҳолда жилпанглаб ўйинга тушса, ён-атрофдагиларга кўзини сузиб, қилган «мард»лигидан ғурурланса...

Ароқхўр келинчак
Бундан беш-олти йил аввал пойтахтга кела туриб, автобусда бир йигит билан ҳамроҳ бўлиб қолгандим. Гап айланиб йигитнинг пойтахтга иш излаб келаётганига тақалди. Мутахассислиги муҳандислик экан. Бу соҳада ўзимизнинг вилоятда ҳам иш топиш мумкинлигини гапиргандим, йигит оғир хўрсиниб, Тошкентга йўл олишининг тарихини гапириб берган эди. Айтишича, бобосининг қистови туфайли узоқ бир қариндошларининг қизига уйланган экан. Йигит мактабда ва олий ўқув юртида рус гуруҳида таҳсил олган, лекин дастлабки учрашувлардаёқ қизнинг ўта очиқ кийиниши, ўзбекча гаплашишдан қочиб, русча мулоқотни афзал билиши ўзига маъқул келмаган. Бироқ катталарнинг раъйини қайтармаслик учун ҳам шу қизга уйланган. Тўйдан кейин келинчакнинг антиқа одатлари бирма-бир намоён бўлаверибди. Яъни янги келинчак ишдан қайтганида оғзидан гупиллаб ароқ ҳиди келар, уйдагиларнинг ҳайратомуз саволларига: «Ишхонамизга текширувчилар келди, дастурхон қилгандик, улар билан бирга ичмасам, айб бўлар (!)», ёки «Яқин дугонамнинг туғилган куни эди, нишонладик», деб изоҳ берар экан. Ўзидан ўтганни ўзи билиб юрган куёв билан қайнона-қайнота пировардида келинчакнинг «ҳунар»ларидан даҳшатга туша бошлайдилар. Негаки, энди чўнтаклардан пуллар йўқолиб қолар, келин бола ҳар куни ширакайф, ҳатто қаттиқ маст ҳолда уйга кириб келадиган бўлибди. Келинни бу йўлдан қайтариш учун пулларни яширишган экан, ароқхўр келин уйда сотилиши мумкин бўлган нарсаларга ҳужум уюштирибди. Қисқаси, келинчакнинг ота-онасини чақиртириб, жавобини беришибди. Йигит боёқиш «Орига чидолмаяпман, «анавининг хотини алкаш эди» деб, одамларнинг қўлини бигиз қилиб кўрсатишидан хижолат тортяпман», деганди пойтахтга келишининг сабабини изоҳлай туриб...

«Анави киши мастликдан қалтираб қолган қўллари билан стакандан нима ичаётганини биласизми? У хотини ва болаларининг кўз ёши, қони ва ҳаётини сипқоряпти», деган эди француз адиби Ф.Ламенне. Ичувчи эркаклар келтираётган маънавий зарарга даво тополмай турган бир пайтимизда аёлларимизнинг ҳам ичкиликка берилиши ўта аянчли ҳолат эмасми? Она ўз болаларининг кўз ёши, қони, ҳаётини сипқорса-я!..

Бу иллатнинг илдизига болта урмасак, оқибати жуда аянчли бўлади, юртдош.

Умида АЗИЗ