Muslima.Uz

"Модница" кампирлар

Подробности

Бўлим: Ота-она

Кимнинг чеҳраси офтобдай балқади? Юзларидан нур томади? Қайси одамда иймон сифатлари  ёғилиб туради? Ажин чизиқлари узоқ-узоқ йиллардан, зил-замбил йўллардан сўзлайдиган кимнинг юзи?

—Албатта, қари, кекса ёш кимсанинг,- дейди, биров.

— Тўғри-да! «Қариси бор уйнинг париси бор» деб бежизга айтишмаган,- қувватлайди бошқаси.

— Йўқ, -дейди бир қайсар одам.- Ҳамма ҳам кексайган билан нуроний, фариштали бўлиб қолмайди. Мен шундай суратли одамларни кўрганман: улар дунёда кўп яшашган-у, аммо дунё кўришмаган. Тевараклари тор. Қариб-қартайган бўлсалар ҳам ҳаёт дарсини уқишмаган. Инчунин, юзлари қуёшдай балқмайди, аксинча совуқ рафторларидан ёвқур булутларнинг қутқуси томчилаб туради. Бундайлардан ҳамма ҳайиқади. Улар ўзларидан ҳайиққан одамларни «Ҳамма мени ҳурмат қилади» деб ўйлашади ва ўзларининг бу ўйловларидан керилиб, мақтаниб юришади.

Ана шунақа. Қайсар одамнинг фалсафаси ҳам худди ўзидай тош-метин. Эшитганларидан кўра кўрганларига кўпроқ ишонади бу одам. Чапланган жилони ёқтирмайди у. Ҳар рангни ўз жилосида қадрлайди. Инчунин:

— Фариштали одамнинг олдида,- дейди у яна,- беихтиёр таъзим қиласан, қўлинг кўксингга боради. Беихтиёр эгиласан унинг қошида. Қилаётган ҳурматларинг етмиш икки томирингдан беихтиёр оқиб келади. Бундай одамларнинг сўзлари ҳикмат, кўз қарашлари насиҳатдан иборат. Улар ишшаймайди, ним табассум билан боқади. Ярашиқли либос кияди.

«Афсус, деган экан қайси бир дониш, дунё ўзгармоқда, шунга қараб одамларнинг руҳи ҳам». Аммо бу ўзгаришлар, «оммавий маданият», ғарбона (ғарибона!) ҳаётга интилиш, «замонавий»лик ёшларни ўз домига тортгани етмагандай, кексаларимизга ҳам  салбий таъсирини кўрсатяпти. Кекса ёшли онахонларимизнинг кияётган кийимларини, пардозини кўрсангиз энсангиз қотиб, тишларингиз ғижирлаб кетади.

- Ишдан борсам,-дейди бир дугонам фиғони ошиб. - Пардоз воситаларим сочилиб-ёйилиб турибди. Ҳайрон бўлдим: шахсий нарсаларимга биров тегмасди. Боз устига бу уйда мен ва қайнонамдан бошқа аёл йўқ. «А-а-а!- дедим ўзимча, қайнона-ойижонимнинг ёш бўлгилари келиб қолибди-да. Йўқ, адашмабман. Бир маҳал ана шу алфозда хунобим чиқиб ўтирсам, дарвозадан қайнонам кириб келдилар. Вой, дугонажон, ишон! Оғзим ланг очилиб қолди! Қани энди ер ёрилсаю, ерга кириб кетсам. Ахир кўча-куйда мингта таниш: айтгандир, бири бўлмаса, бири- «Фалончининг қайнонасининг томи кетиб қолибди» деб. Ишонсанг эгниларидаги кўйлак нақ мана бу ердан,- у шундай дея сонининг тиззасидан бир қарич тепа қисмини кўрсата туриб сўзида давом этди.- Ёқа вофшим йўқ! Бужмайиб, чизиқ тортилгандай сўлиб қолган кўкракларини ка-а-атта очиқ. Беллари таранг тортилган алламбало кўйлак кийволган. Афт-ангорларига аямай бўёқ чаплабдилар. Кап-катта одам ёшига ярашиқли кийиниб- бўянса-да. Яна ёшлардан ёзғиришади. Аслида айб ўзларида, ўзларига номуносиб ҳатти-ҳаракатлар билан ёшларга «ибрат» бўлишади. Ўзимни босиб туролмадим: «Вой ойижон, шу аҳволда қаердан келяпсиз», десам, қайнонам бир ўқрайди-да, «гапимиз бор эди бугун. Аҳволимга нима қипти?! Тилингиз бурро-ку келинпошша», деди қаҳр-ғазабини кўзидан ёғдириб…

Унинг гапларини эшита туриб саратон кунларининг бирида  автомаршруткада ўзимнинг ҳам ғашимни келтирган ҳолатни эсладим. Кўринишидан элликлардан ошган бир аёл сузилиб ўтирибди. Эгнидаги кийимларини кўрсангиз борми, ДАҲШАТ! Комбинзонми бир нима дейиладиган, тепаси кўкраккача, пасти тиззагача бўлган алламбало кийиб олган. Қўллари, кўкраклари, бўйнию оёқлари шунақанги бужмайган, хунук аҳволдаки, кўзи тушган одам бир сесканиб тушишиши аниқ. Яна денг, баданида майда-майда оқ доғчалар ҳам бор экан. Ҳалиги нусханинг шундоқ рўпарасига ўтиришимга тўғри келди. Туғилганидан бери юз-кўзига бўёқ чаплайди чоғи, афт-ангоридаги узун-қисқа чизиқлардан башараси поезд рельсига ўхшаб кетади. Яна шу ҳолига қовоғию кўзининг халта бўлиб ётган пастини «гулзор»га тўхшатиб безаб-бежаб қўйибди. Лаб, таниқли қизиқчимиз айтганидек, «ғунча»(!), кампиршо сузилиб-нозланиб ўтирибдилар. Гўёки ўн саккиз ёшларига қайтганлару, бу «тароват»лари билан оламни «нур»га тўлдиряптилар. Башараям башарахон! Афт-ангорию эт-устихони шунақанги жирканчки, кўзларимнинг қарғишига қолмай деб ундан юз бурсам, бўйним қийшайиб оғрийди, тўғримга қарайман десам… рўпарамда қари урғочи шайтон ярим яланғоч ҳолда турибди… Ўзбек эмасдир у, дейсизми? Кечирасиз, мен ҳам афт-башарасидаги бўёғию кийган кийимидан ўзбекмасдиров, деган хаёлга борган эдим. (Аслида миллатдошларимиз орасида ҳам унақалар анчани ташкил этади!) Лекин телефонда ким биландир ўзбекча гаплашиб, нима овқат тайёрлаш ҳақида буюртма берганидан билдимки, ўзимиздан экан. Таассуфки, ўзбек экан! Гарчи ўзим хоҳламасам-да, унга тикилган куйи яна қишлоғимнинг кексаларини, раҳматли бувижонимни эсладим. Мақтаниш эмасу, бувим нафақат маҳалламиздаги, балки мен билган бувиларнинг ичида энг чиройлиги, энг фаришталиги эдилар. Юзлари оппоқ, тиниқ, кенг ўралган оқ рўмол ичида ҳуснлари ярқирраб, чеҳраларига янада нуронийлик, тароват бағишларди. Етмишдан ошиб омонатларини топширган бувимнинг юзларида битта ҳам ажин йўқ эди! Сизга ёлғондир аммо, Худога рост, умри далада ўтган, айни навқирон ёшлиги уруш йилларига тўғри келиб, кўргани меҳнату ранж, топгани изтироб бўлган, фарзанд доғидан кўнгли садпора бувимнинг юзида ажин тугул, биттагина кўз илғамас нуқта кўринмасди. Улар ғам-ташвишни кўнглига олмаган, изтироб чекмаган, дейсизми? Адашасиз! Бувим раҳматлининг кўзлари кулиб, юраги қон йиғлаб турарди. Бу ўткинчи дунёнинг ҳамма синовларига кўкрак тутганлардан эди, раҳматли. Яхшилаб ўйласам, бувим ва унинг замонасидаги кексаларнинг юз-кўзидаги нур, ҳусн— уларнинг ёмон назар ва номаҳрамларнинг ҳирс билан тикилишларига дуч келмаганларидан экан! Бизга ўхшаб сонларини, кўкракларини, бўйнию елкаларини очиб, тирсиллама тангу тор кийимларни киймагани учун ҳам улардан фаришта қочмаган экан. Қолаверса, ўша пайтнинг кексаларидаям, ёшларидаям ҳасад бўлмаган, кибр бўлмаган. «Нега бунда бор менда йўқ, нега бу яхши кийинади мен кийинолмайман, нега фалончида иккита машина бор, менда битта» ва ҳоказо каби шайтоний ўйлар оромимизни туну кун ўғирлагани касофатига ёшимизга нисбатан катта кўриняпмизми, тез қарияпмизми деган ўйлар ҳам миямга қуйилади баъзида. Момою боболаримизнинг бизга ўхшаб ётганида ҳам-турганида ҳам дунё орзу-ҳаваслари эс-ҳушини банд қилиб, телбага ўхшатиб қўймагани учун кексайганида юзида файзу иймон билан қариган эканми, деб ўйланиб қоламан. Хуллас, ҳозирги кексаларнинг ҳам қандайдир, турқи, кийиниши, гап-сўзи одамга ёқмайди-да.

Билиб турибман, гапларим сизга маъқул келмаяпти. «Атрофдагиларга ҳам қараш керак-ку, ёнингдагилар қўша-қўша иморатлар, сўнгги русумдаги машиналар, зебу зийнату кийим бошларини кўз-кўз қилиб турганда, мен индамай қисиниб қимтиниб юрайми», деб энсангиз қотяпти. Йўқ, биродарим, қисиниб-қимтиниб юринг, демоқчи эмасмиз. Камбағалликдан, қашшоқликдан Ўзи асрасин! Фақат бундоқ мулоҳаза билан, кимлигингизни, қайси миллат вакили эканингизни унутмай, ўзлигингиз, аслингиздан чекинмай юринг, демоқчимиз холос. Шахсингизни тасдиқловчи ҳужжатингизда миллатингиз ўзбеклиги кўрсатилганини инобатга олмаганда, афт-ангорингизу юриш-туришингиз, кийинишингиз, ҳаттоки гап-сўзингиз, феъл-атворингиздан ҳам ўзбек эканлигингизни билиш мушкул бўлиб қоляпти.

Атрофга мулоҳазали назар соладиган бўлсак, одоб, андиша, ҳуснихулқ, деган нарсалар ёшлар тугул, ҳатто кексалар учун ҳам ёт тушунчага айланиб бораётгани ҳар қандай миллат тақдирини ўзининг тақдирига дахлдор, деб билгувчи одамнинг кўнглига оғриқ солади. Кўчада етаклашиб юрган она-қизларга қараб, опа-сингил, деб ўйлайсиз. Чунки она деганлари ҳам фасонликда қизидан ўзса ўзадики, ортда қолмайди. Энди ўзингиз бир ўйлаб кўринг, бир парча матони эгнига илволган, юз-кўзи болаларнинг расм дафтаридай бўялган она, қандай қилиб қизидан сипо, камтарлик билан кийинишни, тирноқ ўстириш гуноҳ эканинию, ҳар хил кимёвий воситалар юз терисига салбий таъсир кўрсатиб, эрта қаришга олиб келиши ҳақида гапириши мумкин?! Халқимизда, қуш уясида кўрганини қилади, деган нақл бор. Эътибор беряпсизми, «кўрганини» дейиляпти, «эшитганини» эмас! Бола кўнгли шунақа, кўрган нарсасини ўзлаштириб олади. Катталардан кузатганларини ўрганиб кетаверади. Сиз ёшингизга, кўринишингизга, миллатингизга хос бўлмаган кийимларни кийсангиз-да, фарзандингиздан очиқ кийимларни, майкаю шортик киймасликни талаб қилсангиз…

Биз ўзбеклар шарқона одоб-ахлоқ тамойиллари асосида тарбияланганмиз. Нафақат гап-сўзимиз билан, балки амалларимиз билан ҳам фарзандларимизга ўрнак бўлишимиз даркор.

Журналистика факультетини эндигина тамомлаган жиянимни етаклаб хусусий нашрлардан бирига бордим. Ижодий гуруҳ директорининг хонасидаги тамаки тутини нафасимизни қайтариб, томоғимизни бўғиб қўйди. Директор хоним енгию ёқаси йўқ кўйлакда бармоқларига сигарета қистириб олиб, тамаки буруқситяпти. Олдидаги кулдон тўлиб қолган. Иш столи устида пиво бутилкаси, ярим ичилган шиша идишда ичимлик. Нима мақсадда келганимизни эшитиб, аввал кўзларини суздилар, сўнг тавозеъ билан ёш ижодкорга насиҳат қила бошладилар. Чамаси бирор соатча ўша ерда ўтириб кашанда газетчи опанинг ваъзларини тинглашга мажбур бўлдик. Ташқарига чиққанимиздан кейин жияним лабини буриб, энсасини қотирди:

— Мен ишсиз қолиб кетган тақдиримда ҳам бунинг газетасида ишламайман. Сафсатабознинг насиҳатлари ортиқча тағин. Аввал ўзига боқсин у. Уялмай-нетмай аёл бўла туриб сигарета чекяпти. Кийиб олган уст- боши-чи! Унинг эри борми ўзи?!.. 

Биз ёшлардан нолиймиз, улардан ўпкалаймиз, норозичилигимизни достон қилиб айюҳаннос соламиз. Аммо-лекин улар ибратни кимдан оляпти, ёшларимизга қандай ўрнак кўрсатяпмиз, деб ўйлаб кўрмаймиз. Тўғриси, ўшанда биз иш излаб борган хусусий нашр директори жиянимга ижодкор учун, қиз бола, аёл киши учун ҳаётда асқотадиган маслаҳатларни берди, касб одоби, журналистнинг хулқи борасида хўп қулоққа ёқадиган гапларни гапирганди. Аммо кийган кийимларию қилиб ўтирган иши ёшларга насиҳат қилиш, ёш ижодкорларга журналистиканинг касб одоби ҳақида «қўшиқ куйлаш» уларга эмаслигидан далолат эди.

Таниқли ижодкорлардан бири билан бола тарбияси, ҳозирги ёшларнинг одоб-ахлоқи, маънавияти ҳақида суҳбатлашиб қолганимда, улар, «бола бизники, унинг тарбияси, маънавияти, одобу ахлоқи бизнинг обрўйимиз, шаънимиз. Шундай экан, фарзандларимиз феълида қусур сезсак уни ўзимиз тузатмоғимиз керак. Четдан биров келиб бизга боламизни тарбиялаб, айбини тузатиб кетмайди» деган эдилар. Бу фикр ҳам ўз ўрнида тўғри. Аммо айтмоқчиманки, ёшларни тарбиялаш, уларни тўғри йўлга солиш учун авваломбор, катталарнинг ўзи тарбияланган бўлиши даркор. Нима дедингиз?

БАҲОР

Эски мавзуда янги мулоҳазалар

Подробности

Бўлим: Ота-она

Қайнона-келин муносабатлари ҳақида айтилмаган, ёзилмаган гап қолмаган... деб ўйлардим. Тўғриси, бу мавзудаги мулоҳазалардан иложи борича ўзимни тортардим. Кейинги пайтларда турмуши бузилган аёлларнинг ҳаёт йўлига разм солиб, қайнонасидан нолиб юрганларнинг аксарияти қисматида ўзи айбдор, деган фикрга келдим. Бугунги эски мавзудаги янги мулоҳазалар айни шу хусусда.

Айбсиз “айбдор” қайнона

Жамоамизга янги ходима ишга келди. Юриш-туришидан бинойидеккина жувонга ўхшайди. Ҳамкасблар орасида тиллари буррогина жамоадошимиз зудлик билан олиб борган  “суриштирув” натижалари янги ходиманинг турмушидан ажрашгани, ҳозир икки яшар қизчаси билан ижарада яшаб юрганини аён қилди. Биз аёллар янги ҳамкасабимизга хўп ачиндик. Ахир, аёл боши билан бир болани эргаштириб ижарама ижара судралишнинг ўзи бўладими?! Қолаверса, бошида эри йўқ аёлнинг ташвиши ҳам оғир бўлади. Ходимага ўзимизни яқин тутиб, ҳар ким қўлидан келган ёрдамни беришга ошиқди. Тез кунда биз билан иноқлашиб кетган янги ҳамкасабанинг дард “халта”си очилди. Тушлик дастурхонида барча аёллар бир жойда тўпланамиз. Оила, турмуш масалалари ҳақида гап кетса, ҳалиги ҳамкасбимиз лаби лабига тегмай қайнонасини ёмонлай кетади:

—    Қайнонам нақ анаконданинг ўзи эди. Бошқоронғилигимда март-апрел ойлари роса қовун-тарвуз егим келган. Эрим топиб келишга уриниб кўрмоқчи бўлганидан, онаси, “Шунча бола туғиб токсикоз нималигини билмаган эканман. Ҳозирги ёшлар уят, ор-номус, шарм-ҳаёни тамоман унутиб юборишган. Уялмай-нетмай шу пайтда қовун-тарвуз топиб кел, деб боламни чирқиратадими?! Пешонам қурсин, менинг” деб роса дод-вой қилган. Эрим латтачайнар, ландовур роса онапарвар эди. Қайнонам ўғлини мендан қизғаниб, турмушимизни бузди. Ҳатто нораста гўдагимга ҳам раҳм қилмади...

Аёлнинг деярли ҳар кунги шикояту нолишлари ана шу гап-сўзлардан иборат бўлади. Бир одам билан яқин бўлганинг сари, унинг камчиликларини пайқаб олаверар экансан. Вақт ўтиши билан янги ходиманинг феъл-атвори, юриш-туришини обдон кузатиб, жамоамизнинг ёши катта аёллари керакли баҳо беришди:

—    Шу қизни келин қилган аёлнинг пешонаси ҳам шўр экан! Чой ичган пиёласини чайишга эринадиган, бир коса овқатни эплаб таёрламайдиган, бунинг устига салга қовоғини ўйиб, лабини қимтиб юрадиган қиздан яхши келин чиқармиди?! Келин дегани, очиқфеъл, хушрўй бўлса, табассум билан кўзингга қараб турса-да!  Қайнонаси бекорга буни ҳайдаб солмаган кўринади. Ҳақиқатан ҳам бундай келиндан Худо асрасин!

Ҳа. Аслида жувоннинг дастлабки гап-сўзлари, пала-партиш ишлари мени ҳам шу хулоса атрофида тўхтатганди. Чиндан ҳам, қайнонага она сифатида қарасак, ҳеч бир она фарзандига ёмонлик тиламайди. Минг  келинга бегона назари билан қараса ҳам, ҳеч бир она ўғлининг турмуши бузилишини, дилбандининг зурриёти сарсону саргардон юришини ҳеч бир қайноналик рутбасидаги она истамайди. Бу аниқ! Демак, юқоридаги фикрларимиз биргина кузатув асносида ўз исботини топди: қайнона-келин можароларида ҳамма вақт ҳам қайноналар айбдор эмас! Хўш, унда нега ҳамма келинларнинг бирдан бир “душман”и қайнона бўлиб қоляпти?  Қайнонажонларнинг ҳаммаси ҳам оппоқ эмас! Уларда ҳам етарлича айб бор. Бу ҳақида қуйида кузатасиз.

Қайнона беозор бўлса, рўзғор бозор бўлар

Кўпни кўрган онахонларимиз хатбошига кўз югуртирган заҳоти, барака топ, қизим, худди дилимдаги гапни гапирибсан, деворган бўлса, ажаб эмас. Даставал, шу фикр билан боғлиқ бўлган бир ҳолатни газетхон ҳукмига ҳавола этишлик жоиз деб билдим. — Келин туширишимиздан аввал онам қайта-қайта, “ҳеч қачон келинимга озор бермайман. Келинимни ранжитмайман, ортиқча гап-сўз билан кўнглини оғритмайман” деб икки гапнинг бирида  айтавердилар.  Гап орасида ярим ҳазил-ярим чин қилиб, “жуда мулойим қайнона ҳам бўлманг, биринчидан келинингиз ҳурмат қилмай қўяди, иккинчидан рўзғорингиз бозордай бўлиб қолади, биров сизнинг фикрингиз билан қизиқмайди” дегандим, онам астойдил ранжидилар. Хуллас, келин тушганидан кейин худди ўзлари айтганларидек,  келинчакни бошга кўтаргулик бўлиб юрдилар. У бирор юмушга уннамоқчи бўлса, югургилаб чопиб қўлидан юмушини олиб юрдилар. Бундан ғашим келса ҳам, чидашга мажбурман. Чидаёлмай бир-икки гап қилгандим, онам шарт-шурт оғзимни ёпиб қўйдилар. Шундай қилиб, икки ой ўтар-ўтмас, келинчакнинг тили чиқа бошлади. Ўз билганича, сўраб-суриштирмай ота уйига кетиб қоладимией, бирор иш қиладиган бўлса, онамдан сўрамайдими-ей... Энди онам келинидан нолиб юрибди. Ўзи йўлдан чиқарган келинчакни кўрарга кўзи йўқ. Аслида ҳамма айб онамнинг ўзида. Қайнона деган бироз қаттиққўл, жиддий, сермулоҳаза бўлгани яхши экан. 

Дарҳақиқат, ҳар нарсада ўзига хос меъёр-мезон бўлиши лозим. Халқимиз бежизга “қайнонали келин қарқара келин, қайнонасиз келин масхара келин” демайди. Қайнонанинг назоратида бўлган келинчак, ўзини таҳлил қилиб юради. Қолаверса,  ғўр, ҳаётий тажрибаси оз келинчак қайнонаси соясида турмуш ва рўзғор учун асқотадиган кўп нарсаларни ўрганади. Назорат, талабчанлик ва албатта  меъёрий қаттиққўллик бўлмаган жойда, ўзаро ҳурмат-иззат, ишда унум ва албатта файз-барака бўлмайди. Шундай қилиб, қайнонажонлар аввало келинчакка ғамхўр она, кейин меҳрибон  устоз ва албатта ўгитгўй отин бўлишлари икки томон учун ҳам фойдали. Тўғри, арзимаган майда-чуйда келишмовчиликлар боисида оилани бузиш, ёш гўдакларни тирик етим қилиб, икки инсонни бахтсиз қилишни ёқламоқчи эмасмиз! Бу — калтабин одамларнинг иши!

Оқила, доно ва меҳрибон қайнонажонларимиз, оила мустаҳкамлиги сирларини сулув келинчакларга ўргатишни ўзлари учун дастурул амал деб биладилар. Чунки, она учун фарзандининг саодатли ва хотиржам ҳаёти ҳар нарсадан муҳим.

Нима дедингиз?

Умида АЗИЗ