Muslima.Uz

Пайғамбарнинг (а.с.) кўп никоҳлиларига сабаб нима эди?

Подробности

Бўлим: Ислом дини

1. Муҳаммад (а.с.) Ҳадича онамизга уйланганларида 25 ёшда эдилар.Ул зотнинг илк завжаи мутоҳҳаралари бўлиб, Расулуллоҳдан 15 ёш катта эдилар. Ҳадича (р.а.) унгача икки маротаба турмуш қурган эдилар. Ҳадича онамиз Расулуллоҳнинг никоҳларида 28 йил умр кўрдилар ва вафот этдилар. Расулуллоҳ Ҳадича онамиз вафотларига қадар бошқа ҳеч ким билан турмуш қурмадилар. Ҳадича онамизни Расулуллоҳ (с.а.в.) ўз хотираларида кўп тутганлари ва ҳатто кейинги завжаи мутоҳҳараларининг орасида рашк қўзғалишига сабаб бўлгани китобларда келтирилади.

2. Нубувватдан олдин ҳам, кейин ҳам Муҳаммаднинг (а.с.) табиати, хулқ-атвори ҳамда ҳаёт йўли у зотнинг ҳеч қандай шаҳватпараст бўлмаганлари ёки ҳиссиётларга берилмаганликларини исботлаб туради. Қандоқ қилиб 50 ёшдан ошган инсон тўсатдан ўзгариб, шаҳват қулига айланиб қолади? Ахир бу ишни ёшлик чоғларида, ҳамма шароитлар мавжуд бўлганда қилса бўларди-ку! Аксинча, Муҳаммаднинг (а.с.) хулқлари гўзалликда машҳур бўлиб, уйланганлари орасида бокира бўлгани фақат Абу Бакрнинг қизлари Оиша онамиз эди. Ул зот кўпинча бева аёлларга инсонийлик сабаблари ёки диний рукнларни адо этиш учун уйланганлар. 

3. Расулуллоҳ (а.с.) Замъа қизи Савдо онамизга уйланганликларини эсланг. Бу аёл на гўзал эди, на бой-бадавлат ва на насабли эди. Муҳаммад (а.с.) бу аёлга уйланганларида 50 ёшдан ошган эдилар. У зотнинг Савдо онамизга уйланишларидан мурод Аллоҳ йўлида шаҳид кетган саҳобийнинг оиласини қарамоққа олиш, ёрдам бериб туриш эди. Абу Бакрнинг қизи Оиша (р.а.) ҳамда Умарнинг (р.а.) қизи Ҳафсага уйланганларида сўнгги вақтларда улар билан ўзларининг ҳамда икки асҳобнинг ўрталаридаги ришталарни янада мустаҳкамлаш эди. 

4. Умму Салама онамизга келадиган бўлсак, бу аёл Уҳуд жангида шаҳид бўлган саҳобийнинг беваси эди. Расулуллоҳ (с.а.в.) Умму Саламага таклиф билдирганида, ўзининг ёши ўтиб қолганлигидан ҳижолат чекиб, таклифни қабул қилишга ожиз эканлигини айтишга ҳаракат қилган эди. Лекин Расулуллоҳ (с.а.) Умму Саламани юпатиб, инсонийлик юзасидан турмуш қурдилар.

5. Исломдан юз ўгириб, насроний бўлган эри билан Ҳабашистонга кўчиб ўтган Абу Суфённинг қизи Умму Ҳабиба онамизни эри ҳеч нарсасиз ташлаб кетади. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.) Ҳабашистон подшоҳи Ал-Нажошийга хат ёзиб, унда Маккадаги даҳрий қавмнинг таъқибига учраган ва ўзга юртда ўзини ўз она юртидан узоқда ҳис қилган Рамлаҳга ёрдам бериб, ортга қайтаришни сўраганлар. Бу билан Расулуллоҳ (с.а.в.) унинг Маккадаги таъсири кучли отасининг Исломга нисбатан мойиллигига умид қилганлар.

6. Бани ал-Мустлақ жангида аср тушганлар орасида ал-Ҳариснинг қизи Жаваиййага уйланган эдилар. Унинг отаси қабиланинг етакчиси ва раҳбари бўлиб, Расулуллоҳ (с.а.в.) унга уйланганларидан сўнг уни озод қилди ва шу орқали мусулмонлардан асирга тушганларни ҳам озод қилишни сўрадилар.

7. Пайғамбар (а.с.) Бану Қурайза яҳудийлари қабиласи бошлиғининг қизи бўлмиш Сафиййага ҳам уйланган эдилар. Бу аёлга ўз ортига, яъни қабиласига қайтиб кетиш рухсати берилган эди ёки Пайғамбарга (а.с.) турмушга чиқиб, шу ерда эркин қолиш имконияти берилган эди. Сафиййа эса иккинчи имкониятни афзал билди ва Пайғамбарга (а.с.) турмушга чиқди.

8. Пайғамбарнинг (а.с.) Жаҳшнинг қизи Зайнабга уйланишларидан кўзланган мақсад диний қоидани қарор топтириш эди. Зайнаб олдин Пайғамбарнинг (а.с.) асранди ўғиллари Зайд ибн Собитга турмушга чиққан эди. Уларнинг турмуши узоққа чўзилмай ажрашишди. Ўша вақтда ўз асранди ўғлининг ажрашган хотини билан турмуш қуриш араблар орасида мумкин эмас эди. Шу қоидани бартараф этиш учун Аллоҳ Пайғамбарга (а.с.) Зайнабга уйланишларини буюрган эди. Қуръонда бу масалада қуйидаги оят келади:

“Бас, қачонки Зайд ундан (яъни Зайнабдан) ҳожатини адо қилгач (яъни уни талоқ қилгач), Биз сизни унга уйлантирдик. Токи мўминларга асранди болалари ўз хотинларидан ҳожатларини адо қилишгач (яъни уларни талоқ қилишгач) уларнинг (хотинларига уйланишда танг бўлмасликлари учун (шундай) қилдик). Ва Аллоҳнинг амри иродаси қилингувчи бўлди”(33:37).

Доктор Али мақоласи асосида
Абу Муслим тайёрлади

Рамазонда хотини билан қўшилишлик

Подробности

Бўлим: Ислом дини

 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир одам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Ҳалок бўлдим, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. «Сени нима ҳалок қилди?» дедилар. «Рамазонда хотинимнинг устига чиқдим», деди. «Қул озод қилишга нарса топа оласанми?» дедилар. «Йўқ», деди. «Икки ой кетма-кет рўза тута оласанми?» дедилар. «Йўқ», деди. «Олтмиш мискинга таом беришга нарса топа оласанми?» дедилар. «Йўқ», деди. Сўнгра кутиб ўтирди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга бир занбил хурмо келтирилди. У зот (ҳалиги одамга): «Мана буни садақа қилиб юбор», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, биздан кўра фақирроққами? Аллоҳга қасамки, унинг (Мадинанинг) икки чети орасида биздан кўра муҳтожроқ аҳли байт йўқ», деди. Шунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам кулдилар, ҳатто тишларининг оқи кўриниб кетди. Сўнгра: «Бор! Уни аҳлингга таом қилиб бер», дедилар» (Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насоий ривоят қилишган).
 Шарҳ: Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:
1. Рўзадор жинсий яқинлик қилса, рўзасининг очилиши.
2. Рўзасини бузган рўзадор каффорат бериши вожиблиги.
3. Энг аввалги каффорат қул озод қилиш экани.
Бу Исломда қулдорликка қарши курашнинг кўринишларидан бири. Мусулмон кишининг гуноҳини ювишга қул озод қилишнинг шарт қилиб қўйилиши шуни кўрсатмаса, нимани кўрсатар эди! Фақат гуноҳкор қул озод қилишга қодир бўлмасагина, унга қарши бошқа чоралар кўрила бошлайди.
4. Каффорат бериш вожиб бўлган одам қул озод қилишга қодир бўлмаса, кетма-кет, орасини узмай олтмиш кун рўза тутиши лозим. Рамазон рўзасини тутиш даврида сабрсизлик қилгани сабабли, сабрли бўлишга тузукроқ одатланиб олиши учун.
Албатта, олтмиш кун кетма-кет рўза тутиш осон эмас. Албатта, бунга қодир бўлиши мумкин кишиларга бошқа чора ҳам йўқ. Лекин ушбу биз ўрганаётган қиссанинг қаҳрамони, аъробийлардан бўлмиш Салама ибн Сахр розияллоҳу анҳу олтмиш кун кетма-кет рўза тутишга қодир эмас эдилар. Бошқа бир ривоятда келишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Икки ой кетма-кет рўза тута оласанми?» деганларида, «Рўзани деб шу ҳолга тушиб турибман-ку!» деган.
5. Рамазонда жинсий алоқа қилиб, рўзасини очиб юборган одам икки ой кетма-кет рўза тутишга қодир бўлмаса, олтмиш мискинга таом беради. Ҳар бир мискинга бир мудд (1 мудд – 1843 грамм) миқдорида таом беради. Бу эса, ўз навбатида гуноҳкор кишининг гуноҳини ювишга имкон яратиб бериш билан бирга мискинларга яхшилик қилиш йўли ҳамдир. Ислом дини мискин-фақирларга моддий ёрдам кўрсатиш учун ҳар бир қулай имкониятни тўлиқ ишга солган.
Ҳадиснинг охирида Салама ибн Сахр розияллоҳу анҳунинг аъробийларга хос соддалик ва очиқликларининг гувоҳи бўламиз. У киши Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига ҳадя қилиб келтирилган хурмо қобиғидан тўқилган замбилдаги олтмиш мискинга етадиган, олтмиш мудд миқдоридаги хурмони олтмиш мискинга бериш ҳақидаги гапларини эшитиши билан Мадинада ўзиникидан кўра мискинроқ оила йўқлигини эслатади. Бу, ўзим еб қўйсам бўлавермайдими, дегани эди. Шундай ҳам бўлди. Лекин буни рўзасини бузгани учун мукофот маъносида тушунмаслик керак. Бу Салама ибн Сахр розияллоҳу анҳунинг ўзига хос, бошқаларга мумкин эмас. Қолаверса, ҳозирча ўзинг еб тур, кейин топганингда каффоратни берасан, деган маъно ҳам бор. Жумҳур уламолар жинсий алоқада қатнашгани учун аёл киши ҳам каффорат беради, деганлар.
Гарчи, воқеликдаги ушбу мисолда иш бир оз енгилроқ бўлиб кўринса ҳам, аслида иш ўта оғирдир. Рамазон рўзасининг бир кунини узрсиз ўтказиб юбориш улкан гуноҳдир. Унинг ўрнини тўлдириш жуда ҳам мушкулдир. Ушбу ҳадисда зикр қилинаётган каффоратлар бир кун тутилмай қолган, хато туфайли очилган рўзанинг каффоратидир. Агар ўша миқдор икки ёки уч кунга ўтса, бир ой ёки бир умрга ўтса, нима бўлишини бир ўйлаб кўриш керак.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам, узрсиз бир кун рўза тутмаган одам умр бўйи рўза тутиб ўтса ҳам ўша куннинг ўрнини тўлғиза олмайди, деганлар. Яна бошқа бир ҳадисда бир кун рўза тутмаган одам қирқ йил жаннатнинг исини ҳам ҳидлай олмайди, деганлар. Шунинг учун Аллоҳ етказганига шукр қилиб, рўзани канда қилмай тутиш керак.

“Ҳадис ва Ҳаёт”нинг 9-жилдидан

Эр-хотин сирлари

Подробности

Бўлим: Ислом дини

Абу Саъид ал-Худрийдан (р.а.) ривоят қилинишича, Расулуллоҳ (с.а.в.) шундай буюрганлар:
«Шубҳасиз Қиёмат куни Аллоҳ наздида инсонларнинг энг ёмони хотин билан ётиб тургандан сўнг, унинг сирини ошкор қилган кишидир» (Муслим, Абу Довуд, Аҳмад ибн Ҳанбал).

ИЗОҲ

Ушбу ҳадисдаги «...Инсонларнигн энг ёмони» жумласи ўрнида «Омонатга хиёнатнинг энг каттаси» шаклида ҳам ривоят қилинган.
Эр-хотинлик муносабатларининг сирлари ошкор қилинмаслиги ҳақида Расули Акрамдан (с.а.в) кўплаб ҳадислар ривоят қилинган. Исломий оиланинг соғлом, мустаҳкам ва фаровон бўлиши учун кўплаб тавсиялар қатори Пайғамбаримиз (с.а.в.) қуйидаги ҳадиси шарифларида оиланинг маҳрам сирларини ошкор қилган эркакнинг эркак шайтонга, аёлни урғочи шайтонга ўхшатганлар:
Абу Ҳурайра (р.а.) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (с.а.в.) намоз ўқидилар, салом бергач, асҳобига юзланиб шундай дедилар:
-    Тарқалманг! Сизнинг орангизда шундай эркак борми? Оиласи (аёли)нинг ёнига боргач, эшигини беркитади ва пардани туширади. (Муносабат қилгандан) сўнг эса ташқарига чиқади ва: «Мен хотиним билан шундай-шундай қилдим!» деб ошкор қилади. У ердагилар жим қолишди. Кейин аёлларга юзландилар ва:
-    Сизлардан шундай гапирадиганлар борми? - деб сўрадилар. Шунда ёш бир қиз тиззасига таянганча шундай деди:
-    Ҳа, Худо ҳаққи! Эркаклар гапирадилар, аёллар ҳам, - деди. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.) шундай дедилар:
-    Бундай қилганларнинг аҳволи нимага ўхшайди, биласизми? Шубҳасиз бундай қилган киши, бир-бири билан кўчада учрашган ва барчанинг кўз ўнгида эҳтиёжларини қондирган (яқинлик қилган) эркак шайтон билан урғочи шайтонга ўхшайди» (Аҳмад ибн Ҳанбал, Абу Довуд).

ҲАДИСИ ШАРИФДАН ЎРГАНГАНЛАРИМИЗ

1. Эр-хотиннинг жинсий муносабат асносида ораларида кечган ҳолатни, ўзаро суҳбатларни бошқаларга айтиши ҳаромдир. Чунки булар эр-хотинга омонат қилинган ва оила сирларидир. Бу сирларнинг бошқаларга ошкор қилиниши омонатга хиёнат бўлиб, катта гуноҳдир. Аслида сир қандай бўлишидан қатъий назар сақланиши лозим бўлган омонатдир. Сир сақлай билган киши унга ишонилган омонатга хиёнат қилмагани боис, атрофдагиларда ишонч ҳиссини уйғотади ва барчанинг ҳурматига сазовор бўлади. Ҳз. Али (р.а.) тарафларидан айтилган ушбу ҳикмат сир сақлашнинг нечоғлик муҳимлигини кўрсатади:
 «Сиринг сенинг асирингдир. Уни ошкор қилсанг (айтсанг), сен унинг асирига айланасан!».
2.     Кишининг бошқа гаплар қолиб, жинсий муносабатдан сўз юритиши макруҳ бўлиб, жуда хунук ҳолатдир. Чунки бу ахлоққа зиддир. Ақли расо ва комил инсон бекорчи сўзларни сўзламайди. Бу хусусда Сарвари Коинот (с.а.в.):
«Аллоҳга ва охират кунига ишонган киши сўзласа яхши нарсалардан сўзласин, бўлмаса жим турсин (сукут қилсин)!»  деганлар (Бухорий, Муслим; Абу Довуд, Термизий, Аҳмад ибн Ҳанбал).
Бироқ соғлик муаммоси, тиббий эҳтиёж ёхуд бирор фойдали маслаҳат заруратидан одоб чегараларидан чиқмаган ҳолда жинсий муносабатдан гап очиш мумкин. Жумладан Пайғамбаримиз (с.а.в.) Абу Талҳадан (р.а.): «Бу кеча келин-куёв бўлдингизми?» деб сўраганлар (Нававий «Шарҳу Саҳиҳи Муслим») .
3. Бир аёлнинг бошқа бир аёлнинг хусусиятларини эрига айтиши ҳам ҳаромдир. Бу хусусда Абдулло ибн Масъуддан (р.а.) ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз (с.а.в.) шундай деганлар:
«Бир аёл иккинчи бир аёлнинг ёнини олиб келмасин ҳамда уни шояд эри унга қараса, деб эрига таърифу тавсия қилмасин!» (Бухорий; Абу Довуд.; Аҳмад ибн Ҳанбал) .
4.    Эр-хотин муносабатларини ошкор қилиб, ҳаёсизлик ва ахлоқсизликни ёйишга уринган оғзи бузуқ инсонлар ҳар бир даврда, ҳар бир жамиятда учрайди. Сўзловчи учун тил фаҳши, тингловчи учун эса қулоқ фаҳши ҳисобланган бундай беҳаё ҳатти-ҳаракат эгалари Расули Акрам (с.а.в.) томонларидан халқнинг кўз ўнгида кўчада яқинликда бўлган эркак шайтон билан урғочи шайтонга ўхшатилган. Бугунги кунда миллатимизга ёт бўлган айрим ахлоқсиз асарларнинг, кино ва расмларнинг, радио, телевизор, видео, газета ҳамда журналлар орқали разолатлари, фаҳшни очиқчасига тарғиб этилиши шайтонларнинг тегирмонига сув қуймоқда. Афсус билан айтишимиз мумкинки, Аллоҳга исён қилган, Ислом урф-одатларимизни, миллий қадриятларимизни топтаётган бу эркак ва урғочи шайтонлар кимлардир томонидан қўллаб-қувватланмоқда. Ҳар бир мусулмон миллий қадриятларимизни оёқости қилишга, ёшларни фаҳшга ундашга ҳаракат қилаётган бундай замонавий жоҳилиятга қарши илму ирфон ҳамда маърифат билан курашмоғи лозим.

Фотима Сулаймон қизи

Аёллар йиғилишларида...

Подробности

Бўлим: Ислом дини

...Уйланаётган йигитларга аёллар хусусида Аллоҳга тақво қилишини насиҳат қиламиз. Аёлларига муомалада ва турмушда яхшилик қилиб, мақсади Аллоҳнинг розилиги бўлиб, фаҳм ва шармандаликдан эҳтиётда бўлишсин. Чунки аёлларнинг ўзларининг йиғинлари бор, у ерда эрлари хусусида сўзлашади, худди эркаклар ўз йиғинларида аёллари ҳақида сўзлашганидек. Ҳар бир аёл эрининг табиати ва аёлига бўлган яхши-ёмон муомаласи ҳақида сўзлайди. Қуйида биз келтирадиган қисса мана шу аёллардан бирининг уйида йиғилган ва эрларининг яхши-ёмон сифатлари ҳақида айтиб беришга аҳдлашган ўн битта аёл ҳақидадир. Уларнинг эри ва ўзи ўртасидаги пардани олиб ташлаб, унинг ахлоқи, табиати, ўзига бўлган муомаласи ҳақида, шу жамоаси ичида гапириб беради. Бу ривоят қилинадиган ҳадисни Имом Бухорий саҳиҳларида «Аҳли­аёлга чиройли муомала боби»да ёритиб берганлар. Ҳадиси шарифнинг матнини ибрат учун эътиборингизга ҳавола қиламиз.

Оиша розийаллоҳу анҳо айтдилар: «Ўн бир аёл иштирок этган мажлисда ўтирдим. Улар эрлари ҳақида ҳеч нарсани яширмай гапириб беришга аҳдлашиб олдилар.
Биринчиси айтди: «Эрим қия тоғ бошидаги ориқ туя гўштига ўхшайди. Осонмас­ки чиқилса, семизмас­ки олишга арзиса. (Эрини ориқ туя гўштига ўхшатяпти, у чиқиш қийин бўлган тоғнинг бошига қўйилгандек. Инсон унга машаққатсиз етолмайди, гўшти ҳам семиз эмаски, ҳаракат қилса. Тоғнинг ҳам йўллари осон эмас, чиқаман деса кўп захмат чекади. Эрини ёмон хулқи сабабли яхшилиги кам, яхшиликлардан узоқда, деб таърифлаяпти Бу сўзлари билан эри ёмон, унда яхшилик йўқлигини ирода қиляпти)»
Иккинчиси айтди: «Эримнинг хабарини берсам, тўхтай олмайманми, деб қўрқаман. Ундан фақат камчилик ва хатоларини гапираман. (Камчилик ва хатоларидан мурод ички ва ташқи айб­нуқсонларини айтмоқчи: «мен у ҳақда гапиролмайман, чунки айблари санаб бўлмайдиган даражада кўп, айблари ва қабиҳликларини санаб тугата олмайман деб қўрқаман, деб эрининг зоҳирий ва ботиний айблари кўп ва яхшилиги йўқлигини ирода қиляпти)».
Учинчиси айтди: «Эрим «ашаннақ», гапирсам бўламан талоқ, жим турсам қоламан муъаллақ («ашанноқ» – жуда ҳам узун бўйли) (Эрини ҳаддан ташқари узун ва ҳаддан ташқари аҳмоқ, деб таърифлаяпти. Агар айбларини зикр қилса, талоқ қўйиб юборади ва калтафаҳм, аҳмоқлигини гапирмай жим бўлса, на тулга ва на эри бор хотинга ўхшамай, муаллақ қолади. Унинг ҳам эри юқориларникидай ёмон, яхшилик йўқ. Бўй бору, ақл йўқ).
Тўртинчиси айтди: «Эрим Тиҳома (жойнинг номи)нинг кечаси каби. Иссиқ ҳам, совуқ ҳам, хавфли ҳам эмас, зерикарли ҳам эмас. (Бу аёл эрини мақтаб, Тиҳома тунларига қиёс қилмоқда. Чунки у ерда тунлар мулойим, мўътадил, димлик ҳам, совуқлик ҳам йўқ, худди шундай, эрининг ахлоқи гўзал, аёлига муомаласи яхши) Ибн Ҳажар «Фатҳ»да айтадилар: «Эрини гўзал муомала, мўътадил ҳолат (табиат) билан васф қилди ва ботини (ички дунёси) ҳам саломатлигига ишора қилди. У айтмоқчики: «Хулқи ёмон эмас, у билан бирга зерикмайман, чунки мен у билан худди Тиҳома аҳллари мўътадил тунлари билан лаззатланганларидек, лаззатли ҳаёт кечирмоқдаман» (Бу ўта балоғатли (қисқа ва ойдин) мақтов. Эрини гўзал турмуш ва мукаррам ахлоқ билан мақтамоқда)
Бешинчиси айтди: «Эрим кирса қоплан, чиқса арслон, аҳд ҳақида асло сўрамайди». (Эрини шижоат ва душманларга йўлиқишда қоплон ва шерга ўхшатяпти, лекин у аҳли оиласи аҳволи ҳақида сўрамай, ишларига қарамайди, шу томонлама қосирлиги бор) Демак, эрини бир жиҳатдан мақтаб, бир жиҳатдан қоралаяпти)
Олтинчиси айтди: «Эрим еса семиради, ичса семиради, ухлашга ётса, ҳар томонга юмалайди, дардимни билиш учун кафтимга қўл солмайди. Овқат еса, ичимлик ичса, дастурхонда бирор нарса қолмайди, ухласа кийимларига бурканиб, аҳли аёлига орқа қилиб қотиб ухлайди, аёлининг дарди, ғам­алами нималигини билишга қўл чўзмайди. Бу ёмонлашнинг юқори чўққиси. (Уни очкўз, уйқучи, аҳлига нисбатан яхшилиги йўқ, деб таърифлаяпти»).
Еттинчиси айтди: «Эрим ё дудуқ, ё адашган ё ёпиқ. Ҳамма дард унга ҳамдард. Ў сени ёради, ё синдиради, ё сенга ҳаммасини йиғлаб таттиради» (Эрини тили чучук, фасоҳатсиз, ишларида худди зулматда юргандек адашиб юради, саодат сари йўлни англай олмай, тўғри текис йўл топа олмайди, деб таърифламоқда. Бу унинг яратилиш табиати, энди хулқи ва аёлига муомаласи хусусида жирканч, разил ва кўп касал бўлишига қарамай аҳлига доим ёмон муомалада бўлади. Уни урганида ё бирор жойини ёриб, ё синдириб ташлашига оз қолади. Бу қабиҳлик ва жирканчликнинг учига чиққан ҳолати). Эрини калтафаҳмлик ва аҳмоқлик билан, ёмон сўз ва ишлар билан таърифлаяпти, чунки у ахлоқи ёмон, табиати қабиҳлик маразликда учига чиққан.
Саккизинчиси айтди: «Эрим ушлаши «арнаб», ҳиди эса «зарнаб» (Бу эрини мақташ бўлиб, хулқи юмшоқ, турмуши гўзал ва кийимлари ва терисининг ҳиди ширинлиги билан «зарнаб»га ўхшайди. Зарнаб – ширин ҳидли ўсимлик. Сўзларининг юмшоқ ва латофатлилиги, табиатининг ҳаловатлилиги бўйича «арнаб» қуён ушлашга ўхшайди.) Бу момиқ табиат ва мукаррам хулқ ва гўзал муомаладан киноядир.
Тўққизинчиси айтди: «Эрим устунлари соз, бўйлари дароз. £ўллари тошқин, уйлари чақирувчига яқин» (Эрини шараф, юқори мартаба ва мансаб билан таърифлаяпти. Шу билан бирга сахий, меҳмондўст, чунки кулларнинг кўплиги ўчоқда олов кўплигини билдиради. Оловнинг кўплигини бу эса таомнинг кўплигига, у эса меҳмонларнинг кўплигига далолат қилади. Бу юқори мансаб ва кенг имконият ва сахий­каримликдан киноядир.
Ўнинчиси айтди: «Эрим жуда ҳам мулкдор. У мулкдорликда қолганлардан ўтар. Жуда кўп туяси бор, жуда кам ўтлар. «Уд» товушини эшитса, ўламан деб додлар» (Эрини мақтаб айтяпти, у юқоридаги эрларнинг ҳаммасидан яхшироқ. «Жуда ҳам мулкдор» деган сўзидан мурод – ишлари ва шаънини улуғлаб, мақтайди. Яна эрининг меҳмондўстлигини таърифлаб, шу нарсани туялари ҳолатига мисол қилиб келтиряпти, улар ташқарида ўтлаб юрмай, кўпинча ҳовлиси ичида туриб, меҳмонлар учун мўлжалланган. Ва агар унинг уйига меҳмон келса, иззат-икром кўрсатиб туяларидан бирини сўйишга шошилади. Туялар ҳам чолғу товушини эшитса, сўйилиши ва гўшти овқат бўлиб, меҳмонларга тортиқ қилинишини билиб типирчилаб қолади. Бу ўта сахийлик белгисидир) Уни ҳамма юқорида ўтган эрлардан кўра яхшироқ, деб таърифлаяпти. У бой, мол­мулки ва меҳмони кўп, меҳмонлар учун жонлиқ сўйишдан қочмайди.
Ўн биринчиси айтди: «Эрим – Абу Заръ. Қандайин ҳам Абу Заръ? Зирак ила қулоғимни туширди, ёғ ила билагимни пиширди. Мени хурсанд қилиб, руҳимни шодлади. Мени ғанимат аҳлидан олди­ю, кейин мени кишнаб ўсган ва қуриллаганлар аҳлига солди. Унинг ҳузурида сўзлайман, ухлайман, тонг оттираман, ичаман, чанқоғимни қондираман». (Айтмоқчики: У мени ҳар турли тақинчоқлар билан тўлдирдики, зираклардан қулоқларим тушиб кетди. Ўзининг гўзал муомаласи билан мени хурсанд, шод этиб, мартабамни оширди. Мени чорвалари оз бўлган фақирлар аҳлидан топиб, отлари, туялари, экинзорлари, ва товуқ­ўрдаклари сероб оилага олиб келди.) Сўнгра Абу Зарънинг онаси, фарзандлари ва хизматкорлари ҳақида гапириб, сўзини якунлади.
Айтди: «Абу Зар мешлар кувланган (яъни, сутлардан ёғлари олинган) пайт кўчага чиқиб, икки, қоплондек (эпчил) фарзандлари атрофида ўйнаб юрган бир аёлни кўриб қолиб, мени талоқ қилиб унга никоҳланиб олди, мен ҳам ундан кеийин бир чавандоз, асил аёғирга минган, айбдорларга шафқатсиз, мени ноз­неъматга кўмган ва ҳар хушбўйликдан менга жуфт берган ва: «Егин Умму Заръ ва аҳлинг (оиланг)ни ҳам таъминла деган мардга эрга тегдим»
Айтди: «Лекин у менга берган ҳамма нарсани йиғадиган бўлсам ҳам, Абу Зарънинг энг кичик идишига ҳам сиғмайди!!!»
Оиша (р.а.) айтдилар: «Менга ҳам Расулуллоҳ (с.а.в.): «Мен сенга Абу Заръ, Умму Заръга бўлганидек бўлдим» деган эдилар» (Бухорий «Фатҳул Борий»да, Муслим «Умму Заръ ҳадисларининг зикри боби»да ва Термизий «Шамоил китоби»да келтиришган)

Ҳадис маъноси: Эри Абу Заръни жамики эркаклардан устун деб, гўзал муомаласи, гўзал ахлоқи, мукаррам сифатларини мақтади. У аёлига турли хил неъматларни тўкиб­сочган, кўп эҳсон (яхшилик) қилган. Унинг ҳузурида аёли гапириб қолса, гапини хунук санамаган. Аёли ухласа, у то ўзи уйғонмагунича бирортаси безовта қилмаган, бирор нарса ичса, қониб ичган, чунки у мукаррам уйда, эркалатиб унга фақат саодат ва хурсандчиликни раво кўрган кишининг ҳузурида яшаган.
Лекин ҳаёт доим бир маромда давом этавермас экан. Саодат ҳам у аёлда давомий бўлмади. Одамлар сутдан сариёғ чиқараётган, баҳор кунларининг бирида эри кўчага чиқиб, чиройда тўлин ойга, шўхлик ва ҳаракатчанликда қоплонга ўхшаган, ёнида икки фарзанди бор бир гўзал аёлни кўриб қолди. Аёл Абу Зарънинг кўнглига ўтириб, уни севиб қолади. Аёлини талоқ қилиб, уни никоҳига олади. Аёли эса ундан кейин жасур, шавкатли, чавандоз, шу билан бирга аёлидан ҳеч нарсани аямайдиган сахий кишига эрга тегади. Бу хусусида у шундай дейди: «Иккичи эрим ҳам турли ноз­неъматлар бериб: «Еб­ич ва хоҳлаганингча аҳлинг (ўзингнинг оиланг)га ҳам яхшиликлардан бер», деди. Лекин менга берган ҳамма нарсаларни йиғсам ҳам, Абу Зарънинг идишлари ичидаги энг кичик идишга ҳам сиғмасди». Бу сўзи аввалги эрини кейингисидан кўра кўпроқ яхши кўрганига далолатдир.
Яна бир ривоятда, Пайғамбаримиз (с.а.в.) Оиша (р.а.)га айтганлар: «Мен сенга (яхшилик ва муҳаббатда) Абу Заръ, Умму Заръга бўлгани кабидурман, лекин мен аёлларни талоқ қилмайман» (Табароний ривояти).

Бу аёллар эрлари ҳақида гапириб, уларнинг айбларини очиб ташлашди. Энди эркаклар бундай нарсадан қутила оладими? Бундай шармандаликдан сўнг қандай қилиб аёллари билан яхши муносабатда бўлишсин?!

Муҳаммад Али Сабуний китобдан