Muslima.Uz

Турмушга тайёрмисиз, келинлар?

Подробности

Бўлим: Бекажон

Яқинда бир танишимиз ёлғиз қизини турмушга узатди. Куёв бўлмиш илмли, келишган, ақлли йигит чиқди. Қиз узатган ота-онанинг қувончдан бошлари осмонларга етай дерди. Қиз ҳам орзусидаги куёвга турмушга чиққанидан ўзини дугоналари орасида энг бахтли санарди. Ёш келин-куёв “асал ойи”нинг қандоқ ўтиб кетганини ҳам сезмай қолишди. Кўп ўтмай бир-бирига сўзсиз термулишлар, чуқур “оҳ” тортишлар, ширин-ширин суҳбатлар, юракни шамдай эритувчи мулойим ва ёқимли сўзларнинг бари ортда қолди. Одатий турмуш бошланди. Бироқ Бахт ва Ҳузур-ҳаловат денгизида шитоб билан сузиб бораётган Никоҳ кемаси кутилмаганда Рўзғор дея аталмиш бир қояга урилдию чил-парчин бўлди. Ҳамманинг боши қотган, не-не умидлар билан келин олган куёв хонадонидагилар ҳам, қизимизни яхши жойга узатиб, бахтини таъминладик, дея ширин хаёллар билан юрган қудалари ҳам икки ёши йўлга сололмай, муросага келтиролмай дунёлари зулмат, ичганлари заққум, еганлари ранж-алам бўтқаси...бўлди.
Маълум бўлишича, келиннинг ота-онаси еру кўкка ишонмай авайлаб ўстирган ёлғиз фарзандларининг бахтини фақат дабдабали қилиб ўтказиладиган тўйда, зиёфатга чорланган одамларнинг сони ва мартабасида, қизларига қилинган сепларнинг тўкислигида деб ўйлайверишибдию аммо қизларини бир умрли ҳаётга тайёрлашни бутунлай “эсдан чиқаришибди”. “Шўрлик” келин эрининг оппоқ кўйлагини қора ранги чиқадиган пайпоққа аралаштириб ювиб қўйиб, келинликдаги илк “танбеҳ”ни қурттаккина эшитиб олди. Келинбола бор-йўғи икки хил таомни, у ҳам бўлса тухумни сувда қайнатиб ва товада қовуриб пиширишни биларкан, холос. Ҳатто ҳар куни ётоқни шамоллатиш, хоналар чангини тозалаш, узилган тугмани қадаш, гулларга сув қуйиш каби энг оддий юмушларда ҳам ўзининг ғирт уқувсизлиги ва эпсизлигини кўрсатди. Куёвнинг бу ҳақдаги дашномларидан кейин ҳам узр сўраш ўрнига “дадамга айтаман, хизматкор ёллаб берадилар” деб жавоб қайтарди. Охири қурилганига ҳали икки ой ҳам тўлмаган оила қасри вайрон бўлди, икки ёшнинг бахти унинг харобалари остида қолиб кетди...
Энди бир яхшилаб ўйлаб кўринг, эй муҳтарама келинлар, отангиз сизни бахтли, саодатли ва хурсанд ҳолда кўрай, дея машаққат ила топган қанчалаб пулини оёғингиз остига сочган бўлсаю, онангиз сизга ҳадеб бахт тилайверсаю, аммо икковлари ҳам сизни турмуш, дея аталмиш катта ҳаёт синовига тайёрлашмаган бўлса, турмуш сабоқларидан таълим беришмаган бўлса, овқат пишириш, нон ёпиш, кир ювиш, бола тарбиялаш каби турмушнинг зарурий юмушларини ўргатишмаган бўлса, қийинчиликларни енгишга кўниктиришмаган бўлса, эрингиз ҳам, қайнота-қайнонангиз ҳам айбдор эмас-ку! Оиладаги  можароларининг аксариятига бўлғуси келинларимизнинг енгилтаклиги, тарбиясизлиги, турмуш синовларига тайёр эмаслиги сабаб бўлмаяптимикан? Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари айтганларидай, “ҳозирги пайтда ота-оналар қизлари учун устоз ёллаб бир неча кун мобайнида катта пуллар эвазига никоҳ оқшомида куёв билан беш дақиқа тушилажак рақсни ўргатишяптию, аммо қизларига бир умрли керак бўладиган турмуш тажрибаларини, оила синоатларини ўргатишга ҳафсала қилишмаяпти. Оқибатда ширин орзулар билан қурилган кўплаб оилалар келинларимизнинг уқувсизлиги, рўзғор юмушларини билмаслиги, эпсизлиги, куёв билан муроса қилиш йўлларини тополмаслиги туфайли тезда бузилиб кетяпти”.  
Ўзбек хонадонида, исломий тарбия кўрган оилаларда қадим-қадимдан қизларни борадиган еридаги иссиқ-совуққа, аччиқ-тизиққа кўникишга ўргатадилар. «Энди уйинг ўша ер, у жойдан гап ташиб келма, қайнонанг билан муроса қил, сен яхши бўлсанг, хизматингни аямасанг, улар ҳам бошга кўтариб юради» қабилида насиҳатлар қилишган.
Қизларимизга ёшлигидан чеварлик, пазандалик, уй тутиш, бола тарбиялаш, ўзига оро бериш каби юмушларни эринмай ўргатиш лозим. Токи, борган ерларида эпли-шудли эканларини кўрсатсинлар, янги рўзғорларида қийналиб қолмасинлар, ҳаётлари фаровон, оилалари тўкин бўлсин, деган ниятда шундай йўл тутилади. Момоларимиз азал-азалдан чеварликда, тўқувчиликда, мазали таомлар тайёрлашда, зардўзликда, каштачиликда ва бошқа ҳунарлар бобида, ҳатто алла айтишда ном чиқаришган. Қизларини ҳам турмушга узатиш олдидан бир неча ҳунар эгаси қилиб тарбиялашган.
Ўн тўққизинчи аср охири ва йигирманчи аср бошларида яшаб ўтган таниқли турк олими ва маърифатпарвари Алий Назимонинг Ўрта Осиёда катта шуҳрат қозонган ва мактаб-мадрасаларда дарслик сифатида ўқитилган «Таълими банот» («Қизлар тарбияси») китобида қуйидаги жумлаларни ўқиймиз: «Ёш қизларга таълим-тарбия беришда улар учун ниҳоятда керакли, ўрганмасликнинг асло иложи бўлмаган фан қўл ҳунарлари фанидир. Энг юқори билим ва маълумот ҳам бу фаннинг ўрнини боса олмагани боис ёш хоним қизлар бу фанни ўрганишга тиришишлари лозим. Қўл ишларига уста бўлган аёл қўлларининг моҳирлиги, чапдастлиги сабабли адабу иффат ичида тирикчилигини қила олади. Бой оилаларнинг хонимлари қўл ҳунар орқасида бир хуш ва ҳузурли вақт ўтказишади ҳамда муҳтожларга ёрдамлар кўрсатиб одамийликда бўлурлар... Аввалги замонларда қўл ҳунарларини билмаган қизларнинг ҳеч қадри бўлмаганидан ва бундай қизга ҳеч ким қизиқмаганидан ҳар бир қиз кичиклигиданоқ бу ҳунарларни ўрганишга астойдил тиришган. Бу ҳунарлар эски замон одати бўлса-да, ҳозирда ҳам бу ҳунарлардан тўлиқ билим олган хонимлар борлиги ҳақида эшитганмиз. Шу вақтга қадар ёш қизларни қўл ҳунарларини ўрганишга қизиқтириш кераклигини, қўл ишлари қизларни хўрлик ва муҳтожлик балосидан қутқаришда энг фойдали йўл эканини барча жамиятлар тан олиб келишган. Қиз болаларга қўл ҳунарларидан бир нечасини ўргатиш, уларга кийим тикмоқ, тўқувчилик, дастурхон тузамоқ каби ишларни ўргатиш уларни оила ҳаётига, рўзғор юритишга тайёрлабгина қолмай, уларга икки дунё саодатини ҳам беражакдир». Татар маърифатпарвар олими Ризоуддин ибн Фахриддиннинг «Оила» рисоласида қуйидаги жумлаларни ўқийсиз: «Хотун фақирликка қарши бир аскардур. Ватани – уй, истеҳкоми – тиришқоқлик, фани – ҳарбий идора, қуроли – игна билан қайчи, дерлар».
Дарҳақиқат, эгнида оппоқ тўй либоси билан бир хонадонга келин бўлиб кириб борган қиз ўша хонадонда бир умрга ардоқли аъзо бўлиб қолишни истаса, ҳамманинг ўзига яхши муомала қилишидан умидвор бўлса, оиласи бахти ва фароғатини ўйласа, ўзи ҳам турмуш номли улуғ имтиҳонга, масъулиятли вазифага тайёрланиши, унинг барча машаққат ва йўқчиликларига чидашни ўрганиши лозим. Бу ўзбек оилаларидаги энг муҳим, керакли ва зарур тарбия усулларидан саналади. Муслима қизлар оила қуришдан олдин ана шу вазифаларини яхши англаб олишлари ва бу йўлда қаттиқ ҳаракат қилишлари керак бўлади. Айниқса муҳтарама оналар ва момолар қизларини турмуш синовига тайёрлашга кўп эътибор қилишлари, бунда энг майда икир-чикирларни ҳам назардан қочирмасликлари, унинг бахтини фақат тарбиядан ва ҳаётга тайёрлашдан излашлари лозим. 
Ҳориснинг қизи Асмо келин бўлиб куёвникига кетаётганида онаси Умома унга шундай насиҳат қилган экан: «Болажоним, севикли қизим, мени яхшилаб тингла! Агар бир қиз она ва отасининг камбағаллиги учун эрга берилиши керак бўлсайди, сен асло узатилмаган бўлардинг. Чунки отанг жуда бадавлат, катта шуҳрат ва мартаба эгасидир. Лекин ҳаёт бошқачадир. Аллоҳ бизларни яратган ва биз учун ҳаёт қонунларини берган. Ҳар бир ёшдаги инсон ана шу қонунлар чегарасида турмуш кечиради. Аллоҳ берган қонунга кўра, ҳаётга қадам қўйиш вақти келганда ҳар бир қиз бир эркакка, хожага, у эса аёлга муҳтож бўлади. Эркаклар хотинлар учун, хотинлар эркаклар учун яратилгандир. Бу – Аллоҳнинг қонуни, уни ҳеч ким буза олмайди, у қиёматгача давом этади. Шу сабабки, сен – қизим, туғилиб ўсган ва вояга етган уйингдан, яйраб-яшнаб ўйнаб юрган ерингдан ўзинг ҳам билмайдиган бир нотаниш уйга борасан, шунга қадар ўзинг яхши билмаган инсон уйига, ўз уйинг бўладиган жойга борасан. Эй менинг жигарпорам, сен эрингга шундай хизмат қилки, у ҳам сенга қул бўлсин. Сен унга ер бўлки, у сенга осмон бўлсин! Айтганларимга амал қилсанг, эринг билан гўзал ҳаёт кечириб, масъуд, бахтиёр турмуш кўрасизлар. Айниқса, эрингнинг қариндош ва яқинларига ҳурмат кўрсат, чунки уларни ҳурмат қилиш эрнинг эътиборини, меҳр-муҳаббатини қозонмоқ, демакдир. Уларни ҳурмат қилиш – эрни ҳурмат қилиш, қадрлашдир».
Умома қизига қилган насиҳатларида эрнинг яқинларига алоҳида ҳурмат кўрсатишни таъкидлайди. Эр учун энг яқин инсон ким? Албатта уни туғиб, оқ сут бериб, қанча тунларини бедор ўтказиш эвазига авайлаб катта қилиб, мана шундай кўркам, ақлли, соғлом, бақувват йигит ҳолига келтирган она эрнинг энг яқин кишисидир. Демак, эрнинг онаси, яъни қайнонанинг ҳурматини жойига қўйиш, кўнглини олиш, хизматини қилиш лозим бўларкан.
Бу ақлли, доно қизлар учун, келинлик мажбуриятларини бошданоқ тўғри англаб олган қизлар учун энг тўғри йўлдир. Ота-боболаримиз «Гулни севган тиконини ҳам эъзозлайди», дейишади. Тиконини иззат қилмаган гул исидан бебаҳра қолади. Эрнинг борлиги, сизни суйиб-эркалаши, айтганингизни муҳайё қилиши яхши-ю, унинг ота-онаси, яқинлари «пуф сассиқ» бўлиши мумкинми? Эрнинг хешларини, айниқса, ота-онасини ҳурмат қилолмаган келин хожасининг кўнглини ололмайди, меҳрини қозонолмайди, нафратига учраб, муҳаббатидан бебаҳра бўлади. Бора-бора эрининг кўзига хунук кўриниб, оила бахтига дарз кета бошлайди.
Кўплаб келинларимиз ўзларининг эрларидаги ҳақларини мутлақо билмаганидай, эрларининг ўзларидаги ҳақларини ҳам деярли билишмайди. Хотин эрининг ҳақларини билиб, уларни  адо қилганидагина  солиҳа, яхши, рисоладаги хотин бўлади. Эрнинг хотин зиммасидаги энг муҳим ҳақлари қуйидагилардир:
1. Хотин эрининг ҳаққини ўз ҳақидан ва ҳамма яқинларининг ҳақидан ҳам олдинга қўйиши керак. Чунки зиммасидаги эрининг ҳақи жуда каттадир.
2. Ҳайз ва нифос кунларидан бошқа барча ҳолда эри ундан ором ва лаззат олишни истаган пайтда тайёр бўлиши лозим. Эрига тўсқинлик қилиш, эрининг у билан қўшилиш истагини ҳар  қандай вақтда қайтариши мумкин эмас. Агар эрининг рағбатига жавоб бермаса, гуноҳкор бўлади. Фаришталар уни лаънатлайди. Бу ҳақ эрнинг хотин зиммасидаги энг муҳим ҳақларидан биридир. Зеро, хотин эрининг унга тўшакдаги эҳтиёжини ўйлаши иккиси ҳам бахтли бўлишининг асосий омилидир. Шунингдек, аёлнинг хотинлик масъулиятини билмаслиги, эрининг бу ҳақига эътибор қилмаслиги кулфат, жанжалга сабаб бўлади, кўп ҳолда ажралишга олиб боради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дейдилар: «Агар хотин эрининг тўшагидан айрилиб ухласа, тонг отгунча уни фаришталар лаънатлайди» (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
3. Хотин эридан рухсат олмай нафл рўза тутиши мумкин эмас. Чунки рўза баҳра олишга тўсиқдир. Аёл нафл рўза тутса, эри у билан кундуз куни қўшилолмайди. Қўшилиш эрининг ҳақидир.
4. Хотин эрининг уйидан унинг ижозатисиз бирор нарсани ўзининг яқинларига ҳам бериши керак эмас. Агар берса, хотинга гуноҳ, эрга савоб бўлади. Тўғри, фақат таомидан бузмай, садақа қилса бўлади.
5. Хотин эридан рухсат олмай уйдан чиқиши, уйдан бошқа жойларга ишлаш учун бориши мумкин эмас. Эри истамаса, аёллар билан аралашмаслиги керак.
6. Хотин Аллоҳ таоло берган насибага рози бўлиши, эрига инжиқлик қилмаслиги керак. Маишат қийинчилиги ё ҳол ночорлиги учун ғазабланмаслиги ва оҳ-воҳ урмаслиги лозим. Балки хушнудлик ва қаноат кўрсатиб, эрининг ризқ топишдаги машаққатларини қадрлаши, ҳаром касбга ўтишидан қўрқиб, ундан ҳожатдан ортиғини талаб қилмаслиги даркор. Эрини ҳам қаноатга ундаб, ҳаром йўллардан огоҳлантириши зарур. Момоларимиз эрларини кузатаётиб шундай дейишар эди: «Ҳаром касбдан сақланинг! Биз очлик ва қийинчиликка чидаймиз, аммо дўзах оташига чидай олмаймиз».
7. Хотин авратини беркитиши, рухсорини маҳрамларидан бошқага очмаслиги билан ўзини сақлаши лозим. Аёлнинг яланғочланиши, кийимларини эридан ўзгага ечиши, калта ва шаффоф кийимлар кийиши ҳаромдир. Бунда катта бузуқлик содир бўлади.
8. Хотин эрининг дўстига нотанишдек бўлиши лозим. Эри уйида бўлмаганида унинг дўсти эшик қоқса, ўзи ва эрига рашк қилиб, у билан сўзлашмасин. Зеро, киши дўстининг хотини билан танишар экан, бу ҳол рашк ва фитнага сабаб бўлади.
9. Хотин гўзаллиги билан эрига фахрланмаслиги, эри хунук бўлса, ёмон кўрмаслиги, агар ўзи бой бўлса, эри олдида моли билан ғурурланмаслиги керак. Балки эр томонини назарга олиши, уни ҳурмат қилиши ва қадрлаши лозим.
10. Хотин фарзандларига раҳм қилиши, уларга ҳурмат кўрсатиши, фарзандларни уришиб лаънатлашдан, эрига юзсизлик билан мурожаат қилишдан тилини тийиши, унинг хизматлари ва марҳаматларини инкор этмаслиги керак. Бу жуда муҳим, оз аёлларгина риоя этадиган хислатдир. Зеро, аёллар болаларни лаънатлаш, эридан озгина ёмонлик содир бўлгани учун унинг ҳамма яхшиликларини инкор этиш билан машҳурдирлар.

Кўпчилик ота-оналар қизларини рўзғор юмушларига ўргатишадию аммо уларни илмли қилиш, динини танитишни унутиб қўйишади. Илмдан, диндан бехабар қизлар диёнатли хонадонга келин бўлиб тушса, кўпда муроса қила олмай қолишади. Закий куёвларимиз завжаларини тезда исломий билимлар, дин асослари билан таништириб олишса, нур устига нур бўлур. Аммо бу борада кўникма ва малакага эга бўлмаган кўпчилик қизлар лоқайдлик ва танбаллик ортидан эрлари кўнглига йўл тополмай, унинг муҳаббатини қозона олмай қолишади. Чунки ҳар бир диёнатли, иймон-эътиқодли эр туғилажак фарзандининг солиҳ, диндор, яхши ахлоқли этиб тарбияланиши кўп жиҳатдан солиҳа, художўй онага боғлиқлигини яхши тушунади. Илм, тақво, иймон-эътиқод бобида пешқадам бўлган келинлар эса ҳамиша ардоқда, суюмли, талаш бўлишган. Мана, бир-икки мисол:
Мовароуннаҳрнинг атоқли уламоларидан Алоуддин Самарқандий  замонасининг етук, фозил кишиларидан эди, унинг фиқҳ, тафсир, ҳадис, усул, ақоид, калом илмларига оид кўплаб асарлари, жумладан Ислом оламида машҳур «Туҳфатул фуқаҳо» асари бўлган. Олим номини машҳур қилган фақат бугина эмас, унинг фиқҳ илмини билишда отасига тенг кела оладиган, фатволарга отаси билан бирга муҳр қўйиш ҳуқуқига эга Фотима исмли соҳибжамол қизи ҳам бўлган. Олимнинг шогирди Алоуддин Абу Бакр Косоний устозининг “Туҳфатул фуқаҳо” асарига шарҳ ёзиб, унга тақдим этди. Алоуддин Самарқандий шарҳдан шунчалик мамнун бўлдики, олима ва солиҳа қизини шогирдига никоҳлаб берди. Келиннинг маҳрига отаси китобига ёзилган беназир шарҳ кифоя қилди. Шундай қилиб, одамлар орасида «Туҳфа»сини шарҳ этиб, қизини олди», деган гап машҳур бўлиб кетди.
Умавийлар султони Ҳишом ибн Абдураҳмон ҳижрий 172 йили тахтга чиққанида ҳали ёш, уйланмаган эди. Турмуш қуриш истаги туғилиб, ўзига муносиб келинликка номзодларга Қуръони каримни ёд олганликни шарт қилиб қўйди. Шунда биргина Галин деган жойдан етти юз йигирма нафар Қуръон ҳофизи бўлган қиз чиқди. Кейин султон иккинчи шарт қўйишга мажбур бўлди: бўлажак завжаси Имом Моликнинг «Муватто» ҳадис китобини ҳам ёд билиши керак эди. Шунда ҳам келинликка номзодлар камаймади: Қуртубанинг ўзидан беш юз нафар қиз ҳам Қуръонни, ҳам «Муватто»ни ёд билиши аниқланди. 
Муҳтарама келинлар, оилам фароғат қасри бўлсин, эр-хотин саодатли, аҳил яшайлик, бахтимизга ҳеч нарса раҳна солмасин, десангиз, ана шу тавсиялар асосида ўзингизни турмуш синовларига тайёрланг, рўзғор юмушларини, аёлларга хос ҳунарларни ўрганинг, ҳамиша илмга интилинг. Ўз ҳузур-ҳаловатингизни деб турмушга юзаки қараманг, уни ҳазил санаманг. Рўзғорнинг бор-йўғига, унинг синов ва машаққатларига чидашни ҳам ўрганинг. Бахт ва фароғат чўғлари устига кул тортмай, эримникида иззат ва ҳурмат кўрай, ҳаётим осойишта ўтсин, десангиз, юқоридаги ана шу панду насиҳатларни қулоққа олиб, бугунданоқ бажаришга киришинг. Эҳтимол, бу билан сиздан кўнгли совиб, бошини қаёққа уришни билмай юрган эрингиз учун бахт-иқбол эшикларини яна очиб бераётган бўларсиз?! Эҳтимол, бу билан келиндан ёлчимадим, дея хафсаласи пир бўлаётган қайнонангизнинг қалбида умид шулъаларини учқунлантириб юборарсиз?! Аллоҳ таоло келин-куёв – икковингизнинг юлдузингизни бир-бирингизга иссиқ кўрсатсин, қалбингизга меҳр-муҳаббат, ишонч, оқибат уруғларини сепиб, ризқлантирсин!

Аҳмад МУҲАММАД

«Карьера» қилаётган аёл

Подробности

Бўлим: Бекажон

Аёл деганда энг аввало кўз олдимизда меҳрибон она, сариштали уй бекаси, пазанда келин, ширинсўз хотин келади. Ҳар қандай ҳолат, ҳар қандай вазиятда ҳам аёлдан энг биринчи бўлиб шу сифатлар талаб этилади. Аммо кейинги пайтларда қиз-аёллар оғзида “карьера” деган сўз кўп айланиб қоляптики, бу юқорида тилга олинган фазилатларнинг  нозик жинс вакилалари томонидан назар-писанд қилинмаётганини далолат этмоқда. Холис айтганда,  аёллар ўзларига тақдир этилган гўзал тақдирдан норизоланиб, гўёки эркакларга ҳавас қилиб карьерани орзу қилишяпти.  Бир пайтлари ҳам аёллар эркаклар билан баб-баравар ижтимоий ҳаётнинг турли жабҳаларида фаол қатнашишган, имконияти, билими, савияси етадиган касб-ҳунарларни эгаллашган, мутахассислиги бўйича етарлича ишлаб, ишининг орқасидан муваффақиятларга эришиб, ҳурмат-эҳтиромга ҳам лойиқ кўрилганлар. Аммо карьера деб оиладаги аёллик, бекалик, оналик вазифаларини унутиб қўйишмаганлар. Бизнинг давримизга келиб эса...

“Спонсорим карьеарамга ёрдам беради!”

Яхшигина оқ-қорани таниган, ўқимишли, жойи келганда ҳам оилани, ҳам  жамиятдаги ўрнини қойиллатиб қўйиши мумкин бўлган қизлар, карьера қиламан, деган баҳона билан оилали, бола- чақали эркакларнинг қўлида эрмак бўлиб юргани киши таъбини хира қилади.
Ҳеч замонда одам деган ўз номусини, ори, ғурурини поймол қилиб ўзини овутар эканми, карьера қилиб мансабга ўтирар эканми?! Эртага бунинг уволи бадалини тўлаш вақти келса — яъни, ҳозир унга “овунчоқ” ё “спонсор” вазифасини бажараётган эркаклар эртага итни ҳайдаб солгандек ёнидан итарса, бунга чидай олармикан?! Башарти, ҳеч ким уни хўрламаган, ёнидан ҳайдаб солмаган тақдирда ҳам, ҳар бир неъматнинг уволи, исрофи вақти келиб киши ёқасини тутиб бадал сўрайди. Ўшанда бу қиз виждони сўроғига нима деб жавоб қилиб, қайси малҳамдан ўзига таскин истаркан?..
Қолаверса, эркакдир, аёлдир инсон учун энг зарур, энг кераги бу дунёда оила, фарзанд ва албатта шахсий ҳаётидаги бахт, хотиржамлик. Ҳеч қачон иш билан, мансабу амал билан киши мукаммал бахтга эришган эмас ва эришолмайди ҳам! Ўз уйида бахтли бўлган одамгина чинакамига бахтиёрдир, деган эди қайсидир аҳли дониш. Ҳақиқатдан ҳам ишдан ҳориб-чарчаб борганингда уйингда фарзандларингнинг қийқириғи эшитилмаса, турмуш ўртоғинг суйган таомни тайёрлаш учун шошилган куйи ошхонада куймаланмасанг, оқшом телевизор қаршида оиланг билан хотиржам овқатланмасанг, яшашдан мазмун, ҳаётдан, карьерадан маъно не керак?! Одам нега ишлайди, оиласининг моддий таъминоти яхшиланиши учун эмасми? Фарзандлари бировга муҳтож, кўнгли ўксик бўлмаслиги учун эмасми? Аёл киши-чи, унинг аниқ бир меҳнат фаолияти билан шуғулланишидан, карьера қилишидан мақсади турмуш ўртоғига жиндак бўлса ҳам ёрдами тегиши, болаларининг туғилган кунида, байрам-шодиёнасида бировга сарғаймай совғалар қилиши, дилбандларини астойдил қувонтириш учун эмасми? Хўш, унда нега қўл-оёғи бус-бутун, чиройи бировдан кам бўлмаган қизларнинг аксарияти  олий ўқув юрти таҳсили тугагач, турмуш қуришни пайсалга солиб юришади. “Карьерамни йўлга қўйволишим керак”, деган важ билан умрларининг энг гуллаган даврини ҳавога совуриб юраверишади?
Бахти очилмаган бўлса, вақт-соати келса Аллоҳнинг ўзи йўлини очиб, турмушга ҳам чиқиб кетар, бу одам боласининг ўзига боғлиқ ҳолат эмас, дея фикримизга эътироз билдирадиганлар ҳам бордир Бироқ, агар яхшилаб ўйлаб кўрсангиз, узатилиши керак бўлган, эшигида совчилар тизилиб турган пайтда алалқандай эркакнинг этагига осилиб, “спонсорим карьерамга ёрдам беради”, деб юрган қизга ёши ўттизга етганда ким юрак ютиб уйланарди?! Уйланган тақдирда ҳам, қизнинг мол-дунёси, пули, мансаби учун уйланган йигитнинг маънавий дунёсининг нақадар қашшоқлигини ўзингиз тасаввур этаверинг.

Бахтдан ор қилган хоним

Бир  куни таҳририятга эллик-эллик беш ёшлар чамасидаги бир отахон эшикдан хижолатланган куйи кириб келдилар. Салом-аликдан кейин отахон эгик бошларини бирам кўтармай секин гап бошладилар:
—Ёшликнинг ҳавойи ҳаваслари қуриб кетсин. Севиб қолдим, ўламан саттор шундан бошқасига уйланмайман, деб ўқимишли қизга уйлангандим. Ўшанда раҳматли ота-онам, “болам, бекор қиляпсан, сен ўқимаган, ҳунарманд йигитсан, топган қизинг олий маълумотли, яна катта жойда ишласа (у пайтларда райкомда комсомол деган ташкилот бўларди. У ўша ташкилотнинг туман котиби эди), нега энди ёнида юрган ўқимишли йигитларни эмас, сени танлади?! Боз устига ўзингдан икки ёш катта ҳам экан, агар яхши қиз бўлса, нега шу пайтга қадар турмушга чиқмади?!”,- деган гапларига қатъий эътироз билдириб, ҳатто ўз ота-онам мени камситишяпти, деб улардан хафа бўлиб ўшанга уйлангандим. Никоҳнинг биринчи тунидаёқ қаттиқ хатога йўл қўйганимни билдим... Аммо бу дардимни бировга айтолмадим ҳам. Негаки ўзим танлаган, ўзим пиширган ош эди. Яшайвердим. Уч йилда бирин-кетин икки қизимиз туғилди. Сўнгра хотиним икки оёғини бир этикка тиқиб, ишга чиқаман, деб туриб олди. Ноилож эдим. Йўқ десам, икки гапнинг бирида ажрашишни таклиф қилади, ажралишсам ошна-оғайниларим, яқинларим олдида нима деган одам бўламан?! Орада фарзанд  бўлмаса ҳам майлига эди. Кўндим. Хотиним бир-икки йил ўша лавозимида ишлаб, амали ҳам кўтарилди. Лекин мени эр ўрнида, эркак ўрнида кўрмасди. Деярли ҳар куни, “эҳ, қайданам эрга тегиб, бола туғдим-а, агар турмуш қурмаганимда, ҳозир карьерамни анча ривожлантирган бўлардим, мансабим бундан ҳам катта бўларди”, деб нолирди. Қисқаси, кўрган куним кун бўлмади. Бир амаллаб қизларимни узатиб юбордим, бахтимга улар онасига ўхшамади. Энди кексайганимда хотиним мени уйдан ҳайдаб соляпти. Биз отамнинг ҳовлисидан бўлак чек қилиб чиққан эдик, уни иккаламиз қурганмиз. У менга, “пахта заводда оддий ишчи бўлиб ишлаган одам ҳеч замонда бунақанги данғиллама ҳовлини қуролмасди, уй менинг пулим қурилган, қани бу ердан тезроқ нари кетинг”, деяпти. Ахир бу ёшимда қаерга бораман? Кимникига сиғаман? Пенсия пулимга уйни қаердан оламан?.. Бир пайтлари ўйламай қилган ишим бошимга хў-ў-ўп ташвиш бўлди...
Ёшлигида карьера қилган хотин амакини тозза лақиллатиб уйни ўз номига расмийлаштириб олган экан.  Яна, “мансабдор бўлиш учун маълумотнома тайёрланаётганда, яқин қариндошлари ҳақида қисқача шарҳ ёзилади, мен, эрим оддий ишчи, дейманми?”, деб фарзандлари туғилганидан кейин расмий никоҳини ҳам бекор қилдирган экан.  Ҳайрон қолгандим, карьера қилиб умрини хомталаш қилган аёл (агар уни аёл деб аташга ҳақли бўлсак!), жилла қурса қариганида эри, фарзандлари, неваралари даврасида фароғатда яшашга ўзини муносиб кўрмадимикан?.. Эссиз, бир аёлга берилган умр, унга насиб этган оналик бахти...

“Карьера бахтимни ярим қилди”

Бундан ҳам баттар мунгли ҳикояни талабалик давримда, биринчи курслигимда  ўқитувчилар малакасини ошириш институтида дарс берадиган бир аёлдан ҳам эшитгандим. Ёшликнинг ўзига хос бебошликлари билан уч-тўрт қиз  ўзимизга севги изҳор қилган, совчи юборган йигитларни эрмак қилиб кулаётганимизда, қўшни хонадан қорачиқларида ёш айланган куйи опахон- ижара уйимизнинг бекаси олдимизга чиқди. Нима гап экан, деган ҳадикда жимгина уларга термулишиб туравердик.
—    Ҳозир гапларингиз тўсатдан қулоғимга чалинди, қизларим... Яхши эмас. Севгисини сизга билдирган йигитни масхараламанг, устидан кулманг. Балки нияти жиддийдир, балки сиз билан умрбод бирга бўлишни мақсад қилиб кўнглини очгандир. Уйингизга совчи йўллаган йигитни эрмак қилманг. Қиз бола учун муҳими- оилавий бахт. Эрнинг севимли хотини, фарзандларнинг меҳрибон ойижониси бўлиш. Ўқиш, иш деган нарсаларнинг ҳаммаси иккинчи-учинчи даражадаги гаплар. Худо денг, яхши гўшангага келинг бўлинг, бахтиёр оиланинг бекаси бўлинг, токи сиз дунёга келтирган, сиз тарбиялаган фарзандлар жамиятнинг, Ватаннинг равнақига ривож қўшадиган, етук инсонлар бўлиб етишишсин...
Опанинг ўшандаги гап-сўзлари маъносини ва уларни нима учун гапираётганини яхши англаб етмаганимиз тайин, аммо ижарачи аёлнинг оилавий турмушдан омади чопмаганини, уч хонали уй ўзини ютиб юборгулик бўлгани учун ижарага қизларни қўйишини тушуниб, унга раҳмимиз келгани аниқ. Орадан ўн йилдан зиёдроқ вақт ўтди. Бу йиллар мобайнида дунёқарашимиз кун сайин ўзгарди, ақлимиз соат сайин кираверди. Ёшимиз улғайгач опа билан борди-келдимиз кучайди, анча иноқлашиб қолгач билдикки, бир пайтлари улар ҳам бошқа қизлардай оқ-ойдин либосларда, беғубор орзуларда узатилган эканлар. Аспирантурани битириш кезларида, ҳомиладор эканликларини билиб, болани дунёга келтирадиган бўлсам ҳимоям чўзилади, бу карьерамга салбий таъсир қилади, деган ахмоқона хаёлда... Худонинг бебаҳо неъмати- вужудидаги жажжи юракчага қарши тиғ кўтарадилар... Хуллас, бу жиноятни амалга оширган тиббиёт ходимининг уқувсизлигими, ё Яратганнинг ношукрлиги  учун аёлга берган жазосими, опа шўрлик фарзанд кўриш бахтидан бир умрга бенасиб қолади... Куёви эса албатта ажрашишга қарор қилади, опанинг оиласи бузилиб кетади.  Ўксиб-ўксиб йиғлаган куйи, “собиқ эримнинг хотини ҳам ўқитувчи экан. Яқинда мактаб директори бўлибди. Тўртта боласи бор экан...” деганида улар қараб, “опа, наҳотки ўшанда шунчалар калтафаҳм бўлган экансиз?! Ахир сиз яхшигина билимдон тарихчисиз, тарихдан не-не даҳоларни, буюк шахларни даҳо қилган, буюк қилган —  онаси, яъни АЁЛ зоти эканини билмагандингиз?! Дунёни илми, кучли салоҳияти, бой маънавий мероси билан лол қолдирган аждодларимизнинг оналари уйда ўтириб, етти қават рўмол остида “карьера”ни қойиллатиб қўйишганини наҳотки англаб етмагандингиз?!” дегим келди, тилимни тишладим.

Фарзанд – аёлнинг олий “карьера”си

Раҳматли адабиётшунос олим, танқидчи Озод Шарафиддинов “Ижодни англаш бахти” китобида  келтиришича, Музайяна Алавия қўлида эмизикли боласи билан Ангреннинг тоғли қишлоқларидан бирига, ўша даврнинг номи чиққан бахшиси изидан халқ оғзаки ижоди намуналарини йиғиш учун борган экан. Навоийшунос олима Суйима Ғаниева билан ойнаи жаҳонда берилган бир суҳбатдан ниҳоятда таъсирлангандим. Боиси олима онахон, илмий ишларини ёқлаш учун ўша пайтда икки ойлик чақалоқлари билан Санкт-Петербург (Ленинград)га борадилар ва ҳимоя жараёнида қўлларидан чақалоқни қўймай мавзуларни ёқлаган эканлар. Карьера қилиш учун, ишда муваффақият қозониш, олима бўлиш, мансабдор хоним бўлиш учун эр, оила, фарзанд ҳеч қачон халал бермаслигини тушуниб етиш учун юқорида номлари тилга олинган аёлларнинг ҳаёти мисол бўла олмайдими?..

Умида АЗИЗ